تشکیل ستاد بسیج اقتصادی به روایت عزت‌الله سحابی

سحابی در گفت‌و‌گو با ویژه‌ نامه رمز عبور 5 روزنامه ایران تحت عنوان "جمهوری اسلامی‌ایران و اقتصاد سیاسی"، در پاسخ به این سوال که چه شد ایده بسیج اقتصادی در شورای انقلاب شکل گرفت، گفت: بعد از اینکه حادثه گروگانگیری اتفاق افتاد دولت کارتر، رییس جمهور آمریکا در اواخر سال 58 ایران را تهدید کرد که اگر گروگان‌ها را به سرعت آزاد نکنید ما کل تجارت خارجی با ایران را معلق می‌گذاریم. در واقع نمی‌گذاریم شما تجارت کنید. بنابراین ما در شورای انقلاب و دولت این موضوع را مورد بررسی قرار دادیم و ایده‌ها‌یی برای مقابله با تهدید آمریکا مطرح شد.

وی افزود: قرار بر این شد که برای جلوگیری از آسیب احتمالی از تحریم آمریکا ستادی تشکیل دهیم. این ستاد که بعدا به عنوان بسیج اقتصادی نام گرفت به دستور شورای انقلاب تاسیس شد. این ستاد چند بخش داشت، بخشی از آن مربوط به روش‌ها‌ی تبلیغاتی و سیاسی بود که باید در مقابل فشارهای روانی تحریم تدابیری اتخاذ می‌کرد و من در آن بخش حضور نداشتم. بخش دیگر مربوط به حوزه اقتصاد بود که من مسوولیت آن را بعهده داشتم. بنابراین ستاد بسیج اقتصادی را بنده تاسیس کردم.

وی در پاسخ به این سوال که "من در جایی خواندم که در تفکر تشکیل ستاد بسیج اقتصادی از تجربیات انگلیسی‌ها‌ استفاده کرده اید"، گفت: من این موضوع را در کتاب خاطرات جنگ جهانی دوم که توسط چرچیل نوشته شده بود خواندم. چرچیل در خاطرات خودش می‌گوید در طول 5 سال جنگ جهانی دوم در انگلستان تورم 10 تا 12 درصد بیشتر نبود، چون توزیع کالاهای اساسی و ضروریشان را کنترل می‌کردند. این کالا‌ها‌ را بصورت جیره‌بندی به مردم می‌دادند.

وی خاطرنشان کرد: کشور انگلیس که مهد سرمایه‌داری و لیبرالیسم در آن موقع بود، در زمان جنگ تصمیم به این کار گرفته بود. پس ما هم می‌توانستیم دست به جیره‌بندی بزنیم. ما مجبور بودیم برای اینکه کمبود ایجاد نشود و حداقل کالاها بصورت عادلانه به دست مردم برسد از وضیعتشان توسط سرشماری شناخت پیدا می‌کردیم و بصورت جیره‌بندی به آنها کالا می‌دادیم.

سحابی گفت: تجربه انگلستان، آلمان و فرانسه نشان داد که جیره‌بندی موفقیت‌آمیز بوده است.

وی در پاسخ به این سوال که "بعد از اینکه از ستاد بسیج اقتصادی رفتید آیا ادامه عملکرد آن مطابق نظر و ایده شما پیش رفت"، گفت: واقعیتش نه ! آنطور که من می‌خواستم، بهزاد نبوی آن را اداره نکرد. آن شورای محلی که من خیلی روی آن اصرار داشتم تشکیل نشد و مدیریت آن رها شد. تقریبا به امان خدا سپرده شد و زیر نظر و نظارت مردمی ‌قرار نگرفت. در آن ایام یک مراکزی بعنوان مراکز تهیه و توزیع کالا در وزارت بازرگانی تشکیل شد که فعالیت‌ها‌ را تحت شعاع قرار داد.

سحابی خاطر نشان کرد: این مراکز به دنبال قانون ملی شدن تجارت خارجی شکل گرفت. این مراکز کارشان تهیه و توزیع کالاهای مهم بود. البته بعضی از مسوولان آن سالم و سلامت بودند ولی عملکردی که از این مراکز بیرون آمد فساد‌انگیز بود.

وی در پاسخ به این سوال که "شما می‌گویید چون کالا ارزان به دست بازاریان می‌دادند و آنها گران به مردم می‌فروختند، این منشا فساد شد"، گفت: فقط این نبود. یکی از سیاست‌ها‌ی مراکز تهیه و توزیع عرضه کالا به شیوه رانتی بود که توسط برخی از دوستان دولت و بازاریان و بانک‌دارها صورت می‌گرفت. یکی دیگر این بود که هر کس برای تاسیس کارخانه و یا اگر کارخانه داشت برای تامین واردات مواد اولیه یا قطعات یا ماشین آلات یا هر چیز دیگر که احتیاج به پروفرم داشت و از خارج وارد می‌شد باید می‌رفتند مراکز تهیه و توزیع و از آنها مجوز می‌گرفتند. البته مجوز قیمت به این صورت که مراکز تهیه و توزیع واقعی بودن قیمت‌ها‌ را رسیدگی می‌کردند و پس از تایید این مراکز اجازه واردات داده می‌شد.همین جا فساد ایجاد می‌شد.چون قیمت‌ها‌یی که در پروفرم نوشته می‌شد بسیار کمتر از قیمت بازار بود.