زیباکلام: شاه سال ۴۲ سقوط کرد نه ۵۷
زیباکلام در گفت‌و‌گو با ماهنامه "نسیم بیداری" در خصوص عوامل فروپاشی حکومت محمدرضا شاه گفت: محمدرضا پهلوی در حقیقت خود را قربانی توطئه قدرت‌های جهانی می‌دانست. از همان ابتدای اوج‌گیری اعتراضات مردمی در سال‌های 57-56 شاه معتقد بود که دست خارجی‌ها در حال بحران‌سازی علیه وی و حکومت وی هستند.
استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران ادامه داد: اینکه چرا شاه به این باور رسیده بود که دست خارجی پشت سر اعتراضات، راهپیمایی‌ها و اعتصاب‌ها بود پرسش پیچیده‌ای است که باید به صورت جدی مورد بحث قرار بگیرد. در این میان می‌توان دو دسته پاسخ عمومی برای این پرسش یافت. دسته نخست این پاسخ‌ها رفتن به سمت فرضیه‌های توطئه است که من بر آن نام فرضیه‌های "دایی جان ناپلئونی" را گذاشته‌ام. به طور کلی فضای مستولی بر عرصه فرهنگ سیاسی ایران همواره با نوعی ابهام و پیچیده‌انگاری مسائل مواجه بوده است و کمتر ایرانی وجود دارد که به هر حال ملهم و متاثر از این نگاه نباشد.
وی تاکید کرد: دیدن ردپای خارجی و دست‌های پنهان اجانب در رویدادها و تحولات ایران وجه مشترک بسیاری از تحلیل‌های چهره‌ها و جریان‌های سیاسی ایران بشمار می‌رود. محمدرضا شاه نیز مانند بسیاری از مردم ایران متاثر از این نوع اندیشه مستولی بر جامعه بود.
وی ادامه داد: اشکال نظریه‌های توطئه این است که پس از تکرار آن خودتان باور می‌کنید. به نظر من شاه زندانی تبلیغات سیستم تبلیغاتی خود شده بود. آقای داریوش همایون مجموعه سخنرانی‌هایی درباره چرایی وقوع انقلاب تحت عنوان "دیروز، امروز و فردا؛ سه گفتار درباره پیروزی انقلاب ایران" دارد. وی در بخشی از تبیین چرایی سقوط شاه می‌گوید: «همه کشورهای جهان سوم تبلیغ می‌کنند اما اشکال اینجا بود که بیش از اینکه مردم تبلیغات ما را باور کنند خودمان این تبلیغات را باور کرده بودیم.»
زیباکلام در پاسخ به سوالی درباره اینکه تا سال 41 بعضی از افرادی که در مناصب قدرت قرار گرفتند توان تذکر درباره انحرافات را به شاه داشتند، چه روندی اتفاق افتاد که سیستم بروکراتیک شاهنشاهی از این چهره ها تهی شد؟ گفت: مرحوم علی امینی آخرین دولت مرد رژیم شاه بود که جسارت نه گفتن به وی را داشت و می توانست به صراحت به وی اعلام کند که اعلی‌حضرت مسیری را که طی می کنید، اشتباه است.
وی ادامه داد: مصدق، امینی، قوام، رزم آرا دولت‌مردانی بودند که شاه برای آنها خدا نبود و توان مخالفت با وی را داشتند اما با خداحافظی امینی نخست وزیر به رئیس دفتر شاه بدل شد. پس از این دوره شاه توسط نسلی مشتمل بر هویدا، علم، اقبال و...احاطه شد که در تملق، شاه را تا مرحله خدایی بالا می بردند؛ نسلی که به شاه می‌گفتند کاملترین اندیشه‌ها و درست‌ترین تصمیمات از شما سر می‌زند.
زیباکلام با بیان اینکه آنقدر بین واقعیت‌های جامعه و ذهنیات شاه فاصله افتاده بود که اصولا مطلبی متفاوت از ذهنیت خود را بر نمی‌تافت، به خاطره‌ای از 15 خرداد 42 اشاره کرد و گفت: پس از حادثه خونبار 15 خرداد برخی از معمرین رژیم به دیدار شاه می‌روند و نسبت به برخورد با تظاهرکنندگان لب به گلایه می‌گشایند. یکی از این افراد سرلشگر یزدان پناه بود که از روز نخست همراه رضاخان بود و خدمات شایانی در تاسیس و تحکیم رژیم پهلوی داشت.
وی ادامه داد: در این دیدار یزدان پناه از خشونت اعمال شده علیه مردم انتقاد می‌کند و از شاه می‌خواهد نماینده منتسب خود را برای دلجویی مردم آسیب دیده به بیمارستان‌ها گسیل کند و... تصور می‌کنید واکنش شاه به این انتقادات چه بود؟ وی که صورتش سرخ شده بود رو به آنها کرد و گفت: تمام شد؟ سپس با عصبانیت فریاد زد از شما کودن‌تر و احمق‌تر در این کاخ نبود که شما تصمیم گرفتید این مهملات را به من گوشزد کنید؟
زیباکلام تاکید کرد: من معتقدم شاه آن روز سقوط کرد نه 22 بهمن 57. در سال 42 به شاه تنها اعلی‌حضرت می‌گفتند اما در سال 57 وی را اعلی‌حضرت آریا مهر خدایگان می‌نامیدند، چه انتظاری داریم که در سال 57 به این مهم عمل کند؟
استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که مهمترین عامل فروپاشی رژیم چه بود؟ گفت: من با این بخش از سوال شما که معتقدید رژیم فرو ریخت مخالفم. چیزی در 22 بهمن فرو نریخت. بسیاری از ادارات در روز 22 بهمن باز بود. حتی کارخانه‌های تولید لبنیات به کار خود ادامه دادند. حتی ما شیر با تاریخ تولید 22 بهمن داشتیم. در انقلاب تنها راس فروریخت و بقیه آن سالم ماند. آنچه که بود نارضایتی گسترده از شاه و حلقه اطرافیان وی بود.اما آنچه که مهم بود این بود که شاه نخواسته بود این نارضایتی را ببیند.
زیباکلام گفت: در سال 56 ما 5 هزار زندانی سیاسی داشتیم که اکثر آنها از میان دانشجویان روحانیون و تحصیل کرده‌های کشور بودند. این میزان زندانی سیاسی برای کشوری با جمعیت 34 میلیون بسیار زیاد بود اما متاسفانه شاه این مخالفت‌ها را نیز ندید. وی تاکید کرد: اگر شاه عزم و اراده خود برای مقاومت را از دست نداده بود انقلاب به پیروزی نمی‌رسید. حتی می‌توانست در 22 بهمن هم جلوی انقلاب را بگیرد.
نظر شما :