خانه روحانی مشروطه‌خواه؛ غریب و در حال تخریب
سحر افاضلی
این خانه تا سه نسل متعلق به خانواده بهبهانی بوده، آیت‌الله سیدعبدالله بهبهانی، آیت‌الله سیدمحمد بهبهانی و سیدجعفر بهبهانی، اما سال ۱۳۶۹ وارثان تصمیم می‌گیرند این ملک را بفروشند. گلابچی یکی از تجار معروف این خانه را می‌خرد و چند ماه بعد این خانه نصیب وارثان او می‌شود. مصطفی بهبهانی، فرزند سیدجعفر بهبهانی به «تاریخ ایرانی» می‌گوید: «بعد از فوت سیدجعفر به دلیل مسائل اقتصادی مجبور به فروش خانه شدیم، البته قرار بود این ملک هم به پاساژ تبدیل شود اما بعد از فوت مرحوم گلابچی وارثان برای ساخت پاساژ به توافق نرسیدند.»
کنار این خانه تاریخی با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال، پاساژ دانش ساخته شده است. با ساخت این مجموعه بخشی از بافت قدیم این خانه، حدود ۲۰۰ متر که متعلق به فاطمه بهبهانی بوده خریداری و تخریب شده است. فائقی سازنده این پاساژ می‌گوید: «زمانی که اقدام به ساخت این پاساژ کردم در شهرداری با مشکلاتی روبرو شدم که سیدجعفر بهبهانی با نوشتن نامه‌ای مشکلات ساخت طبقه دوم این پاساژ را رفع کرد.»
البته او با خرید بخش دیگری از خانه اقدام به ساخت پاساژ بهبهانی کرده است. مطبخ که در قسمت جنوبی خانه قرار داشت و حالا به پاساژ تبدیل شده است. فائقی ادامه می‌دهد: «بخش اصلی این خانه هنوز برجاست. اتاقی که در ورودی‌اش تخت عبدالله بهبهانی قرار داشت هنوز هم سالم است.»
اما بخشی از حیاط خانه که در مجاورت دیوار پاساژ بود، پر از زباله و مصالح فرسوده است. حیاط پشتی خانه نیز متروکه است. دو برادر افغانی که همراه با خانواده خود در این خانه زندگی می‌کنند توان نگهداری از خانه‌ای فرسوده را ندارند، هرچند که با حضور خود در آن خانه مانع از تخریب کامل این خانه شده‌اند.
فائقی معتقد است: «سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی نگهداری و حفط آثار تاریخی موظف است تا این بنا را خریداری و مرمت کند.»
اهالی قدیم محل روضه‌های هفتگی خانه آیت‌الله بهبهانی که بعد از فوت سیدمحمد بهبهانی به حسینیه تبدیل شده بود را خوب به یاد دارند. زرگریان یکی از کسبه پاساژ دانش می‌گوید: «وقتی شش ساله بودم همراه مادرم به روضه حسینیه بهبهانی‌ها می‌آمدم؛ همین پاساژ هم جزئی از حسینیه بود اما حالا عصر‌ها و روزهای تعطیل اینجا چندان امن نیست، محله سرپولک و کوچه بهبهانی به یک محله تجاری تبدیل شده و دیگر شرایط سابق را ندارد.»
مصطفی بهبهانی، از نوادگان این روحانی مشروطه‌خواه می‌گوید: «هنوز هم پنجشنبه‌ها روضه در مسجد آیت‌الله بهبهانی برقرار است، ده روز نخست ماه محرم هم همه اعضای خانواده بهبهانی در هیئت مسجد جمع‌اند.»
از ۱۰ فرزند پسر و دو فرزند دختر آیت‌الله بهبهانی بیش از ۶۰ نتیجه باقی مانده که برخلاف اجدادشان هیچ یک در فعالیت‌های سیاسی دخالتی ندارند. مصطفی بهبهانی، کار‌شناس علوم آزمایشگاهی و کارمند دانشگاه شهید بهشتی است. او می‌گوید: «از همان دوران مشروطه به دلیل مسائل سیاسی و البته جاذبه و دافعه خود سیدعبدالله بهبهانی مخالفت‌هایی با او می‌شد. او چه در قشر سیاسیون و چه در میان روحانیت رقبای بسیار داشت. با دیگر رهبر مشروطه، شیخ فضل‌الله نوری نیز اختلاف سلیقه سیاسی بسیاری داشت. هرچند که این اختلاف نظر سیاسی باعث نشد که مانع از ازدواج پسر ارشدش سیدمحمد بهبهانی با دختر شیخ فضل‌الله نوری شود.»
بهبهانی ادامه می‌دهد: «آیت‌الله بهبهانی با دیدی دموکراتیک با مسائل سیاسی برخورد می‌کرد و تا حدی تحت تاثیر تمدن غرب به مشروطه نظر داشت به همین دلیل مورد مخالفت جریان سیاسی غالب و روحانیت بود.»
خانه بهبهانی تنها خانه باقی‌مانده از رهبران صدر مشروطیت در تهران است، اما فراموش شده و غریب در کوچه‌های شلوغ بازار آهنگران و سراجان در حال تخریب است. گرچه این تنها خانه‌ای نیست که رو به فراموشی است، به قول مصطفی بهبهانی «مردم عادی چیز زیادی از نهضت مشروطه و رهبران آن نمی‌دانند. حتی آن عده که اهل تفکر درباره تاریخ‌اند نیز چیزی درباره سرنوشت این انقلاب و نتایج آن نمی‌دانند، چرا که مطالعه و تحقیق کافی درباره این دوره از تاریخ انجام نشده است.»
از نام و یاد آیت‌الله بهبهانی تنها یک کوچه کوتاه و باریک و یک مسجد باقی مانده و خانه‌ای که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از ثبت آن در فهرست آثار ملی خودداری می‌کند و با این کار راه را برای تخریب این خانه ارزشمند فراهم کرده است. بهبهانی می‌گوید: «چند باری که خانواده گلابچی تصمیم به تخریب این خانه گرفته بودند شهرداری اجازه تخریب را صادر نکرده است.» این خانه بعد از پس از فتح تهران بوسیله مشروطه‌خواهان، «در حقیقت به ساختمان یک دولت بدون مسئولیت یا یک اداره امور عمومی تبدیل شد.»
مصطفی بهبهانی به عنوان یکی از بازماندگان خانواده بهبهانی معتقد است که باید این خانه را به موزه مشروطیت در تهران تبدیل کرد. موزه‌ای برای شناخت هرچه بهتر تاریخ مشروطه ایران همراه با اسناد و عکس‌های بسیاری که در اختیار خانواده بهبهانی قرار دارد و می‌تواند بخش‌هایی از تاریخ را برای همگان روشن کند.
این خانه محل شهادت آیت‌الله بهبهانی معروف به شاه سیاه است. در بسیاری از کتاب‌های تاریخی نشانی از اتاق‌ها و حیاط و اتفاقاتی که در این خانه رخ داده است، دیده می‌شود ولی برخلاف این خانه مسجد آیت‌الله بهبهانی که در ابتدای محله سر پولک قرار دارد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. هرچند که این مسجد نیز این روز‌ها شاهد تحولاتی است. در و پنجره‌های آهنی در کنار شبستان آجری و اصیل مسجد ساخته می‌شود، شریعتمداری یکی از متولیان مسجد می‌گوید: «این بخش حسینیه مسجد است و لازم نیست تا شبیه ساختار قدیمی مسجد بنا شود.» اما با این تعمیرات مسجد ۱۵۰ ساله بهبهانی به بنایی دوپاره تبدیل شده، بخشی تاریخی و بخشی معاصر بدون رعایت هیچ‌گونه تناسبی! هنوز هم تصویر آیت‌الله بهبهانی و سیدمحمد فرزند و سیدجعفر نوه او بر دیوار مسجد آویخته است. این تنها نشانی است از خاندان بهبهانی که در تاریخ معاصر ایران نقش‌های مهمی را ایفا کرده‌اند.
گزارش تصویری از خانه آیت‌الله بهبهانی را در اینجا ببینید.
نظر شما :