گزارش سفارت آمریکا یک روز پس از فرار شاه

مردم خوشحال، مجسمه‌های شاه و پدرش را پایین کشیدند
۰۷ بهمن ۱۳۹۶ | ۱۵:۴۸ کد : ۶۱۷۹ اسناد
مردم خوشحال، مجسمه‌های شاه و پدرش را پایین کشیدند
گزارش سفارت آمریکا یک روز پس از فرار شاه
شیدا قماشچی

 

تاریخ ایرانی: سفارت آمریکا در تهران یک روز بعد از فرار شاه در گزارشی به وزارت امور خارجه، به شادی مردم پرداخته و در عین حال به درگیری نیروهای نظامی با معترضان و کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از آن‌ها اشاره کرده است.

 

***

 

[متن سند]

 

گزارش سیاسی، ۱۷ ژانویه ۱۹۷۹ [۲۷ دی ۱۳۵۷]

 

از: تهران، ایران

به: وزارت امور خارجه

 

وضعیت تهران. نزاع در تجریش چندین زخمی بر جای گذاشت.

 

۱۶ ژانویه. گزارش‌ها از دیگر نقاط کشور حاکی از آن است که همه جا آرام بوده و همه در حال آماده شدن برای راهپیمایی عظیم روز ۱۹ ژانویه هستند.

 

تندروها و توده‌ای‌ها به احساسات ضد آمریکایی دامن می‌زنند. یکی از مسئولان اجرای حکومت نظامی به دلیل سرپیچی از قانون مجرم شناخته شد. سازمان رادیو تلویزیون ملی همچنان به شدت مغشوش است. [آیت‌الله] خمینی فرمان داده تا فشارها بر رژیم ادامه بیابد. فعالیت‌های تجاری اندکی بهبود یافته است. در اهواز و دانشگاه تهران کار به خشونت کشیده شد.

 

۱. با نزدیک شدن به غروب روز ۱۶ ژانویه، جشن و سرور مردم برای فرار شاه آرام آرام به اتمام رسید. شش مجسمه شاه و پدرش به پایین کشیده شدند. فضای صبح روز بعد تهران خاکستری و آرام بود. حدود ظهر شهر به طرز عجیبی ساکت بود. تعدادی از منابعمان می‌گویند که همهٔ طرفین نفس عمیق می‌کشند و بابت آرامش ۲۴ ساعت اخیر، خدا را شکر می‌گویند. جنبش اسلامی و جبههٔ ملی در حال تدارک یک راهپیمایی گسترده برای روز ۱۹ ژانویه به مناسبت اربعین، مراسم عزاداری چهلمین روز شهادت امام حسین، هستند. در روز ۱۶ ژانویه در محلهٔ تجریش تیراندازی اتفاق افتاد. مطبوعات روز ۱۷ ژانویه گزارش کردند که دو نفر در این تیراندازی زخمی شده‌اند. یک راننده مأمور شد تا فرد مجروح که گلوله به پایش شلیک شده بود را به بیمارستان منتقل کند.

 

بنا به گفتهٔ منبع ما در نهضت آزادی ایران، حادثه از آنجایی شکل گرفت که یک یگان از گارد سلطنتی در نزدیکی یک تعاونی اسلامی در تجریش شروع به تیراندازی کرد. همان منبع می‌گوید که تیراندازی دیگری در عصر ۱۵ ژانویه در ضلع شرقی کاخ نیاوران به وقوع پیوست و طی آن چهار نفر در خیابان کشته شدند. (ما اطلاعات بیشتری برای تأیید صحت این مطلب نیافتیم.)

 

۲. اگرچه شرایط امنیتی در تهران در بعدازظهر ۱۶ ژانویه، با توجه به روحیه و جمعیت، بسیار خوب بود ولی چندین خارجی مورد تهدید قرار گرفته و یک ماشین هم به سرقت رفت. در روز ۱۶ ژانویه در مراکز استان‌ها جشن و شادی برقرار بود ولی همه چیز به نسبت به آرامی برگزار شد. گزارش‌ها از اصفهان و تبریز حاکی از آن است که این دو شهر در روز ۱۷ ژانویه کاملاً آرام بودند ولی امروز صبح در شیراز تظاهرات عظیم و مسالمت‌آمیزی برگزار شد.

 

روزنامهٔ اطلاعات در شمارهٔ روز ۱۷ ژانویه کاریکاتوری ضد آمریکایی منتشر کرد و نشانه‌هایی به دست آمده که توده (کمونیست‌ها) و دیگر عناصر تندرو در تلاش هستند تا احساسات ضد آمریکایی را برانگیزانند، خوشبختانه تاکنون موفق نبوده‌اند.

 

پس از خروج شاه از کشور در روز ۱۶ ژانویه، عموم تظاهرات‌کنندگان خوشحال بودند و تمامی حواسشان مشغول به «سپیده‌دم آزادی» بود. اما برخی به صورت پراکنده شعارهای ضد آمریکایی سر می‌دادند. منابع ایرانی گزارش داده‌اند که «حدود ۲۰۰۰ پرچم کوچک شوروی» در بعدازظهر روز ۱۶ ژانویه میان گروه‌های دانشگاه تهران پخش شده است و ظاهراً این عمل در پاسخ به سخنان نخست‌وزیر بختیار صورت گرفته که همان روز در مجلس اعلام کرد تنها پرچمی که در ایران به اهتزاز درمی‌آید پرچم سه رنگ سرخ و سفید و سبز خواهد بود (سه رنگ اصلی پرچم کنونی ایران). (توضیح: این خبر ممکن است یک شایعه باشد.)

 

۳. وکیل وزارت دادگستری علیه ژنرال نعمت‌الله معتمدی، مسئول اجرای حکومت نظامی در قزوین اعلام جرم کرد و او را به زیر پا گذاشتن قانون اساسی ایران و آیین‌نامهٔ حکومت نظامی متهم کرد. معتمدی متهم است که به سربازان تحت فرماندهی‌اش دستور داده تا به مردم حمله کنند و مسئولین نظامی را تشویق کرده که به آتش‌سوزی و سرقت اموال دست بزنند. زمانی برای تفهیم اتهاماتش مشخص نیست.

 

۴. سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران همچنان مغشوش است. تمامی برنامه‌های رادیویی در بعدازظهر ۱۶ ژانویه متوقف شدند و در ۱۷ ژانویه به کار خود ادامه دادند. شایعاتی به گوش می‌رسد که کانال‌های بین‌المللی (انگلیسی) رادیو و تلویزیون تعطیل خواهند شد. آخرین خشم و غضب عمومی از آنجایی نشأت گرفت که نخست‌وزیر در سخنرانی‌اش در مجلس اعلام کرد که بسیاری از سردسته‌های اعتصابات سازمان رادیو تلویزیون از ماموران ساواک هستند که دستمزدهای بسیار بالا از ساواک می‌گرفتند و اکنون با دورویی تمام، خواهان آزادی بیان در برنامه‌های این سازمان هستند. مدیر ارشد سازمان پیش از تعطیلی عمومی در یک برنامهٔ رادیویی شرکت کرده و این ادعا را رد کرد. منابع ما که در این سازمان کار می‌کنند گزارش می‌دهند که سخنان بختیار واقعیت دارد و همین موضوع باعث شده تا اوضاع میان اعتصاب‌کنندگان سازمان رادیو تلویزیون رو به وخامت نهد.

 

۵. مطبوعات روز ۱۷ ژانویه گزارش می‌دهند که [آیت‌الله] خمینی در پاریس فرمان داده تا فشارها بر رژیم ادامه یابد، او به زودی به تهران بازنمی‌گردد و فرمان داده تا مخالفت با بختیار ادامه داشته باشد تا زمانی که شورای اسلامی تشکیل شود. مطبوعات فارسی‌زبان به این نکات اشاره کردند که در مطبوعات انگلیسی‌زبان به آن اشاره نشده بود: ۱) مجلس و شورای سلطنت «باید خارج شوند»، آن‌ها مشروعیتی ندارند؛ ۲) کشاورزان باید فعالیت سیاسی بیشتری داشته باشند و از صدور گندم ممانعت کنند؛ ۳) ارتش ایران باید جلوی خروج تسلیحات آمریکایی از ایران را بگیرد، این تسلیحات به ایران تعلق دارند، ۴) بانک‌های اسلامی (بدون بهره) باید تأسیس شوند و ۵) مردم ایران باید مراسم اربعین روز ۱۹ ژانویه را به «بزرگترین تظاهراتی که تاکنون برگزار شده، بدل کنند». (توضیح سفارت: ایران گندم صادر نمی‌کند بلکه ۳۹ درصد از مایحتاجش را وارد می‌کند. به نظر ما این اشتباه بر مبنای پروپاگاندایی شکل گرفته که دولت شاه گندم ایران را صادر می‌کند.)

 

۶. بانک‌های تجاری عموماً باز هستند ولی خدماتشان محدود است. فعالیت‌های تجاری نیز همچنان اندک است ولی به نظر می‌رسد که رو به بهبود گذاشته است.

 

۷. گزارش جدید: سفارت همین حالا از دو منبع مختلف آگاهی یافت که در روز ۱۶ ژانویه مردم و ارتش درگیر شده‌اند، این درگیری زمانی صورت گرفت که عده‌ای تلاش کردند تا مجسمه شاه را سرنگون کنند. کامیون‌های ارتش از راه رسیدند و تیراندازی را آغاز کردند. خشونت‌ها تا ۱۷ ژانویه ادامه یافتند. منبع ما در شرکت ملی نفت ایران گزارش می‌دهد که در روز ۱۶ ژانویه ۲۰ نفر کشته شدند؛ دکتر میناچی از کمیتهٔ دفاع از حقوق بشر به رایزن سیاسی گفته که ارتش در دانشگاه جندی‌شاپور به مردم حمله کرد و خشونت به شهر کشیده شد. او هیچگونه آمار دقیقی نداشت ولی گفت که «تعداد زیادی» از مردم در این دو روز کشته شده‌اند. به گفتهٔ میناچی، یکی از دلایل خشونت حضور طرفداران شاه بود که فریاد می‌زدند: «شاه باید برگردد».

 

۸. منابع دانشگاهی به ما اطلاع دادند که در بعدازظهر روز ۱۷ ژانویه تیراندازی خفیفی در دانشگاه تهران رخ داد که حاصل درگیری نیروهای اسلامی و چپی‌های تندرو بود. ارتش در صحنه حضور نداشت ولی گزارش‌ها حاکی از آن است که درگیری پس از زمان اندکی متوقف شد.

 

۹. رایزن سیاسی هم اکنون از جلسهٔ ظهر در خیابان شاه‌رضا بازگشت و در راه به صورت غیرعمدی در رژه حضور یافته بود که در آن دو تانک بازیابی‌شده توسط مردانی در لباس نظامی هدایت می‌شدند و هر کدام نزدیک به ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر را حمل می‌کردند.

 

خودروها میدان فردوسی را مسدود کرده بودند و مردم شعارهای ضدشاه سر می‌دادند، علیرغم ترافیک کاملاً سنگین که در مرکز شهر تشکیل شده بود جو حاکم شاد بود. پوستر تمام رنگی ۱۴ در ۱۹ آیت‌الله خمینی به قیمت ۵۰ ریال به فروش می‌رسید، با این اوصاف رایزن سیاسی تصمیم گرفت که این بها را بپردازد تا به نوعی امنیت خود در میان جمعیت را تضمین کند که در نهایت تصمیم درستی بود. باقی نقاط تهران آرام بود ولی فضای شادی بر شهر حاکم بود. اما کنسول سیاسی شاهد تخریب یکباره رستوران در نزدیکی سفارت، توسط یک گروه از جوانان بود که فی‌البداهه دست به این کار زدند.

 

۱۰. گزارش‌هایی از تیراندازی در ایلام و اراک به دست رسیده که این تیراندازی‌ها به دلیل آتش زدن عکس شاه رخ داده است. جزئیات در دست نیست.

کلید واژه ها: ویکی لیکس فرار شاه 26 دی


نظر شما :