رونمایی از شاهنامه شاه طهماسب/ وزیر ارشاد: رنج ۳۰ ساله فردوسی گنج هزاران ساله شد
به گزارش خبرگزاری مهر، مراسم رونمایی از شاهنامه شاه طهماسب عصر دیروز دوشنبه ۸ اردیبهشت با حضور علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس فرهنگستان هنر و جمعی از سفرای کشورهای خارجی در سالن اجتماعات فرهنگستان هنر برگزار شد.
وزیر ارشاد در این برنامه گفت: رنج ۳۰ ساله فردوسی گنج هزاران ساله شد. حکیم ابوالقاسم فردوسی می‌دانست که آرشی تیرش در شبان و روزان تاریخ از پروازی بلند و بالا فرو نخواهد ایستاد و نامور نامه‌اش، شناسنامه تاریخی ملتی دیرسال خواهد بود.
جنتی گفت: حکیم می‌دانست که زمین و زمان همداستان شده‌اند تا حکایت‌های حکمت‌آمیز و منش‌آموز او را دهن به دهن، گوش به گوش، دست به دست، قلم به قلم و دل به دل روایت کنند.
وی افزود: شاهنامه ابوالقاسم فردوسی در هزاره گذشته یکی از مهم‌ترین منابع الهام و مصادر جوشش ذوق هنرمندان بوده است. داستان‌سرایان، صحنه‌آرایان، نمایشگران، خنیاگران، خوشنویسان و نگارگران جملگی ارادت خاص و خالص به شاهنامه داشته و از هم‌نشینی با آن از نظر شکل و مضمون آثاری خلق کرده‌اند که باعث افتخار است. هنر در طول دوران‌ها هم رسانای اندیشه‌ها و هم رکن رکین آموزش بوده و هم مایه مباهات و نشانه‌ای از فرهیختگی؛ و شاهان بلاد نمی‌توانستند از چنین پدیده‌ای چشم فروبسته و قدرش را نشناسند و آنانی که در ایران حکومت می‌کردند دریافتند که اگر ملک و دولت دنیا را اعتماد نشاید اهتمام باید، پس باید قلم را برداشت و برای حساسیت هنرمندانی که با حساسیت درونی‌شان، چشم واقع‌بین جامعه‌اند تلاش کرد زیرا بالندگی موج در دست و قلم هنرمندان است که آثارشان بی‌بیم زوال باقی می‌ماند.
وزیر ارشاد ادامه داد: شاید به خاطر همین است که کتابخانه‌های سلطنتی پدید آمدند یعنی روشی که به تبع آن، شاهزادگان و امیران، خود به هنرآموزی روی آورده‌اند، به عنوان نمونه می‌توان به شاهرخ، بایسنقر و فتحعلی‌شاه اشاره کرد. کتابخانه‌های سلطنتی به سرپرستی و کلانتری هنرمندان تراز اول با ساختاری منسجم و سازمان‌یافته طی دست‌کم ۵ قرن نهادی استوار و سازمانی مستحکم را تشکیل دادند که بی‌گزند، به دوره‌های دیگر راه یافته و عامل استقرار فرهنگ شد.
جنتی در بخشی از سخنانش گفت: مصطفی عالی افندی روایت می‌کند که در جنگ چالدران شاه طهماسب، شاه محمود نیشابوری و کمال‌الدین بهزاد، دو هنرمند نامی را که طاقت دوری‌شان را نداشت به اردوی جنگی برد و برای اینکه از گزند جنگ دورشان بدارد آنها را در غاری پنهان کرد و چون از جنگ فراغت یافت به دنبالشان فرستاد و با آنها دیدار کرد. این یک نمونه است اما نکته بارز، فراوانی حکایات اهل در دوران صفویان است. هیچ مجموعه یا گنجینه‌ای از هنر ایران نیست که اثری از دوران صفویه در آن وجود نداشته باشد. آثار این دوره یا به عنوان هدایای دستگاه حکومتی و یا به عنوان تحفه و پیشکش تجار ایرانی به خارج از کشور برده شده و نقش سفیران فرهنگ ایران را به عهده گرفتند که یکی از این آثار شاهنامه شاه طهماسب است.
رئیس هیات امنای نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ادامه گفت: کارهای آماده‌سازی این شاهنامه از سال ۹۲۷ یا ۹۲۸ آغاز شد و بیش از دو دهه در کتابخانه سلطنتی گروهی به این موضوع اشتغال داشتند تا اثری لایق فرهنگ ایران بیافرینند به این ترتیب این شاهنامه با ۱۲۰۰ صفحه قطع رحلی سلطانی و ۲۵۸ نگاره تولید شد. این شاهنامه در سال‌های اول قرن یازدهم هجری از ایران به قلمرو امپراتوری عثمانی رفت تا چشم سلطان سلیم را باز کرده و روابط تیره ایران و عثمانی را روشن کند.
وی ادامه داد: اورهان پاموک، نویسنده شهیر ترک در یکی از رمان‌هایش می‌گوید نقاشان سلطان عثمانی در حسرت دیدن نگاره‌های ایرانی در تب و تاب افتاده‌اند. به این ترتیب شاهنامه شاه طهماسب از مرزهای تاریخ گذشت و محققان ایتالیا، آلمان و دیگر کشورهای اروپا سال‌ها به آن پرداختند. حکایت برگ برگ شدن و پراکنده شدن این شاهکار را بی‌اشک حسرت، نه می‌توان گفت، نه می‌توان نوشت.
جنتی در بخش دیگری از سخنانش گفت: شاهنامه شاه طهماسب چنان هر اثر فاخر هنری، لایه لایه و تو در تو است. برای هر مخاطبی مملو از نکته است و آموزه‌هایی فرا‌تر از متن و به اندازه صد‌ها مقاله موضوع قابل بررسی دارد؛ از معماری تا آلات رزم. شاهنامه طهماسبی و آثار مانند آن به دریایی می‌ماند که آرام گرفته، زبان در کام و خاموش‌اند. و ارمغان امروز است که این شاهنامه با چاپی که از مرز صنعت گذشته و با هنر نفیس‌سازی هم‌نشین شده منتشر و به دست علاقه‌مندان برسد. این اثر و آثار مشابه‌اش هر خانه را نگارخانه می‌کند.
وزیر ارشاد در پایان سخنانش گفت: امیدوارم همه همداستان شوند تا زمینه بازنشر آثار هنری و تاریخی کشورمان فراهم شود. جهان امروز مشتاق دانستن از ماست و جوان امروز مشتاق آموختن و شنیدن از خود. بی‌تردید آموزه‌های ایرانی و اسلامی ما می‌تواند ما را نسبت به هم صمیمی‌تر و ایران را تبدیل به ایرانی بهتر کند.
در بخش دیگری از این مراسم از مجید قاسمی مدیرعامل بانک پاسارگاد به عنوان حامی این اثر، محسن محمدخانی، شهاب متین رضا، رضا رضوی و ناصر میرباقری به عنوان دست‌اندکاران تولید این شاهنامه تقدیر شد.
شاهنامه شاه طهماسب شناسنامه ملی و کارنامه تشیع ایرانیان است
رئیس فرهنگستان هنر در مراسم رونمایی از شاهنامه شاه طهماسب گفت: راه مشخص است اما ما باز هم تردید می‌کنیم. این همه سند وجود دارد ولی باز هم گم‌گشتگی! امروز سخن از کتابی در میان است که از سویی شناسنامه ملی ایرانیان و از جانب دیگر کارنامه مذهب تشیّع ایشان است.
علی معلم دامغانی گفت: در روزگار محمود غزنوی ترک‌ْسالاری که خواهی نخواهی باید بگوییم از انیران بوده و در مقابل ایرانیان می‌سگالید، شاعری و مردی فرزانه به کمک موبدان و دهقانان، پاره‌های افسانه‌های ایرانیان را جمع می‌آورد و آن را با طبعی شگفت، که موهبت الهی بود تبدیل به اثری کرد که ایرانیان به خاطرش به خود می‌بالند. نمونه‌های مشابه این اثر، آثاری است که هومر به یونان و ماهابهاراتا به هند تقدیم کرد.
وی افزود: شاهنامه در دولت محمودی، یعنی دولت ترکان و انیران، فراهم شد. فردوسی از یک جهت هم با قومیت محمود درگیر بود و از جهت دیگر با مذهب او که او ناصبی بود. محمود با عنوان امین‌الدوله، بزرگی از بغداد و خلیفه دارد. او عباسی است و علوی نمی‌اندیشد. اما فردوسی علوی است. اکنون بنگرید که یک مرد، تنها با یک کتاب به ۲ اعتبار در مقابل یکی از قوی‌ترین دولت‌های روزگار ایستاد. با اینکه در میان انیران هم فرد نژاده وجود دارد اما آن‌گونه که فردوسی می‌گوید، محمود غزنوی هم به حسب مذهب و هم به سبب نژاد، فردی نژاده نیست.
این شاعر ادامه داد: کاخ آپادانا، ایوان شوش و... ویران شدند اما شاهنامه پاینده‌باد که فسونی ندارد. شاهنامه روشنایی چشم ایرانیان و تیری در چشم انیران بوده است. آن‌هایی که می‌دانند هیچ اما آن‌هایی که نمی‌دانند، بدانند که حکیم طوس، واقعا مسلمانی صادق و شیعه‌ای راستگوست. من به سهم خودم توحید حکیم را تصدیق می‌کنم. شاعران قدیم در ابتدای آثار خود اول به توحید، سپس به مدح نبی اکرم(ص) پرداخته و با مدح اولیا قصه را تمام می‌کردند.
معلم گفت: فردوسی در شاهنامه، عینا کلام علی(ع) را ترجمه کرده و بازگردانی از آیات قرآن را آورده است. ادبیات فارسی ظل قرآن و سنت پیامبر(ص) است. این مطلبی است که پیش از این گفته شده ولی شاید لازم بود که دوباره آن را یادآوری کنیم. فردوسی با دو وجه ملیت و مذهب مقابل محمود ایستاد و در گفتار اندر ستایش در ابتدای شاهنامه گفت: که من شهر علمم علیم در ست / درست این سخن قول پیغمبرست
چرا شاهنامه طهماسبی پاره پاره شد؟
مهدی حسینی نیز در مراسم رونمایی از شاهنامه طهماسبی به روایت کاری که یک مجموعه‌دار آمریکایی در حق این اثر تاریخی کرده پرداخت و برگ برگ کردن این شاهنامه را خیانت خواند.
استاد دانشگاه هنر در این برنامه گفت: شروع کار آماده‌سازی شاهنامه طهماسبی در سال ۹۲۸ هجری قمری بود؛ زمانی که شاه اسماعیل صفوی هنوز در قید حیات بود. ۲ سال بعد از شروع کار‌ها، شاه اسماعیل از دنیا رفت و فرزندش شاه طهماسب که در آن زمان ۱۱ سال داشت، به تخت نشست. کارهای مربوط به تولید این شاهنامه در مجموع ۲۰ سال طول کشید و تا سال ۹۴۸ ادامه پیدا کرد. در زمان سلطنت شاه طهماسب یک اتفاق مهم در دولت عثمانی رخ داد و آن هم این بود که سلطان سلیم اول از دنیا رفت. او کسی بود که امپراتوری بزرگ عثمانی را بنا نهاد و تا دروازه‌های وین پیش رفت. سلیم اول فردی جنگجو و در عین حال فرهنگ‌دوست بود که بار‌ها هم به ایران حمله کرد.
وی افزود: پس از اتمام کارهای شاهنامه مورد نظر، طهماسب دیگر امپراتور بزرگ حاکم بر ایران شده بود. مشاورین او به او گفتند که ممکن است سلیم دوم بخواهد اندیشه‌های سلیم اول را دنبال کرده، عهدنامه آماسیه را زیر پا گذاشته و قصد جنگ با ایران را داشته باشد. به همین جهت پیشنهاد داده شد که گروهی از ایران به دیدار امپراتور عثمانی بروند و هم به او تسلیت بگویند و هم تهنیت. یکی از هدایایی که در این سفر، به عثمانی برده شد، شاهنامه شاه طهماسب بود.
این استاد دانشگاه گفت: همان‌طور که در زمان افول قدرت قاجار‌ها و سلطنت احمدشاه، نسخه‌های خطی و نفیس زیادی توسط بیگانگان از ایران خارج شد، در زمان زوال قدرت عثمانی نیز کتاب‌های زیادی از جمله این شاهنامه از قلمرو عثمانی خارج شد که سال‌های بعد از آن در فرانسه دیده شد. شخصی که در فرانسه صاحب این شاهنامه بود، بارون روچیل نام داشت. بعد از ماجراهایی این شاهنامه نفیس، سر از آمریکا درآورد. این کتاب سپس در اختیار یک مجموعه‌دار آمریکایی به نام هوتون قرار گرفت.
حسینی ادامه داد: این اثر تا سال ۱۹۶۰ میلادی، یکپارچه بود اما جنایتی که هوتون انجام داد، این بود که این شاهنامه را به دلیل فرار از مالیات سنگین آمریکا، برگ برگ و پاره پاره کرد و برگ‌ها را در حراجی‌های مختلف فروخت که یکی از آنها هم نصیب موزه رضا عباسی ما شد. تا قبل از انقلاب، کارهایی انجام شد که به نتیجه نرسید. بعد از انقلاب، مرحوم دکتر حسن حبیبی قضیه را دنبال کرد و با مسئولان کشور سعی کردند تا با بیگانگان وارد مذاکره شوند تا ۱۱۸ برگ این شاهنامه را به کشور بازگردانند.
وی گفت: مبلغی که برای فروش شاهنامه به ما گفتند، ۱۵ میلیون دلار بود. شاید الان بگویید این مبلغ زیاد نیست ولی آن زمان، تازه جنگ تمام شده بود و ایران تحت فشار تحریم‌های زیادی قرار داشت و تهیه چنین مبلغی بسیار دشوار بود. در آن زمان یک تابلوی نقاشی از ویلیام لوکونی در ایران بود که بیگانگان قصد داشتند آن را به مبلغ ۱۵ میلیون دلار خریداری کنند. به این ترتیب قرار شد تابلو را در ازای شاهنامه مبادله کنیم. آن زمان هم اضطراب زیادی داشتیم که نکند خارجی‌ها قصد فریبکاری داشته باشند اما خوشبختانه برگ‌های شاهنامه شاه طهماسب به کشور وارد شدند و امروز رونمایی از چاپ نفیس این اثر را جشن می‌گیریم که البته برخی از تصاویر آن چاپ واضحی ندارند و این یکی از ایرادات این کتاب است.
نظر شما :