بهزاد فراهانی، بازیگر: زمانۀ ما مصدق خودش را می‌طلبد
نینا وباب
***
آقای فراهانی به نظر شما مصدق کیست و نمایندهٔ چه خواسته‌ها و مطالباتی بوده است؟
فکر می‌کنم برای شناخت دکتر محمد مصدق لازم است نگاهی به جغرافیای ایران در آسیا به طور عام و خاورمیانه به عنوان منشاء انرژی جهانی به طور خاص بیندازیم. دکتر مصدق سیاستمدار فهیمی است که درک بزرگی از این سرمایه کلان کشورهای خاورمیانه به ویژه ایران داشت. به همین دلیل هم برای اولین بار مبارزات ضد امپریالیستی را از مرحلهٔ ساده سیاسی به مراحل بالاتری رساند و آن طرح مساله نفت بود. مسالهٔ نفت به عنوان یک ابزار سیاسی در کارزار جهانی مطرح شد و به همین دلیل هم امپریالیسم مجبور بود که فکری به حال فردای خود بکند. برای مثال در حال حاضر هم در سوریه، عراق، لیبی، ونزوئلا، مصر و سایر نقاط نفت‌خیز و یا استراتژیک جهان باز به دست و پا افتاده است. بزرگترین کاری که مصدق در آن زمان انجام داد، همین مبارزه بود.
اما این حرکت با یکی از کثیف‌ترین کودتاهای ضد دموکراتیک تاریخ بشری مواجه شد و آن کودتای ۲۸ مرداد بود که علیه دکتر محمد مصدق که نماینده مردم ایران و نماینده مبارزات خاورمیانه علیه امپراتوری انگلیس و دیگر کشورهای استثمارگر بود، علم شد.
متاسفانه مصدق در این زمینه به آمریکایی‌ها اعتماد کرد که اعتماد نادرست و اشتباهی بود و به صورت کلاسیک در ذهنش ایجاد شده بود. همین مساله باعث شد به نیروهای قدرتمندی که در کشورمان برای دفاع از منافع ملی وجود داشتند تکیه نکند و متاسفانه این بلا سر کشور، ملت و دولت مصدق آمد و بسیاری از قهرمانان شریف مبارزات اجتماعی به جوخهٔ اعدام سپرده شدند و سازمان‌های متشکل سیاسی از هم پاشیدند. وضعی پیش آمد که هنوز هم که هنوز است ما داریم بازتاب‌های آن را می‌بینیم.
شما مصدق را نماد چه می‌دانید؟ نماد آزادی‌خواهی، دموکراسی یا مبارزه با استعمار؟
ایشان را به عنوان یک شخصیت ملی می‌شناسم که سیاستمدار به قاعده‌ای بود ولی شناختش نسبت به دشمن تا اندازه‌ای کم بود. آن زمان امپریالیسم انگلیس نیرومند و صاحب‌نام بود و همه می‌دانستند که این کشور چگونه است. فراماسونری هم در ایران قدرتمند بود و نمایندگان خودش را به مراجع بالای دولت رسانده بود؛ لذا مصدق مقداری خام دموکرات‌منشی آمریکایی‌ها شد و متاسفانه ما به همین دلیل، ضربهٔ تاریخی عظیمی خوردیم. ما در آن زمان بزرگترین احزاب مترقی جهان را در کشورمان داشتیم و مصدق می‌توانست به آن‌ها تکیه کند اما این کار را نکرد و اگر این اتفاق می‌افتاد وضعیت شکل دیگری پیدا می‌کرد.
شما مصدق را در تاریخ ما، یک فرد می‌دانید یا یک جریان ارزیابی می‌کنید؟
اساسا تفکر آزادی‌خواهی و حفظ منافع ملی یک تفکر کلاسیک است و این طور نیست که از فرد خاصی شروع شده باشد. از دورهٔ مزدک تا امروز ادامه داشته است؛ گاه در قامت سربداران، گاه در قامت سرخ‌جامگان، سفیدجامگان و همین‌طور آمده تا قرمطیان و الی آخر. شما به دورهٔ قاجاریه نگاه کنید علت‌العلل مرگ بزرگترین آزادی‌خواهان و انقلابیون ایران، امیرکبیر، قائم‌مقام و... چه در دورهٔ مشروطیت و چه قبل از آن مسالهٔ میهن‌پرستی و آزادی‌خواهی و جنگ با نیروهای استثمارگر بوده که همیشه در کشور ما وجود داشته است.
فکر می‌کنید مصدق می‌تواند بدیل و الگویی برای امروز ما باشد؟
هر زمانه‌ای الگوی خودش را می‌طلبد چون شرایط سیاسی و استراتژیک آن دوره را نمی‌شود با امروز مقایسه کرد. این کار، کار سختی است. شما الان به مصر نگاه کنید. مصر عبدالناصر کجا، مصر امروز کجا؟ این موقعیت‌های تاریخی با هم تفاوت دارند؛ و به همین دلیل نمی‌توانیم نقش شخصیت در تاریخ را احیا کنیم. مصدق، مصدق دوران خودش است و امروز مصدق خودش را می‌طلبد. مصدقی که بتواند خودش را با این زمان و مسایل موجود در سیاست کلان این دوره تطبیق دهد.
از همین دیدگاه هم که نگاه کنیم، همان مصدقی که به زعم شما باید نو شود، در زمان ما چه پتانسیلی باید داشته باشد و با رویکرد به مصدق، چه کارکرد سیاسی می‌تواند خلق شود؟
تا آن جایی که می‌دانم یکی از مسایلی که آقای مصدق مطرح کرد، مسالهٔ «از کجا آورده‌ای؟» است. این مساله ممکن است به نظر ساده بیاید. اما در ژرفای خودش عمق وحشتناکی در مبارزات اجتماعی دارد و من اعتقادم این است که این شعار مصدق، امروز کارایی عجیبی دارد. این که از بسیاری از سیاستمداران و افراد موثر در جامعه بپرسیم ظرف سی و چهار سال از کجا آورده‌اند؟
به نظر می‌رسد که با وجود همه مسایل پیش آمده، مصدق هنوز هم حیات سیاسی دارد. چرا این شخصیت هنوز به تاریخ نپیوسته است؟
خیلی ساده است، به خاطر ویژگی میهن‌پرستی و ظلم‌ستیزی و ضد سرمایه‌داری. هنوز هم این شعارها در جامعهٔ ما جایگاه دارد. بر همین اصل مصدق هنوز هم به دردخور است.
شما مصدق را نماد آزادی‌خواهی و دموکراسی‌خواهی می‌دانید؟
درک سیاسی‌اش شاید کم بود، ولی من ایشان را قهرمان ملی می‌دانم. ایشان هم همانند بسیاری از مبارزان دیگر ایران از قبیل ستارخان، درک سیاسی چندانی نداشت، اما همه تلاشش را برای اهدافش انجام داد.
نظر شما :