مجسمه فردوسی؛ جنگ بر سر آن دو رنگ
تاریخ ایرانی: روزنامه همشهری در صفحه اول شماره امروز خود (۱۳ تیر ۱۴۰۱) عکسی از آرشیو این روزنامه در سال ۱۳۹۷ منتشر کرده که در آن مجسمه فردوسی دو رنگ است و به نوشته این روزنامه همین عکس نشان می‌دهد این اتفاق «ارتباطی به دوره مدیریت شهری فعلی ندارد.»
مجید قادری، معاون فرهنگی و هنر‌های شهری سازمان زیباسازی شهرداری تهران هم گفته «به طور قطع در ۲ سال گذشته هیچ‌گونه عملیات مرمت و شست‌وشو روی این مجسمه انجام نشده است و مرور عکس‌های قدیمی این اثر نشان می‌دهد که مجسمه از سال ۸۸ به رنگ سایه و روشن بوده و اتفاق جدیدی رخ نداده است.» وی افزود: «با توجه به ارتفاع و مکان مجسمه فردوسی، شست‌وشوی آن قطعا نیاز به نصب داربست یا استفاده از جرثقیل دارد و نمی‌توان با آب آن را تمیز کرد.»
قادری عنوان کرد مرمت این اثر فاخر هنری در دستور کار سازمان زیباسازی قرار دارد: «مطالعات اولیه مرمت این مجسمه انجام شده و با توجه به اهمیت و نوسازی، نیاز است از تخصص کارشناسان خارجی هم استفاده کنیم که قطعا این کار انجام خواهد شد.»
تصویر صفحه اول روزنامه همشهری/ ۱۳ تیر ۱۴۰۱
خبرگزاری ایسنا که روز ۹ تیر خبر شست‌وشوی نیمه‌کاره مجسمه میدان فردوسی و دو رنگ شدن این مجسمه ۶۳ ساله را منتشر کرده بود، مصاحبه‌ای نیز با قادری داشت که در آن معاون سازمان زیباسازی گفته بود: «در سازمان زیباسازی تهران، برای مرمت، شست‌وشو و جا‌به‌جایی آثار شهری، برنامه مرمتی مستمر داریم و به ندرت چنین اتفاقاتی رخ می‌دهد؛ چون یا یک اثر را مرمت و تمیز نمی‌کنیم و یا به طور کامل کار را انجام می‌دهیم. اگر هم این اتفاق افتاده باشد به خاطر تغییر مدیریت و کوتاهی پیمانکار است. ولی به هر حال پس از بررسی لازم، شست‌وشو و حفظ این اثر را در اولویت قرار خواهیم داد.»
محمدجواد زمان‌آبادی، مدیر روابط عمومی سازمان زیباسازی شهر تهران هم گفته است: «در سال ۱۴۰۱ سازمان زیباسازی برنامه مفصلی برای مرمت یا شست‌وشوی سازه‌های حجمی و المان‌هایی مثل مجسمه‌های میادین دارد. مجسمه میدان فردوسی در محلی است که آنجا در معرض آلودگی، آفتاب و بارندگی قرار دارد و دائما نیازمند این است که به آن رسیدگی شود، اما سازمان زیباسازی طی دو سال گذشته هنوز برنامه‌ریزی برای شست‌وشو یا مرمت این سازه انجام نداده است.»
نرگس معدنی‌پور، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران دیروز (۱۲ تیر ۱۴۰۱) در تذکر پیش از دستور خود از شهرداری خواست که هرچه سریع‌تر مساله دو رنگ شدن مجسمه فردوسی را رفع کنند و با بیان اینکه در گذشته مجسمه با روش‌های علمی و زیر نظر کارشناسان مجرب شست‌وشو داده می‌شد، گفت: «البته در گذشته مداخلات غیرعلمی نیز انجام شده اما همیشه نظر کارشناسان غالب بوده است و نهایتا با روش‌های علمی شست‌وشو داده شده است. شورای شهر نیز مصوبه‌ای در راستای حفظ آثار فاخر دارد. از شهرداری تهران می‌خواهم که به صورت عاجل این مساله را رفع کند.»
دیروز همچنین مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی گفته بود: «مجسمه فردوسی ثبت ملی شده و اقدام شهرداری برای پاکسازی این مجسمه، بدون مجوز، غیراصولی و خلاف قوانین ناظر بر آثار ثبت ملی بوده است.»
به گفته مرتضی ادیب‌زاده «مجسمه فردوسی در سال ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و دارای ضوابط حفاظت اختصاصی است، بنابراین شهرداری و یا هر ارگان دیگری بدون دریافت مجوز از میراث فرهنگی، اجازه مرمت، پاکسازی و یا هر اقدام دیگری را ندارد. شهرداری برای پاکسازی و شست‌وشوی مجسمه فردوسی باید مجوز میراث فرهنگی را می‌گرفت و توسط کارشناسان متخصص این حوزه، عملیات پاکسازی را انجام می‌داد که چنین اقدامی انجام نشده است و شهرداری بدون مجوز به پاکسازی غیراصولی سطح مجسمه فردوسی اقدام کرده است.»
او توضیح داده که «مجسمه‌های شهری علاوه بر آسیب و آلودگی ناشی از محل قرار گرفتنشان در یک فضای عمومی، به مرور زمان به دلیل آلودگی دچار تغییرات در ظاهر خود می‌شوند. تاثیرات آب و هوا مانند آلودگی، نوسانات دمایی، نفوذ رطوبت به بافت مجسمه‌ها منجر به ایجاد آسیب‌هایی در آن‌ها خواهد شد. همچنین ممکن است فضولات پرندگان یا جوندگان نیز به مرور زمان، سطوح این مجسمه‌ها را دچار تغییر و تخریب کند. معاونت میراث فرهنگی استان تهران باید بررسی کند که چه آسیبی به مجسمه فردوسی وارد شده است. ظاهرا پاکسازی مجسمه نیمه‌تمام رها شده است.»
داستان سه مجسمه فردوسی
میدان فردوسی تهران که روزگاری یکی از مهم‌ترین میادین پایتخت بوده، تاکنون سه مجسمه از این شاعر نامدار را در دل خود جای داده است. نخستین مجسمه فردوسی، دهم مهرماه سال ۱۳۲۴ همزمان با جشن مهرگان، در میانه میدان فردوسی نشست و طی مراسمی در همین مکان، از آن رونمایی شد. پیشنهاد ساخت این مجسمه از سوی جمعی از پارسیان هند و در ایام مراسم جشن هزارمین سال تولد فردوسی و افتتاح آرامگاه این شاعر نامدار پارسی، در سال ۱۳۰۵ مطرح و با موافقت مسئولان انجمن آثار ملی، توسط راس بهادر ماترا – مجسمه‌ساز شهیر هندی – ساخته شد.
اگرچه ساخت این مجسمه دو متری که حدود ۲.۵ تن وزن دارد، در سال ۱۳۱۹ به پایان رسید، اما به دلیل مشکلات ناشی از بروز جنگ جهانی اول، اهدای آن به ایران تا اواخر سال ۱۳۲۳ به تاخیر افتاد. اما بالاخره کلنگ بنای پایه مجسمه، در بهمن‌ماه سال ۱۳۲۳ به زمین خورد تا درست هشت ماه پس از آن، هدیه پارسیان هند در تهران جلوس کند. ملک‌الشعرا بهار شعری در وصف این مجسمه سروده که حاوی این اطلاعات است: «هدیه‌ای عالی ز سوی پارسی‌زادان راد...طرفه تندیسی فرستادند از هندوستان...پرده بگرفتند روز مهرگان از روی تو...خواند در میدان فردوسی بهار این چامه را.»
تا پیش از سال ۱۳۳۸ که سومین مجسمه میدان فردوسی و ثمره کوشش استاد ابوالحسن‌خان صدیقی – پدر مجسمه‌سازی نوین ایران – در این میدان جای بگیرد، مجسمه هندی به روبه‌روی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران منتقل و یک مجسمه دیگر از این شاعر ملی برای مدتی کوتاه در میدان فردوسی نصب شد. به گفته احمد مسجدجامعی، عضو سابق شورای شهر تهران «گفتند این تندیس چهره‌اش شبیه مدرس است و جنجالی به پا شد که آن را هم عوض کردند.»
فریدون صدیقی، فرزند استاد ابوالحسن‌خان صدیقی که مجسمه دوم میدان فردوسی را کریه و دچار اشکالات آناتومی و ساختاری می‌داند، با بیان اینکه مجسمه دوم ظاهرا به مشهد منتقل و در اختیار اداره میراث فرهنگی این شهر قرار دارد، درباره سومین مجسمه میدان فردوسی که توسط پدر وی ساخته شده و اکنون سال‌هاست از ارتفاع ۱۲ متری نظاره‌گر فرازونشیب‌های زندگی پایتخت‌نشینان است، گفته بود: «ساخت این مجسمه در سال ۱۳۳۷ و از سوی انجمن آثار ملی طی قراردادی به استاد ابوالحسن‌خان صدیقی که در آن زمان در ایتالیا به سر می‌برد سپرده شد و اوایل سال ۱۳۳۸ نیز، کار ساخت آن به پایان رسید. جنس این مجسمه، سنگ مرمر کارارا و ارتفاع آن بیش از سه متر است. در قسمت پایین این مجسمه، پیکر کودکی زال – از شخصیت‌های شاهنامه – تصویر شده است. آن‌طور که در شاهنامه آمده است زال بر روی کوه قاف بزرگ شد، بنابراین پایه مجسمه به صورت یک تخته سنگ طبیعی که حاکی از داستان زندگی زال است، تهیه شد.»
وی که از سوی پدر، مامور نصب مجسمه فردوسی بود و نهایتا روز ۱۷ خرداد ۱۳۳۸ از آن پرده‌برداری شد، ادامه داده: «بر همین اساس برای پایه مجسمه، تخته سنگی با ۵۹ تن وزن از کوه الوند واقع در استان همدان جدا و به تهران منتقل شد و بالاخره کار نصب مجسمه فردوسی بر روی این قطعه سنگ نتراشیده انجام گرفت.»
سایت دانشگاه خوارزمی
صدیقی با اشاره به اینکه آب و هوای تهران، بد‌ترین شرایط برای نگهداری از آثار اینچنینی است و نقش زیادی در فرسوده شدن این مجسمه دارد، به دو بار مرمت مجسمه فردوسی در سال‌های ۸۴ و ۸۸ توسط خودش اشاره کرده و مهرماه سال ۹۰ به ایسنا گفته بود: «در مرتبه دوم مرمت متوجه شدم که به دلیل فرورفتن زمین، شرایط آب و هوا و عواملی از این دست، وضعیت مجسمه وخیم است و اگر قرار است این مجسمه ماندگار باشد، باید هرچه زود‌تر آن را به مکان مناسبی که از عوامل فرسایشی به دور است، منتقل کرد. پیش از مرمت، این مجسمه دچار آسیب‌های متعددی شده بود. در زمان مرمت مواردی نظیر شکسته شدن انگشت مجسمه در نتیجه آویزان کردن پوستر و سپس چسباندن آن با چسب بدون رعایت نکات علمی مرمت، ترک برداشتن مجسمه در نتیجه گرما و سرما و حتی پوشاندن آن با لایه کنیتکس و رنگ کردن آن مواجه بودم. با این وجود به دلیل ارتفاع مجسمه، از معرض برخی آسیب‌ها هم دور مانده و شاکله آن به خوبی حفظ شده است.»
نظر شما :