ایرانیان چگونه دارای نام‌خانوادگی شدند؟/ «روح‌الله» بیشترین نام انتخابی در سال ۵۷
به گزارش ایسنا، نام‌خانوادگی، شهرت و یا فامیلی، بخشی از نام یک فرد است که نشان‌دهنده تعلق وی به یک خانواده است. پیدایش نام‌خانوادگی به حدود ۲۸۵۰ سال پیش از میلاد مسیح و برای خاندان‌های مهم و سر‌شناس چین باستان بازمی‌گردد.
ثبت نخستین سند ولایت یا شناسنامه به نام «فاطمه ایرانی» در ۱۲۹۷ در تهران
در ایران، نخستین مجموعه رسمی ثبت‌احوال در سوم دی ماه ۱۲۹۷ به عنوان بخشی از بلدیه تاسیس شد و نخستین سند ولایت یا همان شناسنامه هم در همین تاریخ برای فردی به نام «فاطمه ایرانی» در تهران به ثبت رسید.
نخستین سند هویتی ایرانیان خارج از کشور در اسفند ماه ۱۳۰۸ در شهر بمبئی به نام «عبدالحسین سپنتا» صادر شد. سپنتا همان کسی است که بعد‌ها نخستین فیلم صامت ایرانی با عنوان «دختر لر» را ساخت.
اگر چه در ایران انتخاب نام‌خانوادگی از سالهای انقلاب مشروطه در میان قشر روشنفکر جامعه رواج یافته بود، اما با پایان یافتن جنگ جهانی اول و در سال ۱۳۰۴، واحد زیرمجموعه بلدیه به «اداره» ارتقا یافت و عنوان «احصائیه» برای آن انتخاب شد. پس از آن و در زمان سلطنت رضاشاه، در سال ۱۳۱۳ با تصویب قانون مدنی، استفاده از القاب گذشته منسوخ و انتخاب نام‌خانوادگی برای کلیه اتباع ایران اجباری شد. در این دوران، افرادی به عنوان مامور ثبت به مناطق مختلف فرستاده می‌شدند تا نام‌خانوادگی برای هر طایفه مرجع قانونی داشته باشد.
گزینش نام‌خانوادگی نیز، معمولا از چند روش پیروی می‌کرد که یکی از آنها پیشه نیاکان در یک قوم است. محل اسکان قوم و نام یا شهرت بزرگ خاندان (پدر، پدربزرگ، جد)، از دیگر شیوه‌های متداول انتخاب نام‌خانوادگی بوده است. گاهی هم یک نام‌خانوادگی بر اساس شغل یا حرفه (همچون صراف، جواهریان، پزشکزاد) یا یک ویژگی بدنی یا فیزیکی (خوش‌چهره، قهرمان) باز می‌گشت.
در نهایت و با تصویب قانون مدنی کشور در سال ۱۳۱۳ ثبت نام‌خانوادگی نیز، اجباری شد. بر اساس قانون، سرپرست خانواده باید برای خانواده خود نام‌خانوادگی انتخاب می‌کرد و نام‌خانوادگی تخصیص یافته از سوی وی به سایر افراد خانواده‌اش هم اطلاق می‌شد. و از آن زمان تاکنون بیش از چهار نسل از ایرانیان به این نام‌های خانوادگی خوانده می‌شوند.
صدور ۱۰۱ میلیون و ۴۵۱ هزار و ۱۹۳ شناسنامه تاکنون
محسن اسماعیلی مدیرکل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به تشکیل سازمان ثبت احوال کشور در سال ۱۳۵۲، اظهار کرد: در سال ۱۳۵۴ قانون ثبت احوال کشور توسط مجلس تصویب و ابلاغ شد و در سال ۶۳ نیز، مورد بازنگری واقع شد. به گفته وی، بر اساس قانون ایرانیان باید ظرف مدت ۱۵ روز از ولادت فرزندشان و ۱۰ روز پس از فوت بستگان، این اتفاق را ثبت کنند.
اسماعیلی با بیان اینکه صدور شناسنامه، گواهی‌های مختلف همچون تجرد و وفات، گواهی موالید اتباع خارجه و انتشار آمار‌های جمعیتی و وقایع حیاتی، حفظ و نگهداری دفا‌تر از جمله وظایف ثبت احوال است، تصریح کرد: صدور کارت شناسایی ملی نیز، از سال ۱۳۸۰ در مجموعه وظایف اصلی سازمان ثبت احوال قرار گرفته است.
وی در ادامه، با بیان اینکه بر اساس پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور تاکنون بیش از ۱۰۱ میلیون و ۴۵۱ هزار و ۱۹۳ شناسنامه صادر شده است، افزود: سالانه یک میلیون ۲۰۰ شناسنامه تعویض می‌شوند که از این میان، ۳۰۰ هزار شناسنامه به دلیل مفقود شدن و با ذکر عنوان المثنی و حدود ۹۰۰ هزار شناسنامه نیز، به دلایلی نظیر مستعمل شدن یا تغییر اطلاعات هویتی افراد و بدون ذکر عنوان المثنی صادر می‌شود.
«محمدی» فراوان‌ترین نام‌خانوادگی و «محمد» و «فاطمه» فراوان‌ترین نام‌ها
اسماعیلی درباره فراوانی نام‌خانوادگی در کشور گفت: برابر اطلاعات پایگاه جمعیت کشور بیشترین فراوانی نام‌های خانوادگی به ترتیب «محمدی» با ۷۵۰ هزار عنوان، «حسینی» با ۵۰ هزار عنوان، «احمدی» با ۴۷۰ هزار عنوان، «کریمی» با ۳۵۲ هزار عنوان، «موسوی» با ۵۰۵ هزار عنوان، «جعفری» با ۳۰۰ هزار عنوان و «قاسمی» با ۲۷۰ هزار عنوان است.
به گفته مدیرکل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور، بیشترین فراوانی نام از ابتدا تاکنون برای مردان به ترتیب محمد، علی، حسین، مهدی، حسن، رضا، محمد‌رضا، علیرضا، احمد و عباس و برای زنان فاطمه، زهرا، مریم، معصومه، زینب، سکینه، رقیه، خدیجه، لیلا و مرضیه بوده است. وی یادآور شد: در سال ۵۷ به دلیل وقوع انقلاب اسلامی نام «روح‌الله» بیشترین انتخاب در کشور بوده است.
اسماعیلی همچنین از افزایش نام‌های دو اسمی ایرانی، اسلامی همچون نازنین زهرا، نازنین فاطمه، احسان علی و امیرحسین در سالهای اخیر خبر داد و گفت: همواره در دوران قبل و پس از انقلاب، گرایش ایرانیان به انتخاب نام ائمه‌اطهار و اسامی اسلامی بوده است.
وی همچنین آمارهایی از فراوانی نام در میان شهدا را ارائه داد که بر اساس آن، محمد، علی، حسین، حسن، محمد‌رضا، احمد، محمود، رضا، علیرضا و عباس و برای زنان فاطمه، زهرا، مریم، معصومه، لیلا، زینب، کبری، خدیجه و سکینه است.
ثبت احوال بیش از ۷۵۰۰ نام نامناسب و بد معنی را شناسایی کرده است
یکی از مواردی که سازمان ثبت احوال با آن روبه‌روست، تقاضای تغییر نام یا نام‌خانوادگی است که با توجه به اهمیت اتقان اسناد هویتی، همچون دیگر کشور‌ها محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد.
اسماعیلی در این‌باره با بیان اینکه مقررات تغییر نام و نام‌خانوادگی در قانون ثبت احوال ذکر شده است، اظهار کرد: تغییر نام تنها برای نام‌هایی است که شورای عالی ثبت احوال آنها را قابل تغییر تشخیص دهد و این موارد به شوراهای حل اختلاف اعلام شده است. به گفته وی، درخواست تغییر نام و نام‌خانوادگی باید به شوراهای حل اختلاف تسلیم شود. وی در ادامه تصریح کرد: نام‌های مغایر با جنسیت، نام‌های نامناسب و بد معنی مثل «قوچی» برای پسران و «خوله» برای دختران از جمله مواردی است که شورای ثبت احوال آنها را قابل تغییر تشخیص می‌دهد.
سازمان ثبت احوال سه هزار و ۷۳۷ نام نامناسب برای پسران و سه هزار و ۸۱۲ نام نامناسب برای دختران را شناسایی کرده است و به محض مراجعه صاحب نام در هیات‌های حل اختلاف، تغییر نام فرد پیگیری می‌شود.
محسنی درباره برخی نام‌ها که بد معنی تشخیص داده شده‌اند، با اشاره به اینکه با مراجعه به فرهنگ دهخدا و معین، بد معنی بودن اسامی محرز می‌شود، خاطرنشان کرد: برخی دیگر از اسامی هم کلمات زائدی همچون مشهدی، منگلی، یکشنبه، سرهنگ، مرحوم و مرحومه به همراه دارند. وی یادآور شد: سازمان ثبت احوال مجموعه ۶۱۸ نام دارای صلاحیت را با عنوان «فرهنگ نام و نام‌گزینی» به چاپ رسانده و در سایت سازمان نیز، قرار داده است.
ثبت احوال سالانه با حدود یک صد هزار تقاضای تغییر شناسنامه به دلیل تقاضای تغییر در نام و نام‌خانوادگی مواجه است و این در حالی است که نام‌خانوادگی که تعویض شود، دیگر امکان بازگشت یا تعویض مجدد را ندارد.
اسناد هویتی ایرانیان، در مسیر تحولات
شناسنامه‌ها پیش از انقلاب ۴ برگ شامل اطلاعات اصلی فرد، ازدواج و طلاق، فوت همسر و فوت صاحب شناسنامه بوده که در دو ممیزی شناسنامه اصلی و المثنی وجود داشت. پس از انقلاب و برابر دستور امام خمینی (ره) مبنی بر طاغوت‌زدایی، ۱۵ خرداد سال ۶۴، تعویض شناسنامه‌ها با بهره‌گیری از فناوری که در آن زمان وجود داشت آغاز شد. در آن سال‌ها در ابتدا موالید و در گام بعدی متولدان ۵۷ تا ۶۴ شناسنامه‌های جدید را دریافت کردند، سپس با اعلام فراخوان در سال ۶۷ تا ۷۳، شصت میلیون ایرانی شناسنامه جدید دریافت کردند.
مدیرکل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور در این‌باره گفت: در سال ۸۰ و با توجه به ورود فن‌آوری‌های جدید، برای جلوگیری از جعل مدارک و رفع مسائلی نظیر یکسان نبودن رسم‌الخط شناسنامه‌های دستی، طراحی شناسنامه‌های جدید آغاز شد و در سال ۸۵ شناسنامه‌های قهوه‌ای رنگی با ویژگی‌های امنیتی بالا و رفع مشکلات شناسنامه‌های پیشین صادر شد.
طرح ویژه‌ای برای تعویض کلیه شناسنامه‌های طرح قرمز قدیمی در دستور کار قرار ندارد
وی ادامه داد: صدور شناسنامه‌های جدید از سال ۸۹ در سراسر کشور برای موالید و نوجوانان ۱۵ سالهای که برای عوض کردن عکس و غیره مراجعه می‌کنند، آغاز شد. اما طرح ویژه‌ای برای تعویض کلیه شناسنامه‌های طرح قرمز قدیمی در دستور کار ثبت احوال قرار ندارد.
ارتقای اسناد هویتی ایرانیان به شناسنامه‌های جدید بسنده نشد و برابر مصوبه سال ۷۶ مجلس شورای اسلامی مبنی بر الزام اختصاص شماره ملی و کدپستی، از سال ۷۹ اختصاص شماره ملی به مردم آغاز شد.
اسماعیلی در این‌باره توضیح داد: صدور کارت‌های شناسایی ملی از سال ۸۰ در داخل و از تیر ماه ۸۱ در خارج کشور آغاز شد و در پایان سال ۸۶، با صدور ۵۵ میلیون کارت ملی برای ایرانیان واجد شرایط به پایان رسید.
نظر شما :