گذری بر زندگی برخی از یاران دکتر مصدق
* سیدعلی شایگان
چنان پر شد فضای سینه از دوست که یاد خویش گم شد از ضمیرم
دکتر شایگان در جلسه دادگاه هنگام نخستین برخورد با مصدق پس از کودتا
سیدعلی شایگان فرزند سیدهاشم مولی‌رهی‌شیرازی متولد ۱۲۸۰ در شیراز
تحصیلات ابتدایی و متوسطه در شیراز و سپس اشتغال به آموزگاری
عزیمت به تهران در ۱۳۰۳ و گذراندن مدرسه عالی حقوق
سفر دانشجویی به فرانسه برای اخذ درجه دکترای حقوق از دانشگاه پاریس
بازگشت به ایران در سال ۱۳۱۳ و حضور در سمت دانشیاری در تدریس حقوق مدنی
معاونت علامه دهخدا در دانشکده حقوق دانشگاه تهران - حضور در جلسات حزب ایران از سال ۱۳۲۳ به بعد
معاونت ملک‌الشعرای بهار، وزیر فرهنگ دولت قوام در سال ۱۳۲۴
معاونت فریدون کشاورز وزیر فرهنگ پس از ترمیم کابینه قوام
وزارت فرهنگ از سال ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۶
آشنایی و برقراری پیوند دوستی با دکتر مصدق
شرکت در تحصن دربار در مهرماه ۱۳۲۸ و شرکت در تاسیس جبهه ملی ایران
شرکت در انتخابات دوره شانزدهم مجلس و نمایندگی مردم تهران
همراهی و همگامی با دکتر مصدق در سراسر عمر مجالس شانزدهم و هفدهم
عضویت در هیات خلع ید از شرکت نفت جنوب پس از نخست‌وزیری مصدق
همراهی و مشاوره مصدق در شورای امنیت و دیوان دادگستری لاهه
سخنرانی آتشین به نفع دکتر مصدق در مذمت محمدرضا پهلوی در ۲۵ مرداد در میدان بهارستان تهران
حضور در معرفی دسته‌جمعی به مقامات انتظامی وقت در صبح روز ۲۹ مرداد
حضور به عنوان شاهد در دادگاه نظامی مامور محاکمه دکتر مصدق در آبان‌ماه ۱۳۳۲
گرفتن حکم ۱۰ سال حبس در مهرماه ۱۳۳۳
آزادی از زندان در اسفندماه ۱۳۳۴
مهاجرت به آمریکا تا پیروزی انقلاب اسلامی و رهبری جبهه ملی در ایالات‌متحده
بازگشت به ایران در اسفندماه ۵۷
سخنرانی در گردهمایی جبهه دموکراتیک ملی در ۹ مرداد ۵۸ که به ضرب و شتم و اغتشاش انجامید
بازگشت به آمریکا و فوت در ۱۳۶۰
* کریم سنجابی
کریم سنجابی فرزند قاسم‌خان سردارناصر متولد ۱۲۸۳ در کرمانشاه
گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه در زادگاه پدری و سپس ورود به مدرسه عالی حقوق تهران
اخذ درجه لیسانس از دانشکده حقوق و اعزام به اروپا و کسب درجه دکترای حقوق از دانشگاه پاریس در سال ۱۳۱۲
بازگشت به ایران در سال ۱۳۱۲، تدریس در دانشگاه و استخدام در وزارت فرهنگ
معاونت دانشکده حقوق در سال ۱۳۲۱ و ریاست دانشکده مزبور در ۱۳۲۵
ایفای نقش در بنیان‌گذاری حزب میهن پس از شهریور‌ماه ۱۳۲۰
شرکت در تحصن دکتر مصدق در دربار در سال ۱۳۲۸
عضویت در جبهه ملی ایران و انتصاب به سمت وزارت فرهنگ در کابینه دکتر مصدق
انتخاب به نمایندگی مجلس در دوره هفدهم از طرف مردم کرمانشاه
حضور در دیوان دادگستری لاهه به‌عنوان قاضی اختصاصی ایران در خرداد ۱۳۳۱
۱۹ روز فرار و اختفا پس از کودتای ۲۸ مرداد
یک روز بازداشت و سپس بازگشت به دانشگاه
عدم فعالیت سیاسی تا سال ۱۳۳۸ و زمان تشکیل جبهه ملی دوم که به عضویت شورای مرکزی این جبهه درآمد.
سخنرانی در میتینگ جبهه ملی در اردیبهشت ۱۳۴۰ در جلالیه تهران و بازداشت پس از گردهمایی برای بزرگداشت سالروز قیام ۳۰ تیر در همان سال
شرکت در جلسه ششم اردیبهشت ۱۳۴۰ با حضور نخست‌وزیر وقت و تنی چند از اساتید دانشگاه و برخی سران جبهه ملی برای حل و فصل اختلافات دولت و جبهه ملی
بازداشت دوباره پس از حمله نیروهای کماندوی ارتش به دانشگاه تهران در بهمن‌ماه ۱۳۴۰ تا برکناری امینی از سمت نخست‌وزیری
عضویت در شورای مرکزی جبهه ملی دوم در دی‌ماه ۱۳۴۱
تحمل ۱۱ ماه حبس در فاصله سال‌های ۴۱ و ۴۲
تقاضای بازنشستگی از دانشگاه و عزیمت به آمریکا در سال ۴۶
مراجعت به ایران در اوایل سال ۱۳۵۰ و شرکت در جلسات و محافل خصوصی سران جبهه ملی
فعالیت دوباره دانشگاهی در فاصله سال‌های ۵۰ تا ۵۵
بازگشت به عرصه سیاست در سال ۵۵ با نوشتن نامه سرگشاده خطاب به شاه ایران
دبیرکلی اتحاد نیروهای جبهه ملی در آبان‌ماه ۵۶
توقف در پاریس و عدم شرکت در بین‌الملل سوسیالیست‌ها در ونکوور و صدور اعلامیه سه ماده‌ای به عنوان رهبر بزرگ‌ترین تشکیلات سیاسی ایران در سال ۵۷
بازداشت یک ماهه پس از مراجعت به ایران
۵۵ روز تصدی وزارت امورخارجه در دولت موقت پس از پیروزی انقلاب
پایان عمر سیاسی پس از تظاهرات ۲۵خرداد ۱۳۶۰ و غیرقانونی شدن فعالیت‌های جبهه ملی و عزیمت به آمریکا
وفات در سال ۱۳۷۵ در ایالات متحده
* اللهیار صالح
تاکنون به دولت آمریکا می‌گفتم مصدق مبعوث مردم است، حال چگونه تفهیم کنم که او غاصب مقام نخست‌وزیری بوده است؟!
پاسخ منفی اللهیار صالح به درخواست سرلشکر زاهدی
اللهیار صالح فرزند مبصرالملک متولد سال ۱۲۷۳ در کاشان
گذراندن تحصیلات ابتدایی و یادگیری زبان‌های فرانسه و عربی در زادگاه پدری
ورود به کالج آمریکایی در تهران در سال ۱۲۹۳ و یادگیری کامل زبان انگلیسی
استخدام در ۱۲۹۷ در سفارت آمریکا در تهران به عنوان مترجم
ورود به وزارت دادگستری در سال ۱۳۰۶ به دعوت علی‌اکبر داور
معاونت وزارت دارایی در سال ۱۳۱۶ تا زمان برکناری در سال ۱۳۱۸ در اثر دلخوری از شخص رضاخان
ریاست هیات اقتصادی ایران برای برقراری روابط بازرگانی با آمریکا در سال ۱۳۱۹
وزارت دارایی در سال ۱۳۲۱ در کابینه قوام
وزارت دادگستری در کابینه ساعد مراغه‌ای و کابینه کوتاه مدت ابراهیم حکیمی در سال‌های ۱۳۲۳ و ۱۳۲۴
ورود به حزب ایران در پاییز ۱۳۲۴
طرفداری از ائتلاف حزب توده و فرقه دموکرات آذربایجان و حزب دموکرات ایران
انتصاب به سمت وزیر دادگستری در کابینه ائتلافی قوام در سال ۱۳۲۵
پیوستن به جبهه ملی و انتخاب شدن به نمایندگی مردم کاشان در مجلس شانزدهم و پیوستن به یاران نزدیک دکتر مصدق
وزارت کشور در سال ۱۳۳۰ در کابینه دکتر مصدق و برگزاری بی‌نقص انتخابات دوره هفدهم مجلس
انتصاب به عنوان سفیر ایران در آمریکا در سال ۱۳۳۱ و حضور در این سمت تا کودتای ۲۸ مرداد
استعفا از سفارت ایران در آمریکا به رغم مخالفت سرلشکر زاهدی
عضویت در جبهه ملی دوم در سال ۱۳۳۹ و نمایندگی در مجلس بیستم به رغم مخالفت شاه تا زمان انحلال این مجلس در سال ۱۳۴۰
بازداشت به همراه سران نهضت آزادی در بهمن ۱۳۴۰
ریاست بر هیات اجرایی جبهه ملی دوم در دی ماه ۱۳۴۱ و ارایه گزارش مبسوط از اوضاع ایران به ریاست کنگره
ریاست هیات اجرایی و در حقیقت رهبری جبهه ملی دوم تا اردیبهشت ۱۳۴۳
انزوای سیاسی و اجتماعی تا سال‌های اوج‌گیری انقلاب اسلامی
عدم شرکت در ائتلاف نیروهای جبهه ملی در آبان‌ماه ۵۶
عدم قبول پیشنهاد نخست‌وزیری از سوی محمدرضا پهلوی در ماه‌های پایانی عمر حکومت پهلوی
شرکت در همه‌پرسی فروردین ۵۸ و رای به جمهوری اسلامی
وفات در ۱۲ فروردین ۱۳۶۰
* کاظم حسیبی
تمام نطق‌های ما در مجلس شورای ملی درباره نفت، پایه و مایه و عصاره گزارشاتی است که مهندس حسیبی تهیه می‌کند.
بخشی از اظهارت دکتر مصدق درباره مهندس حسیبی
کاظم حسیبی فرزند حاجی‌محمد علی متولد مهرماه ۱۲۸۵ در یزد
تحصیلات ابتدایی و متوسطه در مدارس کمالیه و دارالفنون
اخذ دیپلم و ورود به مدرسه حقوق در سال ۱۳۰۴
اعزام به اروپا و حضور در مدرسه پلی‌تکنیک پاریس در سال۱۳۰۷
کسب موفقیت‌های چشمگیر در رشته مهندسی تخصصی در فرانسه، انگلستان و چک اسلواکی
مراجعت به ایران در سال ۱۳۱۸
حضور در سمت دانشیاری دانشکده فنی دانشگاه تهران در ۱۳۲۰
حضور در جمع پایه‌گذاران کانون مهندسین ایران که در سال ۱۳۲۳ به عضویت حزب ایران درآمد
اثرگذاری در برهم زدن قرارداد لایحه الحاقی مشهور به گس- گلشاییان در بهار ۱۳۲۸
حضور در دوره هفدهم مجلس و نمایندگی مردم تهران
قائم مقامی وزیر دارایی در دولت مصدق
حضور در هیات نمایندگی ایران در شورای امنیت در نیویورک در مهرماه ۱۳۳۰ و مشاور امور نفت نخست‌وزیر در تمام دوران نخست‌وزیری مصدق
تحت تعقیب بودن پس از کودتای ۲۸مرداد و ۱۹ماه زندگی مخفیانه در تهران و قم
تهیه کردن نطق محمد درخشش نماینده مجلس هجدهم در مخالفت با کنسرسیوم در شرایط زندگی مخفی
معرفی داوطلبانه به مقامات انتظامی در فروردین ۱۳۳۴
یک ماه حبس و سپس محرومیت از فعالیت‌های اجتماعی
تلاش برای جلوگیری از فروپاشی جبهه ملی دوم با نامه ۱۲اردیبهشت ۱۳۴۳ به دکتر مصدق
عضویت در هیات اجرایی جبهه ملی چهارم در پاییز ۱۳۵۷
ریاست شورای مرکزی جبهه ملی در خرداد ۱۳۵۸
ماموریت از سوی دولت موقت مهندس بازرگان برای مذاکره و تسویه حساب با کنسرسیوم نفت در لندن
درگذشت در سال ۱۳۶۹ در تهران
* خلیل ملکی
«آقای دکتر مصدق! این راهی که شما می‌روید به جهنم است ولی ما تا جهنم به دنبال شما خواهیم آمد»
خلیل ملکی در پاسخ به دکتر مصدق با تشکیل گارد ملی برای جلوگیری از کودتای احتمالی مخالفت می‌کرد.
خلیل ملکی متولد سال ۱۲۸۰ در تبریز و گذراندن تحصیلات ابتدایی در همین شهر
به چشم دیدن دلاوری‌های مجاهدان مشروطه‌خواه همچون ستارخان و باقرخان
عزیمت به تهران و گذراندن تحصیلات متوسطه در مدرسه صنعتی ایران و آلمان
اعزام به آلمان در سال ۱۳۰۷ و تحصیل در رشته شیمی و نیز آشنایی با تقی ارانی
بازگشت به ایران بدون اتمام رساله دکترا به دلیل درگیری با مقامات سفارت ایران در سال ۱۳۱۲
بازداشت با گروه ۵۳ نفر و تحمل چهار سال حبس در زندان قصر
آزادی از زندان در شهریور ۲۰ و حضور در جلسه هیات موسس حزب توده ایران در هفتم مهر همان سال
مدیرکلی وزارتخانه فرهنگ توسط فریدون کشاورز در کابینه ائتلافی قوام
انشعاب از حزب توده در ۱۳ دی ۱۳۲۶ به دلیل انتقاد به سیاست‌های حزب خصوصا در مساله آذربایجان
تحمل بار سنگین انتقادات و افتراهای حزب توده و رادیو مسکو در ایام پیش از تاسیس حزب نیروی سوم
حضور در کنار مظفر بقایی در اواخر اردیبهشت ۱۳۳۰ در رهبری حزب زحمت‌کشان ایران
حضور چشمگیر حزب زحمت‌کشان در قیام ۳۰تیر ۱۳۳۱
جدا شدن از حزب زحمت‌کشان و به تبع آن از مظفر بقایی به دلیل سیاست دوگانه در قبال دولت ملی مصدق در مهرماه ۱۳۳۱
تشکیل حزب نیروی سوم در همان ماه
نقش موثر در حوادث ۹ اسفند ۱۳۳۱ و کودتای ۲۸مرداد
۹ ماه بازداشت در قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد و سه ماه بازداشت در زندان شهربانی پس از کودتا
آزادی از زندان پس از یک سال در حالی که حزب نیروی سوم دچار بحران و اختلاف نظرهای شدید شده بود
ارتباط مخفیانه با مهندس حسیبی و کمک در ماجرای نطق معروف محمد درخشش علیه قرارداد کنسرسیوم
پیشنهاد تشکیل جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران در سال ۱۳۳۷
تشکیل جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی ایران در سال ۱۳۳۹ در اعتراض به بی‌توجهی به نظریات او در تشکیل جبهه ملی دوم
عدم دعوت جامعه سوسیالیست‌ها در کنگره‌های جبهه ملی در سال‌های ۴۱ و ۴۲ و انتقاد دکتر مصدق از این موضوع
شرکت فعالانه در تشکیل جبهه ملی سوم در سال ۴۳ پس از آزادی سران و فعالان این جبهه از زندان
بازداشت پس از مدت کوتاهی از تشکیل جبهه ملی سوم و خفه کردن این جبهه در نطفه توسط رژیم شاه در مرداد‌ماه ۴۴
محکومیت به سه سال زندان
وفات در مرداد‌ماه ۱۳۴۸ به دلیل بیماری و ناراحتی قلبی
* غلامحسین صدیقی
«با تمام افتخاراتی که طی تمام زندگی نصیب من شده افتخاری را بالا‌تر و بر‌تر از افتخاری که در خلافی ۲۰ماه گذشته از همکاری با دکتر مصدق نصیب من شده است، نمی‌دانم.»
غلامحسین صدیقی در جلسه دادگاه بعد از کودتای ۲۸مرداد
غلامحسین صدیقی متولد آذرماه ۱۲۸۴ در تهران
تحصیلات ابتدایی و متوسطه در مدرسه اقدسیه و دارالفنون
اعزام به فرانسه در سال ۱۳۰۸
اخذ چهار دانشنامه در بهار ۱۳۱۴ از دانشسرای عالی سن‌کلو فرانسه
اخذ درجه دکترا از دانشگاه پاریس در سال ۱۳۱۶
بازگشت به ایران در فروردین ۱۳۱۷ و دانشیاری دانشگاه تهران
تاسیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۷ که در سال ۵۱ به دانشکده علوم اجتماعی تبدیل شد
وزارت پست و تلگراف و تلفن در دولت ملی دکتر مصدق
نیابت نخست‌وزیری در ایام عدم حضور مصدق در ایران در خرداد‌ماه ۱۳۳۱
وزارت کشور در دومین کابینه مصدق تا زمان کودتای ۲۸مرداد
بازداشت پس از کودتا
حضور در دادگاه در آذر ۱۳۳۲ و توضیح درباره موارد اتهامی
دیدار پروفسور لویی ماسینیون از صدیقی در زندان
آزادی از زندان پس از ۱۰ماه و نیم حبس در خرداد۱۳۳۳
تشکیل جلسات هفتگی از سال ۱۳۳۸ تا زمان تشکیل جبهه ملی دوم
تحصن در مجلس سنا در اعتراض به انتخابات دوره بیستم مجلس در سال ۱۳۳۹
سخنرانی در میتینگ جبهه ملی در اردیبهشت ۱۳۴۰
۲۲۵ روز بازداشت پس از حادثه خونین دانشگاه در بهمن ۴۰
آزادی در سال ۴۲ و عدم شرکت در فعالیت‌های جبهه ملی در شرایطی که جبهه ملی نیز دچار ضعف شدید و سپس انحلال قرار گرفت
همکاری با دکتر غلامحسین مصاحب در تدوین دایره‌المعارف فارسی
عدم فعالیت علنی سیاسی تا سال ۵۷ و زمانی که از وی درخواست شد تا نخست‌وزیری رژیم بحران‌زده شاه را بپذیرد
دعوت برای حضور در دولت موقت پس از پیروزی انقلاب و عدم قبول از سوی دکتر صدیقی
پذیرش دعوت شورای مرکزی جبهه ملی در خرداد ۵۸ و شرکت در جلسه ۱۷خرداد این شورا
کناره‌گیری از جبهه ملی و هرگونه فعالیت سیاسی در بهمن ۵۸
وفات در ۹ اردیبهشت ۱۳۷۱ در تهران
* محمدحسن شمشیری
«من عاشق این مرد بزرگ وطن‌پرست و مردم‌دوست هستم و جان و مالم فدای یک موی مصدق است.»
بخشی از گفته‌های محمدحسن شمشیری درباره دکتر مصدق
حاج محمدحسن شمشیری فرزند غلامحسین و نوه حاج‌کاظم شمشیرساز اصفهانی متولد ۱۲۷۶ در تهران یکی از بازاریان و کسبه‌ای بود که تا پایان عمر از دولت ملی دکتر مصدق دفاع کرد.
مشکلات عدیده معیشتی به دلیل فقدان پدر و تاسیس قهوه‌خانه کوچک در بازار بزازهای تهران
نجات یافتن از عسرت در فاصله سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ به دلیل برخی کارهای اقتصادی
تقلید از کریم‌آبادی و ورود به جهان سیاست
تشویق بازاریان تهران برای رای به نامزدهای جبهه ملی در انتخابات دوره شانزدهم مجلس و اثبات ارادت به رهبر نهضت مقاومت ملی ایران
قرار گرفتن در نقش میانجی میان بازاریان تهران و دفتر نخست‌وزیری
کمک مالی به بعضی از احزاب به دستور دکتر مصدق
خریداری بزرگ‌ترین بخش از اوراق قرضه ملی در سال ۱۳۳۰ و پرداخت سه میلیون تومان وجه نقد به بانک بیمه که بدون بهره به فقرا و مستمندان وام بپردازد
بازداشت پس از کودتای ۲۸مرداد به اتهام طرفداری از دکتر مصدق
تبعید به جزیره خارک و احداث مزرعه سبزیکاری
بازگشت به تهران پس از هفت ماه تبعید در جزیره خارک و پس گرفتن سه میلیون تومان وجه نقد از بانک بیمه
بازسازی مجدد چلوکبابی در سبزه میدان و ساخت ساختمان شمالی بیمارستان نجمیه که از موقوفات مادر دکتر مصدق بود و هست
ساخت مقبره برای زنده‌یاد محمود نریمان که از یاران وفادار دکتر مصدق بود و در سال ۱۳۴۰ درگذشت
وفات در سال ۱۳۴۰ به دلیل عارضه قلبی
ضرب و شتم شرکت‌کنندگان در مراسم تشییع جنازه وی
حضور دکتر صدیقی در مراسم هفت او و سخنرانی که با این جمله آغاز شد: «رادمرد شریف حاج‌محمد‌حسن شمشیری که همه دریغا گوی اوییم...
* مهدی آذر
مهدی آذر فرزند میرزا علی آقا مجتهد تبریزی متولد ۱۲۸۰ در مشهد
تحصیلات ابتدایی و متوسطه در تهران و مدرسه دارالفنون
ادامه تحصیل در مدرسه عالی طب و اخذ درجه دکترا و اعزام به اروپا در سال ۱۳۰۷
مراجعت به ایران در سال ۱۳۱۳ و طبابت در آذربایجان‌غربی تا سال ۱۳۱۷
ورود به عرصه سیاست پس از شهریور ۱۳۲۰ و قرار گرفتن در کنار کسانی همچون کریم سنجابی
پیوستن به حزب میهن در فاصله سال‌های ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۵
ارتباط با تشکیلات جبهه ملی ایران در سال ۱۳۲۸ و نزدیک شدن به دکتر مصدق
درگیری با سپهبد رزم‌آرا، نخست‌وزیر وقت در سال ۱۳۲۹ در ماجرای سرکشی رزم‌آرا به بیمارستان رازی که دکتر آذر رییس آن بود
انتصاب به سمت وزارت فرهنگ پس از قیام ۳۰تیر و بازگشت دکتر مصدق به قدرت
بازداشت پس از کودتای ۲۸ مرداد پس از مدتی اختفا
آزادی از زندان در ۲۷ دی ۱۳۳۲ و از سر‌گیری طبابت در مطب خصوصی خود و نیز حضور دوباره در حزب ایران
عضویت در شورای مرکزی جبهه ملی دوم و ریاست کمیسیون روابط خارجی این جبهه
بازداشت پس از ماجرای سرکوب خونین دانشگاه در بهمن ۴۰
آزادی مجدد در ۱۴ فروردین ۱۳۴۱
حضور در ملاقات‌های برخی سران جبهه ملی با نخست‌وزیر وقت در شهریور ۱۳۴۱
انتخاب در شورای عالی جبهه ملی در دی‌ماه۴۱
امضای اعلامیه هیات اجرایی جبهه ملی دوم در اعتراض به خودکامگی شاه و بازداشت به همراه ۱۴ نفر دیگر از اعضای شورا در بهمن ۴۱
آزادی در شهریور ۴۲ و کناره‌گیری از فعالیت سیاسی تا آستانه انقلاب ۵۷
از سر‌گیری فعالیت حزبی و سیاسی پس از شهریور ۵۷ و بیانیه شریف امامی در خصوص آزادی احزاب
انتشار روزنامه پیام جبهه ملی تا خرداد ۱۳۶۰ و سپس خروج از ایران در شرایط دشوار
وفات در ۹ خرداد ۱۳۷۳ در ایالات متحده آمریکا
منبع: روزنامه شرق
نظر شما :