سفرنامه سوم مظفرالدین شاه به فرنگ/ مذاکرات صدراعظم برای احداث راه آهن، شاه در پی مجالس رقص
دو سفر قبلی او در سال‌های ۱۳۱۷ و ۱۳۲۰ق اتّفاق افتاده بود و سفرنامهٔ هر دو سفر بعد از مراجعت شاه به کشور به صورت سنگی به چاپ رسیده بود، امّا گزارش سفر سوم او با عنوان سفرنامهٔ سوم مظفرالدین شاه به فرنگ اگرچه به خطّ خوش نستعلیق آماده چاپ شده، امّا تاکنون، چاپ و منتشر نشده بود. اغلب مطالب سفرنامه سوم مظفرالدین شاه به قلم اعلم‌الدوله (طبیب مظفرالدین شاه) نوشته شده است. سفرنامه سوم این شاه قاجار به فرنگ، از چند نظر، قابل توجه است:
از نظر مسائل اقتصادی: توسعهٔ کشت چای در گیلان به دنبال فعالیت‌های کاشف‌السّلطنه، مذاکرات عین‌الدّوله صدراعظم با مهندسین فرانسوی برای تأسیس سدّی در اهواز و احداث راه‌آهن در ایران، ارادهٔ شاه و صدراعظم برای انجام اقدامات لازم در زمینهٔ استخراج نفت در منطقهٔ اسالم واقع در شمال ایران در حالی که هنوز نخستین چاه نفت به شیوهٔ صنعتی در مسجد سلیمان به نفت نرسیده بوده است.
از نظر مسائل مربوط به مدنیّات: در سفرنامهٔ حاضر اطلاعات جالبی به چشم می‌خورد نظیر خرید وسائل برای دربار مانند چند دستگاه تلفن تازه اختراع، سینه‌ماطوگراف (دستگاه فیلمبرداری و نمایش فیلم)، فنوگراف (دستگاه ضبط و پخش صدا) و لانترن مژیک (دستگاه نمایش تصاویر غیرمتحرک یا جهان‌نما).
از این موارد که بگذریم، مطالب سفرنامهٔ حاضر خلاصه می‌شود در گشت و گذار ملوکانه، آب‌درمانی در فرانسه، شرکت در ضیافت‌های شام و ناهار، رفتن به تماشاخانه، سیرک، پارک، اپرا و موزه، حضور در مجالس رقص، شرکت در جشن گُل بلژیک، خرید تقریباً همه روزهٔ قبلهٔ عالم در مغازه‌های فرنگ و نگاه گهگاه با حسرت ایشان به دختران و زنان جوان فرنگی.
امّا شاید قابل توجّه‌ترین نکتهٔ سفرنامهٔ حاضر در این باشد که چند ماه قبل از شروع حوادثی که به انقلاب مشروطیت انجامید، شاه مملکت به همراه ملتزمین رکاب، عمله‌های خلوت و حرمخانهٔ همایونی از پایتخت تا مرزهای شمالی کشور را منزل به منزل طی می‌کند و هرگز نشانه‌ای از هیچگونه نارضایتی نمی‌بیند یا نمی‌خواهد ببیند و بنویسد. تنها دل مشغولی شخص ایشان در تیراندازی خوب و زدن کلاغ و بلدرچین و غیره است آن هم در بحبوحهٔ جنگ ژاپن و روسیه که یکی از نتایج آن برای ایران، گرانی و افزایش قیمت ارزاق عمومی بوده است.
سفر سوم فرنگستان برای مظفرالدّین شاه، فرصت مجدّدی بود تا با اختراعات و پیشرفت‌های علمی صنعتی اروپا آشنا‌تر گردد. اما گاه عکس‌العمل شاه و همراهانش در مقابل این اکتشافات و اختراعات به حدّی مضحک و بچّه‌گانه بوده که شرح با آب و تاب آن‌ها نقل محافل میزبانان می‌‌شده است.
سفرنامهٔ مذکور به کوشش دکتر محمدنادر نصیری مقدم آمادهٔ انتشار شده است.
منبع: سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
نظر شما :