روابط ایران و هند در گذر تاریخ/ از ورود شطرنج تا ارسال تخته نرد

به گزارش خبرگزاری مهر، علی فولادی، کار‌شناس فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در نشست تخصصی روابط فرهنگی ایران و هند که در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی برگزار شد، گفت: تاریخ هندوستان را تا ۴۰۰ هزار سال پیش تخمین می‌زنند و اولین مشترکات فرهنگی ایران و هند را نیز مربوط به ۳ هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌دانند که این تاریخ بر اساس کشفیات سفال، نوع نقاشی و سفالگری‌های کشف شده در شهر سوخته به دست آمده است.

وی افزود: ۴ شیری که اکنون به عنوان نماد هند در تمام سربرگ‌های دولتی و حتی ویزا در پاسپورت‌ها استفاده می‌شود از سرستون‌های تخت جمشید گرفته شده است و همچنین در پرسپولیس نقش برجسته‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد سفیر هند برای تقدیم هدایای نوروزی خدمت شاه ایران رسیده است.

به گفته فولادی، کتیبه‌های زمان داریوش و تاریخ هردوت نشان می‌دهد که در لشکرکشی داریوش از سربازهای هندی استفاده شده است و نمونه دیگر ارتباط فرهنگی دو کشور این است که هندی‌ها به تقلید از ایرانی‌ها، ثبت تاریخ و نقوش را از غارهای خود شروع کردند.

وی با اشاره به اینکه یکی از بهترین شواهد ارتباطات فرهنگی ایران و هند مربوط به دوره ساسانیان است، بیان کرد: در این دوره افرادی از طرف انوشیروان درخواست کتاب کلیله و دمنه، شطرنج و اعزام پزشکان جندی شاپور را می‌کنند. هندی‌ها این درخواست را اجابت کرده اما کارکرد شطرنج را آموزش نمی‌دهند و به ایرانی‌ها می‌گویند که باید خود این امر را بیاموزند. ایرانی راز شطرنج را کشف و در مقابل تخته نرد را برای هندی‌ها ارسال می‌کنند که آن‌ها موفق به کشف این بازی نمی‌شوند و ایرانی‌ها به آن‌ها آموزش می‌دهند. فولادی تاکید کرد: نکته جالب در این‌باره بیان این داستان از زبان فردوسی در قالب شعر و در شاهنامه است.

کار‌شناس فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی درباره ارتباطات فرهنگی بین ایران و هند پس از اسلام نیز تاکید کرد: از‌‌ همان دهه‌های اول انقلاب رفت و آمد تجار و صاحبان حرف آغاز شد، اما دو لشکرکشی هم نیز در سال‌های ۴۴ و ۹۲ هجری ثبت شده است. اولین مهاجرت ایرانیان به هند نیز در همین زمان بود که زرتشتیان به دلیل تنگناهایی که احساس می‌کردند به هند مهاجرت داشتند.

وی همچنین به حمله‌های مکرر محمود غزنوی به هند اشاره کرد و گفت: گفته شده در یکی از این حمله‌ها ابوریحان بیرونی به همراه محمود بود و در مجموع نیز ابوریحان ۱۲ سال در هند سکونت داشت و کتاب «مال الهند» را نگاشت که هنوز یکی از مراجع اول هند‌شناسی در دنیا محسوب می‌شود.

فولادی با تاکید بر اینکه دوره غزنوی را باید دوره حاکمیت مسلمانان در هند بدانیم به ورود زبان فارسی و تشیع به هند نیز اشاره کرد و افزود: در دوره‌هایی از امپراطوری‌های هند، زبان فارسی زبان رسمی دربار بود و دوره بهمنی‌ها که ۳۵۰ سال در هند حکومت کردند از حافظ و شاه نعمت‌الله دعوت و گلستان سعدی به شاهزاده‌ها آموزش داده می‌شد که البته هنوز هم در گروه کتاب‌های درسی هند قرار دارد.

به گفته این کار‌شناس فرهنگی، از سال ۱۸۰۰ اروپایی‌ها وارد هند می‌شوند و در ۱۸۳۵ کمپانی هند شرقی زبان رسمی را انگلیسی اعلام می‌کند و به این ترتیب رسمیت زبان فارسی در هند از بین می‌رود. در ۱۸۷۷ مجلس عوام انگلیس هند را به عنوان مستعمره معرفی می‌کند اما با این وجود زبان فارسی در دانشگاه‌ها و مدارس هنوز از رونق نیافتاده بود.

وی ادامه داد: روابط فرهنگی ایران و هند پس از استقلال هند نیز در سال ۱۹۵۶ با امضای قرارداد فرهنگی و سفر شاه به هند آغاز شد. در این دوره گاندی و نهرو نیز سفرهایی به ایران داشتند و پس از انقلاب اسلامی نیز هند جزو اولین کشورهایی بود که جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخت.

فولادی با تاکید بر اینکه اولین شخصیت ایران که بعد از انقلاب به هند سفر کرد رهبر فرزانه انقلاب بود، گفت: در سال ۱۹۹۵ حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی برای امضای تفاهمنامه فرهنگی به هند سفر کرد و در سال ۲۰۰۳ نیز سیدمحمد خاتمی برنامه مبادله فرهنگی و قرارداد جداگانه حفظ میراث فرهنگی را به امضا رساند. در سال ۲۰۰۸ نیز محمود احمدی‌نژاد به هند سفر کرد.

وی با اشاره به اینکه باید در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی خود در ارتباط با هند بدانیم به چه دلیل قصد ارتباط با این کشور را داریم، بیان کرد: این دلیل می‌تواند استفاده از فرصت و یا حل مشکل باشد. باید بدانیم کدام یک از این دو عامل برایمان در اولویت است.

کار‌شناس فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به برخی ویژگی‌های کشور هند و ظرفیت‌های این کشور برای تبادلات فرهنگی با ایران نیز اشاره و پیشنهاد کرد: برای گسترش این روابط ایران باید آموزش‌های مجازی زبان فارسی را در اولویت قرار دهد. کتابخانه ملی بحث نسخ خطی را جدی بگیرد، میراث فرهنگی به ظرفیت تورسیم مذهبی هند که هم مسلمانان و هم زرتشتیان هندی هستند، توجه کند.

وی تصریح کرد: صدا و سیما نیز وظیفه سنگینی به عهده دارد. باید با شبکه‌های هند ارتباط برقرار کرد و آموزش زبان فارسی و مستندهای قوی داشته باشیم. مبلغان هندی باید ساماندهی شوند و دارالقرآن‌ها در هند تقویت شوند.