یکسال از درگذشت پدر مردم‌شناسی ایران گذشت
کتاب «آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز» وی را می‌توان یکی از کتاب‌های ماندگار و منبعی برای شناخت فرهنگ عامه دانست.
دکتر محمود روح‌الامینی زاده متولد پنجم مهرماه ۱۳۰۷ در کرمان، در دومین همایش چهره‌های ماندگار به‌عنوان چهره ماندگار در رشته مردم‌شناسی معرفی شد. او در سال ۱۳۳۴ لیسانس ادبیات فارسی و سال ۱۳۳۹ لیسانس علوم اجتماعی خود را از دانشگاه تهران گرفت و در همان سال برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت و توانست در سال ۱۳۴۷، از دانشگاه سوربن فرانسه مدرک دکتری خود را در رشته مردم‌شناسی بگیرد.
از جمله کتاب‌های منتشر شده توسط این استاد رشته مردم‌شناسی به «گردش با چراغ» (در مبانی انسان‌شناسی)، «زمینه فرهنگ‌شناسی»، «در گستره فرهنگ»، «به شاخه نباتت قسم» (باورهای عامه درباره فال حافظ)، «نمودهای فرهنگی، اجتماعی در ادبیات فارسی»، «آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز» و «فرهنگ و زبان گفت‌وگو» (به روایت تمثیل‌های مثنوی مولوی) می‌توان اشاره کرد.
کتاب «آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز» را باید اثری ماندگار و منبعی پایه‌ای در شناخت فرهنگ عامه دانست. او در این اثر ابتدا به جشن‌ها و آیین‌هایی می‌پردازد که در سراسر ایران رواج دارند و از گذشته‌های دور به یادگار مانده‌اند؛ همانند نوروز، یلدا و مهرگان.
«التفهیم» و «آثار الباقیه» از ابوریحان بیرونی، «مروج‌الذهب» مسعودی، «شاهنامه» فردوسی، «زین‌الاخبار» گردیزی، «تاریخ بیهقی» و کتاب‌های دیگر منابع کهنی محسوب می‌شود و هر کدام از این منابع، دربردارنده آگاهی‌های سودمندی درباره جشن نوروزند. روح‌الامینی بر ارزشمندی آن کتاب‌ها و منابع برای نویسندگان و پژوهشگران تاکید می‌ورزد. سپس از منابع جدید یاد می‌کند و ارزیابی از آن‌ها به‌دست می‌دهد.
در بخش دیگر به آن دسته از جشن‌ها توجه کرده است که در گذر زمان فراموش شده‌اند، اما نشانه‌هایی از آن آیین‌ها و شادمانی‌ها، در گوشه‌هایی از سرزمین ما به‌جای مانده است؛ همانند جشن سده و جشن تیرگان. هر کدام از این جشن‌ها قدمت و پیشینه‌ای دراز دامن دارند و هنوز برخی از ایرانیان آن را پاس می‌دارند، اما بخش دیگری از پژوهش استاد روح‌الامینی، مخصوص آیین‌هایی است که ریشه‌ای مذهبی دارند و چه بسا نتوان نام «جشن» بر آن‌ها گذاشت.
در بخش «درآمد» کتاب، روح‌الامینی درباره جشن‌ها آگاهی‌هایی به‌دست می‌دهد و زمینه‌های اجتماعی و سیر تاریخی آن‌ها را برمی‌شمارد. پیوند و ارتباطی که هر کدام از آن آیین‌های کهن با اسطوره‌های دینی داشته‌اند، بخشی دیگر از پژوهش نویسنده است. او به فصل‌ها و آغاز سال نیز توجه می‌دهد و از تکنولوژی صنعتی و تاثیر آن بر برگزاری جشن‌ها نیز غافل نمی‌ماند.
بخش عمده‌ای از این کتاب، همان‌گونه که انتظار می‌رود، به جشن نوروز اختصاص یافته است. روح‌الامینی از پیدایش نوروز و روایت‌های اسلامی درباره آن آگاهی‌هایی در اختیار خواننده قرار می‌دهد و از مراسم و آیین‌هایی سخن به میان می‌آورد که با نوروز پیوند می‌یابند؛ همانند میر نوروزی که سنتی دیرپا بوده است، چهارشنبه سوری که خود تاریخچه‌ای خواندنی دارد، خانه تکانی، کاشتن سبزه سفره هفت سین و بسیاری نکات دیگر که خواننده را با تاریخ نوروز و حلقه‌های به هم پیوسته مراسم آن آشنا می‌سازد.
جشن‌های مهرگان، یلدا و تیرگان نیز هر کدام بخشی از کتاب «آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز» را تشکیل می‌دهند. نویسنده در بحث از جشن تیرگان از اسطوره آرش یاد می‌کند و نشانه‌های این جشن را در مازندران جست‌وجو می‌کند و می‌یابد.
به همین گونه جستاری خواندنی درباره جشن سده می‌آورد و از واژه «سده» و شیوه برگزاری این جشن و ریشه‌های آن در دین زرتشتی یاد می‌کند و بازمانده‌های جشن سده را در کرمان کنونی پی کاوی می‌کند.
زنده یاد محمود روح‌الامینی، پدر مردم‌شناسی ایران در تحقیق خود، آنجایی که به نوروز و آیین‌های آن می‌پردازد، از منابع تاریخی و ادبی یاد می‌کند که در آن‌ها نشانه‌هایی از این جشن را می‌توان یافت. این منابع، ما را با سرچشمه و سیر تاریخی جشن کهن نوروز آشنا می‌کنند.
ارزش کتاب روح‌الامینی را باید در این نکته دانست که او بسیاری از مطالب کتاب خود را بر پایه پژوهش‌ها و مشاهدات شخصی فراهم آورده است. اهمیت چنین پژوهشی از دید محققان فرهنگ عامه پنهان نیست و به ماندگاری آن آیین‌ها در حافظه جمعی مردم کمک می‌کند. ضمن آنکه به ثبت بخشی از فرهنگ مردم نیز که چه بسا در معرض فراموشی یا دگرگونی قرار دارند، می‌انجامد.
استاد محمود روح‌الامینی که سالیان بسیاری درباره فرهنگ و آیین‌های ایرانی تحقیق و مطالعه کرده بود، سه‌شنبه ۱۷ اسفندماه ۱۳۸۹، بر اثر سکته مغزی چشم از گیتی فروبست و به جهان مینوی شتافت.
منبع: سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
نظر شما :