مراسم بزرگداشت پروین اعتصامی برگزار شد/ سکوت بانوی شاعر در حوزه فردی، سیاسی و تجددخواهی
به گزارش خبرگزاری ایسنا، در این مراسم، اصغر دادبه صحبت‌های خود را با قطعه شعری از پروین آغاز کرد و دربارهٔ جهان‌بینی پروین اعتصامی گفت: پل والری می‌گوید شاید بتوان بدون آب و غذا زندگی کرد؛ اما بدون شعر هرگز. اما من می‌گویم شاید بتوان بدون شعر چند روزی زندگی کرد؛ ولی بدون فلسفه هرگز نمی‌توان زندگی را ادامه داد؛ چون فلسفه فرزند فکر است و فکر با انسان جریان می‌یابد؛ بنابراین هیچ شاعر بزرگی نیست که دارای جهان‌بینی نباشد، فیلسوف نباشد و به پاسخ‌های جدی پاسخ نگوید. پروین هم از این قضیه مستثنا نیست.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه فلسفه دو بخش نظری و عملی دارد، ادامه داد: شاعران بزرگ فرزند زمان خود هستند. سقراط‌وار فلسفه را از آسمان به زمین می‌آورند و در خانه‌ها جای می‌دهند. پروین هم مانند سقراط در شعرش این کار را کرده است.
دادبه در ادامه به فضایی که پروین اعتصامی در آن رشد یافته بود و شعر می‌سرود، اشاره کرد و گفت: در روزگاری که پروین زندگی می‌کرد، جامعه ایده‌آل نبود؛ گرچه هنرمند اگر در زمان ایده‌آلی هم زندگی کند، باز باید نقد خود را به جامعه داشته باشد. پروین در این روزگاران که جنگ بین کهنه و نو در جامعه وجود داشت، مانند سقراط حکمت را از آسمان به زمین آورد. البته از او انتظار نخواهیم داشت که مانند فیلسوفان جهان‌بینی‌ای از نوع متفکران بزرگ ارائه دهد. این پژوهشگر در ادامه افزود: پروین گرچه زندگی تلخی داشت؛ اما همواره درد جاودانگی داشت و در حوزهٔ زندگی فردی نیز دردمند بود.
او در بخش دیگری از سخنانش گفت: درخشندگی پروین در حوزهٔ عمل و انسان‌گرایی و انسان‌شناسی با تأمل و تعقل بر حکمت عملی است و آن‌چه که پروین و حکمت عملی ایرانی مطرح می‌کنند، کم‌آزاری است. این کم‌آزاری در شعر حافظ و پروین آمده است.
در ادامهٔ این مراسم، سیروس شمیسا مقاله‌ای با عنوان «حوزه‌های سکوت در شعر پروین» ارائه داد و با استفاده از نظریات منتقدان ادبی غربی به نقد شعرهای پروین اعتصامی پرداخت. این استاد دانشگاه با اشاره به نظریات و آرای منتقدان ادبی گفت: در ادبیات فارسی چندین حوزهٔ سکوت وجود دارد که همهٔ آن‌ها معنی‌دار نیستند و تنها برخی از آن‌ها معنی‌دارند و با بررسی شعرهای پروین، درمی‌یابیم که او در سه حوزهٔ فردی، سیاسی و تجددخواهی سکوت کرده است.
شمیسا اظهار کرد: پروین در حوزهٔ فردی در شعر‌هایش چیزی نمی‌گوید و ما برای اینکه این حوزه را بشناسیم، می‌توانیم از شعرهای فروغ فرخزاد استفاده کنیم. او در این حوزه به قصیده و قطعه پناه می‌برد. در حوزهٔ مسائل سیاسی و ایدئولوژی نیز شعرهایی دربارهٔ عصر تجدد و دورهٔ رضاخان داشته و حتی از کشف حجاب رضاخانی نیز سخن گفته است. او در این حوزه شعرهایی با مضمون پند و اندرز سروده و به تمثیلات تاریخی روی آورده است.
این پژوهشگر دربارهٔ حوزهٔ سوم سکوت در شعر پروین گفت: تجددخواهی دیگر حوزه‌ای است که پروین باز در این‌باره سکوت کرده است. او با اینکه از دبیرستان آمریکایی فارغ‌التحصیل شده است، اما هیچ فعالیتی در این زمینه ندارد و هیچ کتابی را ترجمه نکرده است. در این حوزه نیز پروین مدام سنت‌های کهن را یادآوری می‌کند.
شمیسا در بخش دیگری از سخنانش گفت: شعرهای پروین در حوزهٔ زنان پر از تناقض است. هرچند او در قطعاتی به حقوق زنان تأکید می‌کند؛ اما زنان در شعرش هنوز در خانه هستند و امور مربوط به آنان سیر، پیاز و عدس است که در شعر‌ها به صحنه می‌آیند. شعر پروین فمینیستی نیست و او همان حرف‌های جامعهٔ مردسالار را در شعر‌هایش بازتاب می‌دهد.
این استاد دانشگاه در پایان با اشاره به نقد ادبی ژان پل سار‌تر دربارهٔ ادبیات کلاسیک گفت: می‌توان گفت مکتب شعر پروین اعتصامی کلاسیزم است که بارز‌ترین وجه این مکتب، پند و اندرز است. شعر پروین پر از پند و اندرزهایی است که در حوزهٔ عرفانی هم می‌تواند تأمین پیدا کند؛ اما غالبا در راستای فرهنگ و ذهنیت عامه قرار دارد. شخصا پروین را شاعری بزرگ می‌دانم، با این تذکر که بزرگان را باید در کلیت دید؛ نه جزییاتشان.
همچنین حجت‌الاسلام محمدجواد ادبی، رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، در سخنانی گفت: پروین شاعره‌ای است که تلاش کرد زندگی‌اش را با حضرت دوست رقم بزند. زندگی‌اش بیش از ۴۰ سال نبود؛ اما کیفیت زیادی داشت.
او در ادامه گفت: پروین زندگی‌ای عارفانه داشت و از این جهت بود که توانست شعرهایی اجتماعی با نگاهی انتقادی بسراید. از این جهت بود که شعر‌هایش ماندگار شده است. او توانسته از یقین هوشیارانه و بیداری در ضمیرش استفاده کند که از این حیث می‌تواند برای جوانان و بخصوص بانوان ما یک الگو و معیار باشد؛ معیاری که اعتقاد و باور دینی در آن موج می‌زند. ادبی گفت: امیدوارم این مسیر برای بازیابی هویت ایران اسلامی و نشان دادن راه به جوان‌ها ادامه داشته باشد.
سپس امیر میرانصاری مقاله‌ای با عنوان «پروین میان دو حلقهٔ فکری مشروطه‌خواه و تربیت» ارائه کرد. این استاد دانشگاه گفت: پروین شاعره‌ای است که به اعتقاد بعضی‌ها به او ستم و ظلم شده است؛ ولی من اعتقادم این است که این‌گونه نبوده و او را یک شاعرهٔ ستیهنده و ظلم‌ستیز می‌بینم که مدارک و اسناد آن را در آینده ارائه خواهند کرد.
میرانصاری در بخش دیگری از سخنانش به ویژگی‌های شعر پروین اشاره کرد و گفت: پروین در شعرش حساسیت زیادی به مسائل سیاسی ـ اجتماعی داشته است. ظلم‌ستیزی و ضدیت با استبداد مشخصا با رضاشاه، عدالت‌خواهی و نقد دستگاه قضا، فقرستیزی، آرمان‌خواهی و زن و دفاع مهم‌ترین موضوعات شعرهای پروین است که بیشترین دغدغه‌های مشروطه‌خواهان نیز بوده است.
او در ادامه گفت: پروین اعتصامی در بین دو حلقهٔ مشروطه‌خواهی و تربیت که در دوران زندگی او تأثیرات مهمی بر جامعه داشته است، زندگی می‌کرد و از این جهت از این دو حلقهٔ فکری و تأثیرگذار برای سرودن آثارش استفاده کرده است.
در ادامهٔ مراسم، معظمی، دبیر علمی این مراسم بزرگداشت، اظهار امیدواری کرد که سال آینده بزرگداشت پروین اعتصامی به صورت بین‌المللی و با حضور مستشرقان برگزار شود.
همچنین میرجلال‌الدین کزازی در سخنانی پروین اعتصامی را یکی از فرزندان برومند و بالابلند ایران‌زمین خواند و گفت: شاید بتوان پروین را در سه ویژگی بر‌تر از هم‌روزگارانش دانست. نخست اینکه پروین سخنوری است که سروده‌های او در زمان زندگی‌اش بر سر زبان‌ها روان شده است و ما کمتر سخنوری را می‌شناسیم که از این بخت برخوردار باشد.
این استاد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر سپس ویژگی دوم پروین اعتصامی را زنده کردن شیوهٔ «چالش‌سرایی» یا همان «مناظره» دانست و اضافه کرد: چالش‌سرایی از شیوه‌های بسیار کهن در ادب و فرهنگ ایران بوده و او تنها سخنوری است که بخشی از یادگارهای ادبی خود را به این شیوه ویژه داشته است. در میان گذشتگان نیز اسدی توسی در آثارش چالش‌سرایی داشته است.
کزازی سومین ویژگی پروین اعتصامی را سخنور بودن او دانست و اظهار کرد: پس از روزگار رابعهٔ قزداری، کسی را در ادب پارسی نمی‌شناسیم که او را بانوی سخن پارسی بنامیم. من این نام را تنها زیبندهٔ پروین اعتصامی می‌دانم. پروین با اینکه در سال‌های جوانی سرودن را آغاز کرد؛ اما آن‌چنان شیوا و سترگ می‌سرود که پاره‌ای از ادیبان در آغاز شنیدن این سروده‌ها گمان نمی‌کردند که آن‌ها تراویدهٔ پروین باشند. آن‌ها گمان می‌بردند این سروده‌ها از افرادی همچون دهخداست که پروین نام خود را بر آن‌ها نهاده است. او در پایان، سروده‌ای را دربارهٔ نوروز برای حاضران خواند.
در ادامه، علی دهباشی یکی از دلایل دعوت شدنش به این مراسم را انتشار نخستین مجموعه درباره شعر پروین در ۲۰ سال گذشته عنوان کرد و گفت: در طی این ۲۰ سال، ویرایش من از این کتاب ادامه پیدا کرد و کتاب هم‌اکنون به سه جلد رسیده است که اگر در این روزگار بی‌کاغذی ناشر بتواند کاغذ پیدا کند، به زودی آن را منتشر می‌کند.
این پژوهشگر در ادامه گفت: دربارهٔ شخصیت‌های مهم ۱۰۰ سال اخیر مقداری کار کرده‌ام و پس از بررسی بر روی چند نفر از آن‌ها که بسیار جنجالی هم هستند، مشاهده کردم که داوری‌ها دربارهٔ آثار و حتی شخصیت آن‌ها ناشیانه بوده است.
او با بیان اینکه ما معمولا بر اساس نقد ادبی امروز و تصویری که امروز داریم، به نقد آثار گذشتگان می‌پردازیم و معمولا در این زمینه دچار افراط و تفریط می‌شویم، گفت: از این نوع داوری‌ها امروز نیز دربارهٔ جلال آل‌احمد زیاد می‌بینیم. امروز هر کس می‌خواهد خود را مدرن و متجدد معرفی کند، جلال را متحجر می‌خواند.
دهباشی در ادامه بیان کرد: داوری‌های ما کمتر بر اساس مستندات زمانهٔ نویسنده استوار است و ما در نقد‌هایمان بیشتر از داده‌هایی که اکنون از مسائل اجتماعی، سیاست و داده‌های اجتماعی می‌دانیم، به آثار یک نویسنده می‌نگریم و آن‌ها را داوری می‌کنیم؛ در صورتی‌که باید در داوری‌های خود نسبت به شخصیت‌های فرهنگی و ادبی، سعی کنیم آن‌ها را در دوره‌ای که زیسته‌اند، بررسی کنیم.
او بیان کرد: اگر پروین امروز در محاق قرار گرفته، به این علت است که دیدگاه او بر ادبیات ملی مبتنی بوده و او زنی بوده است که به موازین اخلاقی پایبند بوده است. از نظر شعری نیز او به شیوه‌ای می‌سرود که در دورهٔ خود از بهترین‌ها بود و بعد از او بود که شاعران در قالب نیمایی و دیگر قالب‌ها شعر سرودند. پروین شاعر بزرگی است و در تاریخ ادب ما صفحهٔ بزرگ و ارزشمندی را به خود اختصاص خواهد داد و با ناداوری‌ها از بزرگی او کاسته نمی‌شود. دهباشی در پایان گفت: پروین اعتصامی به خاطر طرفداری از مظلومان و ظلم‌ستیزی سال‌ها در محاق قرار گرفته است، ولی این روز‌ها در حال توجه کردن به آثار او هستیم.
در پایان این مراسم با حضور میرجلال‌الدین کزازی و محمدحسن اصغرنیا مشاور سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی، از کتاب‌های «خوشهٔ پربار پروین ادب» نوشتهٔ عبدالعلی قاسمی و همچنین مجموعهٔ مقالات همایش بزرگداشت پروین با نام «بانوی سخن؛ پروین» رونمایی شد. در ادامه، اصغرنیا از دختر دکتر محمد معین خواست تا مقاله‌هایی دربارهٔ پروین اعتصامی و سیمین دانشور بنویسد. او همچنین از حاضران خواست به یاد سیمین دانشور لحظه‌ای بایستند و برای او فاتحه‌ای بخوانند.
نظر شما :