ولایتی زندگینامه دهخدا را نوشت

علامه علی‌اکبر دهخدا بی‌شک از بزرگان نام‌آور، مومن، وطن‌دوست و آزادی‌خواه تاریخ ایران‌زمین است. دهخدا در میان مشروطه‌خواهان شخصیتی با اخلاص و راسخ بود. تحول زمان و تغییرات سریع سیاسی عهد قاجار و فراز و نشیب مشروطه‌خواهان و مشروطه‌خواهی موجب تغییر شخصیت او نشد.

دهخدا اجیر سفیر انگلیس و کنسول روس نبود. در راه تحقق آرمان‌های مشروطه مبارزه کرد و در برابر استبداد صغیر ایستاد تا تبعید شود. صوراسرافیل در ایران تعطیل شد ولی انتشار آن را در تبعید ادامه داد. وعده‌های وزارت و وکالت او را از صراط مستقیم به جاده ضلالت نینداخت. در عهد رضاخان که سنگ را بسته و سگ را گشوده بودند، ‌ به کار لغت‌نامه و امثال و حکم پرداخت. هنگامی که با دخالت بیگانه از مضیف‌خانه سفارت انگلیس قرارداد ۱۹۱۹ وثوق‌الدوله و کودتای سوم اسفند رضاخان قزاق بیرون آمد، دهخدا با تدوین لغت‌نامه به صورت بنیادی در برابر تهاجم فرهنگی ایستادگی کرد.

دهخدا با تالیف لغت‌نامه به احیای زبان فارسی خدمتی کرد که هزار سال قبل از او حکیم ابوالقاسم فردوسی با نظم شاهنامه کرد و همانند حکیم طوس به گفتن شعر بسنده نکرد، بلکه بسان بناکننده کاخ بلند زبان فارسی، که در برابر پادشاه جابر غزنوی ایستاد، او نیز در برابر محمدرضا پهلوی، که با کودتای ۲۸ مرداد به تعبیر امام خمینی (ره) محمدرضا رفت و رضاخان برگشت، ایستاد و عاقبت به نقل زنده‌یاد محمد معین، زیر چکمه بازجویان نظامی سرلشگر زاهدی جان داد.

این کتاب در ۹ فصل تدوین شده است. فصل اول درباره اوضاع سیاسی - اجتماعی ایران در دوران قاجار است. فصل دوم کتاب «تولد در عصر استبداد» نام دارد و در فصل سوم که «دمیدن صوراسرافیل» نام دارد، چگونگی به راه افتادن نشریه صور اسرافیل روایت می‌شود. فصل چهارم کتاب درباره اندیشه‌های سیاسی - اقتصادی دهخدا است.

فصل پنجم این کتاب، درباره لغت‌نامه دهخدا است. امثال و حکم دهخدا هم در فصل ششم کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. نمونه‌هایی از شعر دهخدا در فصل هفتم کتاب با عنوان «دهخدای شاعر» بررسی شده است. در فصل هشتم هم آثار دهخدا تجزیه و تحلیل شده‌اند. فصل نهم و پایانی کتاب هم سالشمار زندگی دهخدا است که منابع و ماخذ تهیه کتاب را در برمی‌گیرد. کتاب‌ها و مجلات دو بخشی هستند که در این فصل به آن‌ها پرداخته شده است.

در قسمتی از این کتاب می‌‌خوانیم: حدود هفتاد سال پیش از مشروطه بود که میرزا صالح شیرازی، در سال ۱۲۱۶ ش/ ۱۲۵۳ ق، ‌ روزنامه کاغذ اخبار را منتشر کرد. کاغذ اخبار را باید نخستین روزنامه فارسی در ایران دانست که به همت و تلاش میرزا صالح شیرازی در زمان محمدشاه، در دوران خودکامگی و ستمگری حکومت استبدادی در ایران، در تهران برپا شد. او جزء دانشجویانی بود که در زمان عباس ‌میرزا برای تحصیل به کشور انگلستان رفت و در ضمن تحصیل فن چاپ را هم یاد گرفت و در ایران چاپ سنگی را بنا نهاد. او نخستین شماره روزنامه کاغذ اخبار را در تاریخ دوشنبه ۲۵ محرم‌الحرام سال ۱۲۵۳ در تهران انتشار داد که چاپ آن سنگی بود و چند سالی هم بیشتر دوام نیافت. کاغذ اخبار نشریه دولتی بود که به صورت ماهانه چاپ می‌شد.

این کتاب با ۲۱۰ صفحه، شمارگان ۳ هزار جلد و قیمت ۲ هزار و ۱۰۰ تومان منتشر شده است.