خانه شیخ بهایی در معرض تخریب

به گزارش خبرگزاری ایسنا، دو بنای تاریخی خانه و حمام «بهاءالدین محمد بن‏ حسین عاملی» ملقب به «شیخ بهایی» که هر کدام به اندازهٔ همهٔ زمان‌های سپری‌شده برای به‌دست آوردن علم، در خود دانش نهفته دارند، آثاری تاریخی هستند که بی‌توجهی متولیان و شاید نداشتن اعتبار، آن‌ها را به مرگ تدریجی نزدیک می‌کند.

سوم اردیبهشت‌ماه که به‌عنوان روز بزرگداشت شیخ‌ بهایی و روز معمار نامگذاری شده، بهترین بهانه برای بررسی وضعیت دو اثر تاریخی حدود ۴۰۰ سالهٔ منصوب به شیخ بهایی در اصفهان است.

در ضلع غربی مسجد جامع اصفهان، حمام شیخ بهایی قرار دارد و ۵۰۰ متر آن طرف‌تر یعنی در ضلع شمالی مسجد جامع، خانۀ تاریخی منسوب به شیخ بهایی است، خانه‌ای با ۱۱ اتاق و تزیینات کامل که هر کدام برای دلیل خاصی ساخته شده‌اند. حالا شرایط روزگار به‌گونه‌ای پیش رفته است که سرنوشت این بنا‌ها را به سرنوشت خانهٔ پروین اعتصامی و خانهٔ اتحادیه در تهران نزدیک می‌کند.

ماجرای این خانه از حدود ۱۸ سال پیش شروع شد، زمانی که خانوادهٔ جلالی به دنبال علاقهٔ خود و فرزندانشان برای زندگی در مکانی تاریخی که هویت گذشته‌شان را با خود همراه داشت، خانه‌ای را در ضلع شمالی مسجد جامع اصفهان خریدند، ‌ خانه‌ای که به‌دنبال برخی بررسی‌ها، نام و نشان «شیخ بهایی» را به آن نسبت دادند و چند سال پس از خریده شدن این بنا، خانهٔ شیخ بهایی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

هرچند برای آغاز زندگی در آن خانه،‌ تعمیر و مرمت‌ در بخش‌هایی انجام شد، اما بعد از حدود شش سال، نخستین مشکلات سر باز کردند و حالا مدت‌هاست مالکان خانهٔ شیخ بهایی به‌دلیل رطوبتی که سرتاسر پی این خانه و بناهای اطراف در بافت تاریخی این منطقه را گرفته است، با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند و هر روز، رطوبت از دیوارهای خانه بالا‌تر می‌آید.

جلالی ـ مالک خانهٔ شیخ بهایی ـ دربارهٔ شرایط زندگی در این خانه به خبرنگار ایسنا گفت: از سال ۱۳۷۳ با آمدن به این خانه، خواندن کتاب زندگی‌مان را در اصفهان شروع کردیم؛ ولی گویا به نظر می‌رسد در وضعیت کنونی، به آخر کتاب رسیده‌ایم. وضعیت این خانه به‌گونه‌ای شده است که گاهی آرزو می‌کنم کاش هرگز پایمان به اصفهان نرسیده بود تا این ظلم را در حق آثار تاریخی اصفهان نمی‌دیدیم.

او ادامه داد: خانهٔ شیخ بهایی در بهترین نقطهٔ بافت تاریخی اصفهان قرار دارد؛ ولی متأسفانه در وضعیت کنونی و تخریب‌هایی که اکنون در این منطقه انجام می‌شود نمی‌دانم در چند سال آینده، گردشگر به امید دیدن چه چیزی به این منطقه می‌آید. گردشگر دنبال بافت قدیم است. هویت هر ملت به فرهنگ‌، زبان، نوع زندگی و نوع پوشش مردم در آن منطقه بازمی‌گردد، اما بافت تاریخی اصفهان دیگر هویت چندانی ندارد.

وی آب را قاتل خانه‌های بافت تاریخی دانست و با اشاره به مشکلاتی که کار‌شناسان دربارهٔ دلیل ایجاد شدن نم در خانه و طبله کردن برخی دیوار‌ها و اتاق‌های خانه، اظهار کرد: به اعتقاد کار‌شناسان، لوله‌های آب و فاضلاب از داخل فرسوده و سبب وارد شدن آب به پی ساختمان شده‌اند. چند بار از شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان درخواست کردیم برای بررسی شرایط لوله‌ها به این خانه بیایند. آن‌ها گفتند، شما چاه خود را حفر کنید و به ما نشان دهید که کدام بخش مشکل دارد تا آن را برطرف کنیم. آن‌ها لوله‌های آب و فاضلاب کوچه‌های اطراف مسجد جامع را در دست سامان‌دهی دارند، ولی هنوز کسی به خانهٔ شیخ بهایی اهمیت نداده است.

جلالی بیان کرد: ما نخستین کسانی بودیم که در اصفهان خانهٔ تاریخی خریدیم و بعد از مرمت، در آن زندگی کردیم. سپس این کار در میان مردم رواج یافت؛ ولی حالا ممکن است نخستین کسانی باشیم که در اصفهان درخواست خروج خانهٔ خود را از فهرست آثار ملی مطرح می‌کنیم، شاید به این طریق بتوانیم این خانه را نجات دهیم.

او گفت: حدود ۱۲ سال است با وضعیت کنونی در خانهٔ شیخ بهایی در حال مبارزه هستیم؛ ولی دیگر توان این کار را نداریم، تاکنون هر کاری که لازم بوده است، انجام داده‌ایم. ما فقط می‌خواهیم این خانه را نجات دهیم، از همهٔ مردم ایران می‌خواهیم که در این کار به ما کمک کنند، وگرنه امکان دارد هر لحظه سرنوشت این خانهٔ تاریخی مانند خانهٔ پدری پروین اعتصامی یا اتحادیه در تهران شود. شاید هم باید صبر کنیم تا خانه روی سر ما خراب شود. وی افزود: چند سال پیش، سازمان میراث فرهنگی قرار بود به این خانه وام دهد تا بتوانیم برخی اقدامات را برای مرمت و سامان‌دهی انجام دهیم؛ اما این وام به دست ما نرسیده است.

اوایل شهریورماه سال گذشته مالک خانهٔ شیخ بهایی از تلاش برای خارج کردن این بنای تاریخی از فهرست آثار ملی خبر داد و گفت: از ۱۲ سال پیش، لوله‌های شرکت آب و فاضلاب به این خانه و حتی بناهای تاریخی کنار آن‌ مانند مسجد جامع آسیب وارد کرده است. از زمان نشت کردن آب از لوله‌های آب و فاضلاب‌، دیوارهای خانه نم کشیده است.

هرچند حمام شیخ بهایی که دانش استفاده از شمع برای گرم نگه داشتن آب در آن به کار گرفته شده است، در تیرماه ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ثبت شد، ولی نبودن اعتبار و حضور دانشجویانی که مدتی به‌عنوان مرمتگر این مکان تاریخی را به جای کلاس درس گرفته بودند و از سوی دیگر، تملک بخش‌های پایینی حمام توسط برخی مغازه‌داران اصفهانی، مرمت و سامان‌دهی این بنای تاریخی را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرد.

مرمت این حمام از چند سال پیش به‌صورت مستمر و نه دائم، با اختصاص اعتبار‌ها انجام می‌شد؛ اما با آغاز تملک بخش‌هایی از حمام در اوایل سال گذشته و برنامه‌ریزی‌هایی که برای تملک دیگر بخش‌های اشغال شدهٔ حمام انجام شد، قرار بود این بنای تاریخی قدری روی خوش ببیند، اما مدتی پس از رفتن مدیرکل پیشین اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان از این سمت، حمام روی مرمتگران بسته شد. به گفتهٔ اهالی منطقه، نبودن اعتبار باعث این مشکل شد و وعدهٔ رییس پیشین این اداره کل که قرار بود حمام شیخ بهایی را به مسافران نوروز ۹۱ هدیه کند، عملی نشد.

بهاءالدین محمد بن‏ حسین عاملی معروف به «شیخ بهایی» هشتم اسفندماه ۹۲۵ هجری شمسی در بعلبک به دنیا آمد و در هشتم شهریور ماه سال ۱۰۰۰ هجری شمسی در اصفهان درگذشت. پیکر او را در میدان نقش جهان با شکوه تمام تشییع کردند و آنطور که اسکندر بیک منشی، مورخ رسمی شاه‌ عباس نوشته است «ازدحام "وضیع و شریف" از پی جنازه او جای سوزن انداختن در آن میدان فراخ باقی نگذارده بود.»

براساس وصیت شیخ بهایی، پیکر او را به مشهد بردند و در کنار آرامگاه علی بن موسی‌الرضا (ع) کنار موزهٔ آستان قدس به خاک سپردند. امروزه آرامگاه او بین مسجد گوهرشاد و صحن آزادی و رواق امام خمینی (ره) رواقی‌ که به یاد او نامگذاری شده است، قرار دارد.