مرگ مقراحی پایان داستان لاکربی نیست
اسماعیل زیتونی*/ ترجمه: عباس زندباف
عبدالباسط مقراحی، مقام پیشین سازمان اطلاعات لیبی به گفتهٔ خانواده‌اش بر اثر سرطان درگذشته است و مرگ وی سبب شده تا برخی از بستگان قربانیان لاکربی از نو خواهان تحقیقات بیشتر راجع به بمب‌گذاری لاکربی شوند.
فرانک دوگان، رییس گروه قربانیان پرواز ۱۰۳ پان‌آمریکن می‌گوید: فصلی از این کتاب به پایان رسیده است اما داستان همچنان باقی است. مقراحی بابت منفجر کردن هواپیمای پرواز ۱۰۳ پان‌آمریکن بر فراز شهر لاکربی اسکاتلند که در ۲۱ دسامبر ۱۹۸۸ رخ داد حکم محکومیت دریافت کرد، حادثه‌ای که ۲۷۰ کشته برجا گذاشت و ۱۸۹ نفر از کشته‌شدگان هم آمریکایی بودند. این حادثه به ویژه برای دانشگاه سیراکوز در مرکز نیویورک فاجعهٔ بزرگی بود زیرا ۳۵ دانشجوی این دانشگاه هم که برای تعطیلات سال نو میلادی راهی خانه‌هایشان بودند در این حادثه جان باختند.
غرامت ۲/۷ میلیارد دلاری
معمر قذافی، رهبر سابق لیبی سال‌ها پس از تحریم‌های تنبیهی سازمان ملل، مقراحی و یک مظنون دیگر را به مقامات اسکاتلند تحویل داده بود. قذافی در سال ۲۰۰۳ مسوولیت و نه مجرمیت بابت بمب‌گذاری لاکربی را پذیرفت و حدود ۲/۷ میلیارد دلار به خانواده‌های قربانیان غرامت داد.
برخی از بستگان قربانیان در دادگاه مقراحی در هلند شرکت کردند و وقتی مقراحی را در سال ۲۰۰۹ به دلایل بشردوستانه از زندان اسکاتلند به لیبی برگرداندند (گمان می‌رفت به زودی چشم از جهان فرو می‌بندد) و قذافی همچون قهرمانان از وی استقبال کرد خیلی عصبانی شدند. از سوی دیگر برخلاف پیش‌بینی پزشکان که گفته بودند مقراحی بیش از چند ماه زنده نخواهد ماند خیلی بیشتر عمر کرد.
سوزان کوهن که دخترش دانشجوی دانشگاه سیراکوز بود و در آن پرواز جان باخت می‌گوید مقراحی لیاقت همدردی را نداشت. کوهن که در ایالت نیوجرسی آمریکا زندگی می‌کند، می‌گوید: «اشتباه قضایی نفرت‌انگیزی باعث شد تا مقراحی از زندان خلاص شود و چند سال گذشته را کنار خانواده‌اش زندگی کند. اشتباهی که قابل چشم‌پوشی نیست. باید در همان زندان اسکاتلند می‌ماند و می‌مرد. باید در ایالات متحده هم محاکمه‌اش می‌کردند و به مرگ محکوم می‌شد.»
نظرات خانواده‌های سایر قربانیان در مورد نقش مقراحی در بمب‌گذاری خیلی متفاوت است. دیوید بن‌آیره که نمایندهٔ شماری از خانواده‌های قربانیان انگلیسی است می‌گوید مقراحی دویست و هفتاد و یکمین قربانی لاکربی است. بن‌آیره در دادگاه مقراحی شرکت کرده بود و هنوز معتقد است که بمب‌گذاری کار او نبود.
خیلی خوشحال
اما آیلین والش، ساکن ایالت نیوجرسی آمریکا که پدر، برادر و خواهرش در انفجار لاکربی جان باختند می‌گوید از شنیدن خبر مرگ مقراحی خیلی خوشحال شده و پیامک‌های زیادی در این باره دریافت کرده است. والش می‌گوید: «خوشحالم که مرده اما کافی نیست و تلخکامی من پایان نیافته است. مادرم در سال ۲۰۰۴ بر اثر بیماری سرطان درگذشت و به لطف این آقا سه تن از عزیزترین‌های زندگی‌اش بر بالین‌اش حضور نداشتند تا در صورت نیاز به او کمک کنند.»
مقراحی طبق قوانین اسکاتلند، به خاطر وارد کردن مخفیانهٔ چمدانی حاوی بمب به داخل هواپیما در فرودگاه لوکا واقع در مالت محکوم شد. او در دسامبر ۱۹۸۸ رییس بخش بهره‌برداری شرکت هواپیمایی لیبی در فرودگاه مالت بود. قضات اسکاتلندی در دادگاه بی‌طرفی که در یک پایگاه نظامی سابق هلند برگزار شد به این نتیجه رسیدند که چمدان حاوی بمب با پرواز دیگری به فرانکفورت منتقل شد و سپس در فرودگاه هیترو لندن به پرواز شمارهٔ ۱۰۳ پان‌آمریکن انتقال یافت که رهسپار نیویورک بود.
مقراحی که با میانجی‌گری سازمان ملل به دادگاه تحویل داده شد همیشه اصرار داشت که فقط یکی از مدیران شرکت هواپیمایی بوده و برخلاف اتهام دادستان، مامور سازمان امنیت لیبی نبوده است.
اشتباه قضایی؟
هم‌پروندهٔ مقراحی از تمامی اتهام‌ها تبرئه شد و خود مقراحی هم اصرار داشت که در بمب‌گذاری دست نداشته است. به نظر کسانی که معتقدند در سال ۲۰۰۷ در پی سه سال تحقیقات شواهد جدیدی به نفع مقراحی پیدا شد و شواهد قبلی کنار گذاشته شد، او قربانی اشتباه قضایی شده است. در پی این تحقیقات گزارشی ۸۰۰ صفحه‌ای منتشر شد که تقاضای استیناف از سوی مقراحی را در پی داشت. اما در آن هنگام که لیبی روابطش با غرب را بازسازی کرده بود سرنوشت مقراحی به دست سیاستمداران لندن، طرابلس و ادینبورگ افتاد که وارد معرکه شده بودند. مقراحی نیز که بیماری‌اش رو به وخامت گذاشته بود هنوز بر بی‌گناهی خود پای می‌فشرد اما تقاضای استیناف را پس گرفت تا راه برای آزاد شدن وی به دلایل بشردوستانه باز شود.
کوهن می‌گوید مرگ مقراحی نباید دستاویزی برای دست برداشتن از شناسایی افراد پشت پردهٔ بمب‌گذاری شود. او از مقامات آمریکا و انگلستان درخواست کرده است که لایه‌های عمیق‌تر این پرونده را بررسی کنند. دولت اسکاتلند اعلام کرده است که همچنان به تحقیق راجع به بمب‌گذاری لاکربی ادامه خواهد داد. دیوید کامرون، نخست‌وزیر انگلستان هم که در آمریکا به سر می‌برد، گفت: مقراحی را هرگز نمی‌باید آزاد می‌کردند. اما کامرون با درخواست تحقیق و تفحص جدید راجع به محاکمهٔ مقراحی مخالفت کرد و گفت که دادگاه این پرونده به طور مناسب برگزار شده است.
برت آمرمن از ایالت نیوجرسی آمریکا نیز که برادرش را در بمب‌گذاری لاکربی از دست داده است آمریکا و انگلستان را بابت پی‌گیری نکردن تمام سرنخ‌های این پرونده سرزنش و خاطرنشان کرد که رییس پیشین سازمان جاسوسی قذافی در ماه مارس در موریتانی دستگیر شده است. آمرمن می‌گوید: «کلید وقایع پرواز ۱۰۳ پان‌آمریکن در دست این آدم است. این آدم می‌داند پای چه کسان دیگری و از همه مهم‌تر چه کشورهای دیگری در میان بوده است.»
انگلستان پس از سقوط قذافی از حاکمان جدید لیبی برای تحقیقات کامل کمک خواست اما آنها از هرگونه تحقیقی خودداری کرده‌اند. آمرمن می‌گوید: «از قضای روزگار، پس از گذشت ۲۴ سال در حال حاضر برای پی بردن به حقیقت به دولت جدید لیبی بیشتر اعتماد دارم تا دولت‌های انگلستان و آمریکا. چون معتقدم که لیبی دوست دارد که حقیقت آشکار شود تا نشان دهد که فقط پای لیبی در میان نبوده است.»
جیم سوایر که دختر ۱۹ ساله‌اش فلورا در بمب‌گذاری لاکربی کشته شد، سردمدار شماری از خانواده‌های انگلیسی است که معتقدند مقراحی بی‌گناه بود. سوایر که در دادگاه هلند حضور داشت از دولت اسکاتلند درخواست کرده است که تحقیقات بیشتری انجام دهد و می‌گوید: «چند سالی است که متقاعد شده‌ام این مرد در کشته شدن دخترم دست نداشته است و هر وقت که می‌شنوم خبرگزاری‌ها خبر می‌دهند که بمب‌گذار لاکربی درگذشت، خونم به جوش می‌آید. روزگار بدی است.»
بوی گند معاملهٔ نفتی
محمد برادر مقراحی ضمن اعلام روز تدفین به رویترز گفت: «برادرم در آخرین لحظات زندگی در کنار همسر، بچه‌ها و مادرش بود. آن قدر ضعیف شده بود که نمی‌توانست کلمه‌ای حرف بزند. پیام همیشگی ما به مردم جهان این است که برادرم بی‌گناه بود.»
چارلز شومر، سناتور نیویورک که پس از سرنگونی و کشته شدن قذافی به دست شورشیان از حکومت جدید لیبی درخواست کرده بود مقراحی را بازداشت کند، می‌گوید: «بازگشت مقراحی به لیبی بی‌عدالتی بزرگی بود. در آزادی این مورد بوی گند معاملهٔ نفتی به مشام می‌رسد. آزاد کردن چنین آدم وحشتناکی که آن تراژدی و فاجعه هولناک را به بار آورد توهین کفرآمیزی بود. معلوم نیست که بتوانیم به ریشهٔ ماجرا دست یابیم.»
* گزارشگر رویترز
نظر شما :