محمود حکیمی: طالقانی «مالکیت در اسلام» را در انتقاد از مارکسیست‌ها نوشت
با توجه به اینکه شما مطالعات و آثار زیادی درباره آیت‌الله طالقانی دارید، درباره روحیه استقامت ایشان برایمان بگویید.
آیت‌الله طالقانی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که منجر به سقوط حکومت ملی دکتر مصدق شد، با نهضت مقاومت ملی که در شهریور همان سال به همت آیت‌الله حاج سیدرضا زنجانی تشکیل شد، همکاری نزدیک داشت. فعالیت‌های دینی و سیاسی آیت‌الله طالقانی موجب شد که در سال‌های ۱۳۴۱ و سال‌های پس از آن، چندین بار به زندان بیفتد. ایشان سال ۱۳۴۲ به ۱۰ سال زندان محکوم شد. فعالیت‌هایی که آیت‌الله طالقانی به همراه مرحوم مهندس مهدی بازرگان داشتند، موجب شد به ۱۰ سال زندان محکوم شوند. ایشان سختی‌های زیادی را تحمل کردند و مقاومت این‌ها در مقابل حکومت خودکامه پهلوی دوم، بسیار ارزشمند و سرسختانه بود.
وجهه علمی و آثار ایشان در دید شما چه اهمیتی دارند؟
در مورد آثار ایشان عرض کنم زمانی که نیروهای چپ و مارکسیست‌ها، به صورت مخفی فعالیت‌های تبلیغی داشتند و بسیاری از جوانان جذب آن‌ها شده بودند، در این زمان مرحوم طالقانی، کتاب «مالکیت در اسلام» را منتشر کرد و کمبود‌ها و نارسایی‌های مکاتب اقتصادی مارکسیسم را از یک طرف و سرمایه‌داری را از طرف دیگر مورد تهاجم قرار داد و گفت این‌ها راه درستی نمی‌روند. آیت‌الله طالقانی در کتاب مالکیت در اسلام، راه حل‌های اسلام را در مالکیت، توزیع ثروت، قسط و عدالت بسیار خوب تبیین کرد و نشان داد که مکتب اسلام در هر زمینه‌ای، راه حل‌های انسانی ارائه داده است. او در پاسخ به جریان مخالف قائل به برخورد فرهنگی و منطقی بود. لذا با مارکسیست‌ها و چپ‌ها هم با فهم و منطق و عقل برخورد می‌کرد.
در موضوع سیاست و حکومت هم آیت‌الله طالقانی، یکی از آثار مرحوم آیت‌الله غروی نایینی را که از علمای بزرگ نهضت مشروطیت بود به نام «تنبیه الامه و تنزیه المله» به صورت روان درآوردند و مقدمه بسیار جالبی بر آن نوشتند. فهم این کتاب مشهور برای عده‌ای دشوار بود و مقدمه آقای طالقانی باعث فهم بیشتر این کتاب شد.
مرحوم طالقانی آثار بسیار برجسته‌ای دارد که باید در مورد هر کدام مفصلاً صحبت کنیم. درباره زندان‌ها و تبعیدهای ایشان که در راه اسلام عزیز و مبارزه با استعمار و استبداد و در جهت دفاع از حقوق مظلومان بود، باید در فرصت دیگری سخن بگویم. ایشان حتی چند ماهی در دوره رضاخان زندان بود.
دلیل اینکه آیت‌الله طالقانی یک روحانیِ کاملاً مردمی بودند چه بود؟
اخلاق و روحیه مردمی ایشان در درجه اول مربوط به تربیت خانوادگی ایشان می‌شود. مرحوم طالقانی در یک خانواده مذهبی رشد یافته بود و سفر به قم و سفر به نجف نیز در ساختن روحیه دینی ایشان بسیار موثر بود. از همه مهم‌تر اینکه ایشان در دورانی قرار داشتند که تحولات سیاسی در کشور پدید آمده بود. به دنبال سقوط حکومت رضاخان، آزادی‌های اجتماعی در کشور پدید آمد و ایشان از این فرصت استفاده کرد.
ایشان به عدالت اجتماعی خیلی توجه داشت. معمولاً در نظام‌های خودکامه، عده‌ای به حکومت می‌پیوندند و از مال و ثروت بسیار برخوردار می‌شوند اما توده‌های عظیمی در محرومیت باقی می‌مانند. این موضوع، مرحوم طالقانی را رنج می‌داد. اتفاقاً وقتی کتاب مالکیت در اسلام را دقیق می‌خوانیم، روحیه انسان دوستی ایشان در این کتاب نیز توجه هر خواننده‌ای را جلب می‌کند. ایشان در این کتاب نشان می‌دهد که اسلام آمده تا به تبعیضات اجتماعی و اختلاف طبقاتی پایان دهد. این یکی از عواملی بود که ایشان با خودکامگی مبارزه می‌کرد. ایشان عقیده داشت در نظام خودکامه، آزادی‌های اجتماعی و آزادی مطبوعات و اندیشه وجود ندارد و در نتیجه، توده‌های بسیار یعنی اکثریت مردم از آنچه که در جامعه می‌گذرد، بی‌خبر می‌مانند و این یکی از عوامل شرکت ایشان در فعالیت‌های سیاسی بود.
بسیاری از افراد و گروه‌های مبارز که حتی با آیت‌الله طالقانی مخالف بودند، ایشان را قبول داشتند و احترام می‌کردند، درباره روحیه جذب حداکثری ایشان برایمان بگویید.
من متأسفانه بسیار کم توانستم به مسجد هدایت بروم. من در شرح زندگانی خودم که اخیراً منتشر شده، به طور مفصل راجع به جلسات درس ایشان در مسجد هدایت صحبت کرده‌ام. بنده جلسات کمی را موفق شدم در این جلسات شرکت کنم اما در همین جلسات معدود، آیت‌الله طالقانی به قدری مباحث دینی و نهضت امام حسین(ع) را جالب مطرح می‌کرد که هر شنونده‌ای را شیفته خود می‌نمود. ایشان سخنرانی‌هایی در انجمن مهندسین یا در مسجد هدایت داشت. عشق و علاقه‌ای که ایشان در این سخنرانی‌ها به اهل بیت(ع) نشان می‌داد، خیلی توجه من را جلب کرد. آن مرحوم، آموزه‌های امامان شیعه به ویژه زندگانی امیرالمومنین(ع) و واقعه کربلا را به خوبی مطرح می‌کرد و این موضوع در جذب روشنفکران و دانشجویان خیلی موثر بود. اخیراً سازمان مفاخر اسلامی من را دعوت کرد و یک لیستی از اسامی بزرگان را جلوی من گذاشت که راجع به معرفی این اشخاص کتاب بنویسم. گفتم من فقط یکی را انتخاب می‌کنم که آن هم آیت‌الله طالقانی است. نگارش این کتاب را شروع کرده‌ام.
تفسیر قرآن آیت‌الله طالقانی چه ویژگی‌های خاصی دارد؟
بررسی تفسیر قرآن آیت‌الله طالقانی، نیاز به چند جلسه بحث دارد. من تفاسیر متعددی را تاکنون خوانده‌ام از جمله تفسیر نمونه آیت‌الله مکارم شیرازی را که واقعا زبان روان و جالبی دارد اما تفسیر پرتوی از قرآن آیت‌الله طالقانی واقعاً اثر متفاوتی است و من آن را چندین بار خوانده‌ام که باید در یک فرصت کافی در مورد این اثر بسیار ارزنده به طور مفصل صحبت کنیم.
نظر شما :