کودتای ۲۸ مرداد مصور شد

کتاب مصور «عملیات آژاکس» به تازگی منتشر شده و کینزر نیز مقدمهٔ آن را نوشته است. این کتاب سعی دارد تا کمبود اطلاعات را جبران کند. مایک سیو نویسنده به همراه دانیل بورون تصویرساز تلاش کرده‌اند تا وقایعی که به نخستین عملیات موفقیت‌آمیز سیا برای تغییر دولت منجر شد را در این مجموعه به تصویر بکشند؛ عملیاتی که در آن محمد مصدق، نخست‌وزیر منتخب ایران برکنار و قدرت به محمدرضا پهلوی، شاه دیکتاتور بازگردانده شد.

سال ۱۹۵۱ است و ایران بر اقیانوسی از نفت آرمیده است. بریتانیا سال‌ها صادرات نفت ایران را در دست داشته ولی اکنون دیگر محمد مصدق نخست‌وزیر است، آیت‌الله نیز در کنار اوست و هر دو عقیده دارند که ایران باید به ایرانیان تعلق داشته باشد. با حاکم شدن روحیه ناسیونالیستی، مصدق نفت را ملی می‌کند؛ حرکتی که خشم بریتانیا را برمی‌انگیزد تا جایی که برای بازپس‌گیری سهمش تا مرز حمله به ایران پیش می‌رود.

درک این انگیزه کار مشکلی نیست. کافیست نگاه دقیق‌تری به درآمدهای سال ۱۹۴۸ بیاندازیم تا متوجه شویم که لندن چه چیزی از دست می‌داد: سودی که در آن سال عاید لندن شد معادل پنجاه سال درآمدنفتی ایران بود: ۱۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ دلار.

آمریکایی‌ها نیز به سهم خود تلاش می‌کردند تا نفوذ اتحاد جماهیر شوروی در منطقه را کاهش دهند و مصدق را کمونیست نامیدند؛ به این ترتیب آمریکا و بریتانیا با یکدیگر همدست شدند تا با انجام عملیات مخفیانه آژاکس، نخست‌وزیر ایران را سرنگون کنند.

مجموعه‌ای از کتاب‌های مصور با الهام از وقایع خاورمیانه منتشر شده‌اند و کتاب «عملیات آژاکس» نیز به این مجموعه اضافه شده است. کتاب «پرسپولیس» نوشتهٔ مرجان ساتراپی و «فلسطین و غزه» نوشته جو ساکو از مشهورترین این آثار هستند. مطالعهٔ کتاب‌های مصور بسیار لذت‌بخش است و این امکان را برای خواننده فراهم می‌کند تا زنجیرهٔ وقایع پیچیده را به راحتی دنبال کند.

برای درک عمیق‌تر وقایع کودتای ۱۹۵۳، کاربران گوشی‌های هوشمند می‌توانند اپلیکیشن Operation Ajax app را دانلود کنند و جزئیات بیشتری از وقایع و افرادی که در آن نقش داشتند را مطالعه کنند. آیزنهاور، چرچیل، برادران دالس و مصدق از جمله این افراد هستند. این اپلیکیشن تصویر اسنادی که به تازگی از رده‌بندی محرمانه خارج شده‌اند را نیز در دسترس کاربران قرار می‌دهد. در میان اسناد، سندی پس از کودتا وجود دارد که ثابت می‌کند جایگزین مصدق، دولتی غربی را بنا کرده است. نقشهٔ کودتا که توسط تلگرامی از نیکوزیا به مقرهای مختلف ارسال شده نیز موجود است.

فیلم‌های خبری سیاه و سفید از گزارش ورود مصدق به نیویورک برای حضور در سازمان ملل، خبر واگذاری پالایشگاه نفت آبادان به ایرانیان و تصاویر خروج کارشناسان انگلیسی از ایران نیز در دسترس کاربران قرار گرفته‌اند.

عملیات آژاکس نخستین باری بود که رهبر منتخب مردم توسط سیا برکنار می‌شد ولی آخرین باری نبود که سیا چنین عملیاتی را پیش برد. فقط یک سال پس از این عملیات، جاکوب آربنز رئیس‌جمهور گواتمالا را برکنار و دیکتاتور نظامی را جایگزین او کردند. عملیاتی از این دست برای تغییر حکومت در کوبا، اندونزی، ویتنام جنوبی و… نیز صورت گرفت. در سال ۲۰۰۳ در عراق حتی نیروهای نظامی‌شان را نیز وارد خاک این کشور کردند.

«عملیات آژاکس» ثابت می‌کند که ادعای کشورهای غربی برای آزادسازی کشورهای دیگر و صادر کردن دموکراسی‌شان به این کشورها، ادعایی واهی است و به وضوح نشان می‌دهد که آن‌ها فقط در پی حفظ منافع خودشان هستند.

نویسنده: مایک سیو (Mike Sev)

تصویرساز: دانیل بورون (Daniel Burwen)

انتشارات: verso

 منبع: میدل ایست مانیتور