منشور کوروش در آمریکا و امید به آغاز روابط جدید

گزنفون (Xenophon)، مورخ یونانی که کتاب «سیروپدی» یا کوروش‌نامهٔ او در طول تاریخ همواره مورد توجه دولتمردان بوده، از کوروش به عنوان کامل‌ترین نمونهٔ یک حکمران نام برده است.

موزهٔ بریتانیا اخیرا یکی از اشیاء منسوب به کوروش، پادشاه هخامنشی را برای نمایش در پنج موزه به ایالات متحده آمریکا فرستاده و موزهٔ اسمیتسونین در واشنگتن اولین میزبان این نمایشگاه است. برگزارکنندگان این نمایشگاه قصد داشته‌اند تا بر میزان بردباری و مدارای پادشاه ایرانی با پیروان دیگر مذاهب – به خصوص یهودیان- تاکید کرده باشند، به این امید که بتوانند بهبودی در روابط ایران و آمریکا پدید آورند.

منشور کوروش، یکی از مهم‌ترین اشیاء نگهداری شده در موزهٔ بریتانیا، از گل پخته ساخته شده و تمام سطوح این استوانه پوشیده از متون فشرده‌ای است که با خط میخی بر آن حک شده‌اند. این استوانه در سال ۱۸۷۹ از دل خاک بیرون کشیده شد. با وجود شکستگی‌ها و از بین رفتن قطعاتی از آن، مقادیر باقیمانده از این استوانه کافی بود تا از متن آن رمزگشایی شود.

در زمان حکمرانی کوروش، ایران به گسترده‌ترین امپراطوری تاریخ بشر بدل شد که این گستردگی اتحاد قبایل مختلف، زبان‌ها و فرهنگ‌های متفاوت را در پی داشت. این استوانه گلی، که زیر ساختمانی در بابل باستان (عراق امروزی) مدفون شده بود، نمایشگر نقشه‌های بلندپروازانهٔ کوروش برای گسترش امپراتوری‌اش می‌باشد؛ تمامی مردمی که به اسارت پادشاهان پیش از او درآمده بودند آزاد گشته، بت‌های آن‌ها به معابدشان بازگردانده شده و پیروان همهٔ ادیان مجاز به پرستش و عبادت گردند. بدین ترتیب یهودیان در تبعید نیز که به گفته کتاب مقدس در دوری از سرزمین زایون «صهیون» اشک می‌ریختند، اجازه یافتند تا به اورشلیم بازگردند و معبد خود را بازسازی کنند.

هیچ حکمفرمایی پیش از کوروش به چنین کاری دست نزده بود، پس از او نیز بسیاری مدعی پیروی از وی شدند. در سال ۱۹۱۷، پس از بیانیه «بالفور» و حمایت بریتانیا از تاسیس اسرائیل، یهودیان عکس‌هایی از جورج پنجم پادشاه بریتانیا و کوروش کبیر را در کنار یکدیگر قرار دادند.

در سال ۱۹۷۱، محمدرضا شاه پهلوی طی برگزاری مراسم جشن‌های ۲۵۰۰ ساله به آرامگاه کوروش رفت تا به او ادای احترام کند و به این مناسبت سکه‌های طلایی نیز ضرب شد که در یک سمت آن تصویر کوروش و محمدرضا پهلوی و در سوی دیگر تصویری از منشور کوروش حک شده بود. خواهر شاه نیز یکی از این سکه‌ها را به دبیرکل سازمان ملل اهدا کرد. بعضی معتقدند که منشور کوروش، اولین منشور حقوق بشر قلمداد می‌شود.

پس از انقلاب اسلامی از هر آنچه که مورد توجه خاندان پهلوی قرار گرفته بود روی برگردانده شد؛ رویه‌ای که در سال ۱۹۸۰، با آغاز جنگ هشت ساله با عراق و به منظور نشان دادن برتری تاریخی ایرانیان، تغییر یافت.

در سال ۲۰۱۰، منشور کوروش برای مدت کوتاهی به ایران فرستاده شد. نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر برای بازدید آن به انتظار درآمدند. در عین حال حضور این شیء تاریخی آغازگر بحث‌های زیادی پیرامون ارزش‌های ملی ایرانیان شد.

احمدی‌نژاد این نمایشگاه را در موزهٔ ایران باستان افتتاح کرد و به بازدیدکنندگان یادآور شد که اسلام نیز سنتی دیرینه در مدارا با دیگر مذاهب دارد و قانون اساسی ایران سه کرسی نمایندگی برای مسیحیان، زرتشتیان و یهودیان جهت حضور در مجلس شورای اسلامی در نظر گرفته است.

موزه اسمیتسونین دو اتاق از گالری فرییر/سکلر (Freer/Sackler) را به برگزاری این نمایشگاه اختصاص داده است. در اتاق اول منشور کوروش به همراه تعدادی از جواهرات و مهرهای هخامنشی به نمایش درآمده و اتاق دوم بر روی تاثیرات تاریخی کوروش تمرکز دارد.

یک ویترین شیشه‌ای نیز حاوی نسخه‌ای از کتاب «کوروش‌نامه» گزنفون می‌باشد. این کتاب یکی از دو نسخه متعلق به توماس جفرسون است که در اختیار کتابخانه کنگره آمریکا قرار دارد.

بر دیوارهای گالری نیز جملاتی در ستایش و تمجید از کوروش به چشم می‌آیند؛ جملاتی از نیکولو ماکیاولی، ادموند اسپنسر شاعر انگلیسی قرن شانزدهم و شیرین عبادی نخستین زن مسلمان برندهٔ جایزه صلح نوبل، از آن دسته‌اند.

این نمایشگاه در ۹ ماه مارس گشایش یافت و ایرانیان مقیم آمریکا و یهودیان از نخستین بازدیدکنندگان این نمایشگاه بودند. نیل مک گرگور، رییس موزهٔ بریتانیا اظهار امیدواری کرد تا افراد دیگری نیز از این نمایشگاه دیدن کنند.

علیرغم برگزاری نمایشگاهی با این مضمون، می‌توان دریافت که در روابط تیره ایران و آمریکا هنوز تغییری شکل نگرفته است. عنوان چاپ شده در کاتالوگ نمایشگاه این است: «سرآغازی جدید برای خاورمیانه». در حالی که پوستر موزهٔ اسمیتسونین عنوان دیگری را درج کرده است: «یک آغاز جدید»، گویی نام خاورمیانه باعث کاهش تعداد بازدیدکنندگان از این نمایشگاه خواهد بود.

انتظار می‌رفت تا جملات محمود احمدی‌نژاد در تمجید از کوروش نیز به عنوان یکی از سران کشور ایران در کنار جملات توماس جفرسون و شیرین عبادی در معرض دید عموم قرار بگیرد ولی این اتفاق نیفتاد. برگزاری این‌گونه نمایشگاه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی می‌بایست به درک بیشتر مردم دو کشور از فرهنگ و تاریخ یکدیگر و نیز به پیشبرد و بهبود روابط دو کشور کمک کنند ولی در عمل، سیاست‌گذاری‌ها و اقداماتی محتاطانه از این قبیل، آینده‌ای همچنان تاریک را در روابط ایران و آمریکا رقم خواهد زد.

منبع: اکونومیست