یک شعر و دو شاعر/ «علی ای همای رحمت» را شهریار نسرود؟
او در این باره به خبرگزاری مهر گفت: شعری که گفته می‌شود شهریار در وصف حضرت علی(ع) سروده است، در اصل متعلق به میرزا آقا مصطفی افتخارالعلماء متخلّص به «صهبا» شاعر دوره ناصرالدین شاه بوده است.
وی با بیان اینکه مطلع شعر، «علی ای سحاب رحمت تو چه آیت خدایی» است، افزود: مطلع شعری که شهریار سروده «علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را» است و در واقع شهریار تنها با جابجایی کلمه «همای» به جای «سحاب» و تغییر ردیف، شعر خود را در وصف امام اول شیعیان سروده است.
این پژوهشگر در عین حال تاکید کرد: صهبا شاعر عصر ناصری است و دستکم ۵۰ تا ۶۰ سال قبل از شهریار، این شعر را سروده است و اولین نفری هم که به این مسئله پی برده، من نبوده‌ام و کسان دیگری قبل از من به این موضوع اشاره کرده‌اند. اتفاقاً یادم هست که من در مقاله‌ام نظرات آن‌ها را هم اساس کارم قرار داده بودم.
خوش‌عمل تاکید کرد که کتاب این شاعر عهد قاجار بیش از ۸۰ سال قبل چاپ شده و دسترسی به آنکه شعر مذکور را هم در بردارد، دستکم در کتابخانه‌های بزرگ که نسخ خطی را نگهداری می‌کنند، امکانپذیر است.
مجاهدی: شهریار سارق ادبی نیست
محمدعلی مجاهدی با اشاره به موضوع «توارد» در ادبیات گفت: نمی‌توانیم بگوییم شهریار و دیگر شاعرانی که احیانا چند بیت از شعرشان شبیه شعر دیگر شاعران است، سارق ادبی‌اند.
این شاعر آئینی در پی اظهارنظر جواد محقق دربارهٔ وجود شعر «علی ای همای رحمت» در دیوان شاعر دیگری قبل از شهریار و همچنین تأیید مفتون امینی مبنی بر وجود چنین شعری با این مضمون و وزن در دیوان یک شاعر دیگر، به خبرگزاری ایسنا، گفت: خود من در متون قدیمی غیر از شعر شهریار چنین شعری ندیده‌ام، ولی حدود دو سه سال پیش یکی از دوستان شاعرم به من می‌گفت که این شعر قبل از شهریار سروده شده است؛ البته اسمی از شاعر آن نبرد.
او سپس عنوان کرد: در رابطه با این موضوع من می‌خواهم چیزی بگویم. ببینید در شعر و ادبیات بحث مهمی با عنوان «توارد» وجود دارد و آن به این معنی است که یک شاعر بدون اینکه از سروده شدن شعری توسط شاعر دیگری اطلاع داشته باشد، در فضایی قرار می‌گیرد و شعری می‌سازد که بعد مشخص می‌شود یک بیت یا مصرع این شعر قبلا در شعر شاعر دیگری آمده است؛ این در حالی است که شاعر دوم روحش از سروده شدن چنین شعری توسط شاعر دیگر خبردار نبوده است.
مجاهدی در ادامه در رابطه با چگونگی وقوع «توارد» در بین شاعران توضیح داد: «توارد» زمانی رخ می‌دهد که شاعری در زمان سرودن شعرش در فضای شاعری دیگر قرار می‌گیرد که او نیز پیش از این در همان فضا قرار گرفته و با توجه به شهودی که پیدا کرده است، شعری را می‌سراید که ممکن است باعث نوعی همانندی در شعرشان شود.
او سپس با ذکر خاطره‌ای عنوان کرد: چند سال پیش یکی از دوستان شاعر کرمانشاهی‌ام به من گفت، قبل از انقلاب یک قصیده غدیریه در ۶۰ بیت ساخته بودم، اما زمانی که آن را در شب عید غدیر در خانقاهی خواندم، پیر خانقاه اشاره کرد که بیرون نروم. سپس رفت و یک دیوان خطی آورد و گفت، نگاه کن قصیده‌ای که ساخته‌ای، نه تنها وزن، قافیه و ردیفش با این نسخه که ۲۰۰ سال قدمت دارد، یکی است، بلکه بیش از ۴۰ بیت آن در شعر شما بود!
این شاعر در ادامه با اشاره به این خاطره گفت: بنابراین و با توجه به موضوع مهم «توارد» در ادبیات نمی‌توانیم بگوییم شهریار و دیگر شاعرانی که احیانا چند بیت از شعرشان شبیه شعر دیگر شاعران است، سارق ادبی‌اند؛ چون گاهی اوقات مسأله «توارد» به وجود می‌آید و چون دو شاعر از یک نگاه به دریافت و شهود مشابهی می‌رسند، امکان دارد چیزی که به تصویر می‌کشند نیز مشابه باشد، بنابراین این موضوع را نباید بهانه قرار دهیم و بگوییم این بزرگان دچار سرقت ادبی شده‌اند.
او در ادامه با یادآوری این موضوع که در رابطه با شعر «علی ای همای رحمت» جریان رؤیای صادقه آیت‌الله مرعشی نجفی نیز وجود دارد، به نقل این خاطره پرداخت و در ادامه گفت: شهریار پس از اینکه به ملاقات آیت‌الله مرعشی نجفی می‌آید، قسم یاد می‌کند که غیر از خودش، علی (ع) و خداوند کسی از سرودن این شعر مطلع نبوده و خواب آیت‌الله مرعشی رؤیای صادقه بوده است.
مجاهدی افزود: با این حال گیریم که در نسخه دیگری چند بیت از شعر شاعری وجود داشته باشد، اما این دلیل نمی‌شود که شاعر دچار خیانت ادبی شده است. البته این مسأله استثنا هم دارد و در همه موارد صدق نمی‌کند، اما ما باید برای بزرگان ادبی حرمت قائل شویم، چون این موضوع می‌تواند از خصوصیات کسانی باشد که اهل سیر و سلوک هستند و ممکن است در خلوت به آن‌ها چیزهایی الهام شود. این‌گونه افراد زمانی که در مسیر عرفان می‌روند، ممکن است مسائلی شبیه به هم را تجربه کنند، مثلا عالم امروز ممکن است به همان شهودی برسد که ۶۰۰ سال پیش یک عارف به آن رسیده است. این قضیه ممکن است به خاطر تقوا، خودداری از بسیاری از گناهان و... رخ دهد و فرد به چنین درجه‌ای برسد.
او در پایان درباره اینکه مفتون امینی گفته، شعر «علی ای همای رحمت» را با مضمون مشابه در دیوان جویای تبریزی یا ذاکر تبریزی دیده است، عنوان کرد: مسلما این شعر از جویای تبریزی نیست، چون سبک این شاعر به طور کلی هندی است. اما شعر شهریار کاملا به سبک عراقی سروده شده است، ولی از وجود چنین شعری در دیوان ذاکر خبر ندارم.
نظر شما :