انتشار مکالمه بوش و گورباچف درباره برنامه خلع سلاح اتمی
ترجمه: شیدا قماشچی
اتحاد جماهیر شوروی در دهه ۱۹۹۰ با از بین بردن سلاح‌های کشتار جمعی و زیرساخت‌های مرتبط با تولید این سلاح‌ها، گسترش آن‌ها و غنای مواد شکافت‌پذیر، به این برنامه پیوست. علیرغم ترس منطقی سیاستمداران طرفین جنگ سرد در سال ۱۹۹۱-۱۹۹۰، تجزیهٔ اتحاد جماهیر شوروی به شکل‌‌گیری یوگسلاوی هسته‌ای منجر نشد و ساعت پایان جهان که توسط بولتن دانشمندان هسته‌ای دانشگاه شیکاگو طراحی شده بود از نیمه شب (که نشانی از آغاز جنگ جهانی هسته‌ای بود) به عقب چرخید.
این موفقیت بی‌سابقه وامدار برنامهٔ مشترک کاهش خطر میان آمریکا- روسیه بود، که با نام «نان- لوگار» شناخته می‌شود. سناتور سام نان از جورجیا و ریچارد لوگار از ایندیانا مبتکران این طرح بودند. این برنامه متاسفانه در زمان خود نزد عموم چندان معرفی نشد و تا به امروز فقط نزد متخصصین دو کشور شناخته شده است. عدم قدردانی از این برنامه در سال ۲۰۱۲ به اوج خود رسید، هنگامی که روسیه از این برنامه کناره‌گیری و اعلام کرد که به کمک‌های خارجی بی‌نیاز است. البته که این همکاری‌ها به نوعی ادامه یافت، برای نمونه همکاری روسیه و آمریکا برای از بین بردن اورانیوم غنی شده در جمهوری چک در فوریه ۲۰۱۳، همچنین تعهد همکاری برای از بین بردن سلاح‌های شیمیایی در سوریه نشانه‌هایی هستند از اینکه همکاری دو کشور با گذشت دو دهه از تجربهٔ «نان- لوگار» همچنان ادامه یافته است.
روزنامه واشنگتنپست در ۱۴ نوامبر در گزارش خود از سن‌پترزبورگ نوشت: «یک قوطی پر از اورانیوم رقیق شده به ارزش ۲.۵ میلیون دلار به همراه ۳۰ قوطی دیگر در یک کشتی بگذارید و به بالتیمور بفرستید. به این ترتیب شما معامله‌ای را به انجام رسانده‌اید که بر طبق آن برای باقی ماندهٔ ۲۰ هزار بمب هسته‌ای روسیه در ایالات متحده استفادهٔ تجاری پیدا شد.» مقالهٔ واشنگتنپست با عنوان «آخرین محمولهٔ معاملهٔ اورانیوم آمریکا- روسیه ارسال شد»، توسط ویل انگلاند نوشته شده است: «زمانی که روسیه در هرج و مرج به سر می‌برد، این برنامه برای متخصصین هسته‌ای این کشور بازار کار ایجاد کرد؛ طبق این برنامه اورانیوم بمب‌های هسته‌ای با استفاده از روند رقیق‌سازی به سوخت نیروگاه‌های برق تبدیل می‌شدند؛ این برنامه احتمالا به استفادهٔ بهینه از اورانیوم‌هایی که به خوبی محافظت نشده بودند، کمک کرد. لااقل این چیزی است که آمریکایی‌ها مدعی‌اش هستند. روس‌ها به شدت با این فرض که اورانیوم‌ها به خوبی محافظت نمی‌شدند مخالف هستند. هر دو طرف بر این عقیده‌اند که این برنامه نمونهٔ موفقی از همکاری میان آمریکا و روسیه است؛ این دو کشور اگر بخواهند می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند. علیرغم تنش‌ها میان مسکو و واشنگتن، اورانیوم روسیه امروز بیش از ۵۰ درصد از تولیدات نیروگاه‌های برق آمریکا را شامل می‌شود یا به عبارتی دیگر ۱۰ درصد از الکتریسیتهٔ ایالات متحده».
کنفرانسی که در سالن ماسگروو مرکز سنت سیمون در جورجیا در تاریخ ۲۹-۲۶ سپتامبر ۲۰۱۳ برگزار شد، محققان و پیشکسوتان برنامهٔ نان- لوگار را در بیستمین سالگرد این مذاکرهٔ هسته‌ای گردهم آورد. همزمان با برگزاری این کنفرانس شورای امنیت سازمان ملل از همکاری میان روسیه و آمریکا برای از بین بردن سلاح‌های شیمیایی سوریه خبر داد و این موضوع در کنفرانس نیز به بحث گذاشته شد.
این کنفرانس آغازی است برای انجام پژوهش در زمینهٔ تجربهٔ نان- لوگار و درخواست برای دستیابی به پرونده‌های سری موجود در واشنگتن و مسکو و دیگر شهر‌ها و گردهم‌آیی شاهدان و متخصصین این زمینه برای بررسی نظام‌مند برنامهٔ نان- لوگار و الگوبرداری از این تجربه برای همکاری میان روسیه و آمریکا و تلاش‌های آینده برای خلع سلاح‌های هسته‌ای.
روش‌شناسی انتقادی تاریخ شفاهی که توسط اساتید دانشگاه هاروارد و واترلو با همکاری آرشیو ملی تهیه شده شامل همکاری میان شاهدان، محققین و متخصصین و اسناد موجود بوده است که دربارهٔ وجههٔ تاریخی و درس‌هایی که می‌توان برای آینده آموخت به بحث نشستند. با استفاده از کتاب‌ها و فیلم‌هایی که جوایز متعددی را به خود اختصاص داده‌اند و با پشتیبانی آرشیو ملی، موضوعات مختلفی از بحران موشکی کوبا تا شدت یافتن جنگ ویتنام، سقوط کمونیسم در اروپای شرقی و مسائل مربوط به روابط امروز میان ایران و آمریکا مورد بررسی قرار گرفتند.
از منابع اصلی که برای این کنفرانس فراهم آورده شدند می‌توان به کتاب ۴۵۰ صفحه‌ای گزارش کنفرانس شامل بررسی سال‌های نخستین برنامهٔ نان - لوگار از سال‌های ۱۹۹۷-۱۹۹۱ اشاره کرد. همچنین متن مکالمات بوش و میخائیل گورباچف، رهبر سابق اتحاد جماهیر شوروی دربارهٔ چگونگی انهدام بی‌خطر کلاهک‌های هسته‌ای در سال ۱۹۹۱، یادداشت‌هایی از مکالمات جورج بوش پدر و رئیس‌جمهور روسیه بوریس یلتسین در سال ۱۹۹۲ در زمینهٔ پاکسازی جمهوری‌های عضو اتحاد جماهیر شوروی پیش از فروپاشی از سلاح‌های هسته‌ای، نامه‌نگاری‌های داخلی وزارت امور خارجه دربارهٔ مذاکرات با اوکراین دربارهٔ سلاح‌های هسته‌ای که از دوره شوروی در این کشور باقی مانده بودند از جملهٔ اسناد منتشر شده هستند. آنچه می‌خوانید یکی از اسناد تازه منتشر شده، حاوی متن مکالمه تلفنی بوش و گورباچف است.
محرمانه
کاخ سفید
یادداشتی از مکالمهٔ تلفنی
موضوع: کنفرانس تلفنی با رئیس‌جمهور اتحاد جماهیر شوروی
شرکت‌کنندگان: رئیس‌جمهور [جورج بوش پدر]
میخائیل گورباچف
مترجم: دیمیتری زارچناک
یادداشت‌کننده: اِد‌ای. هیوت. کارمند ان اس سی
تاریخ، ساعت و مکان: ۲۷ سپتامبر ۱۹۹۱، ۹:۵۰ -۹:۲۲ صبح، دفتر اووال
رئیس‌جمهور: میخائیل حالتان چطور است؟
گورباچف: سلام، جورج. نامه‌تان را دریافت کردم و بسیار مشتاق صحبت با شما بودم.
رئیس‌جمهور: بسیار عالی، اول اینکه اجازه بدهید تا برایتان بهترین آرزو‌ها را داشته باشم و بعد مایلم به نکات مورد بحث بپردازیم و برای عکس‌العملمان نسبت به آن‌ها، تصمیم بگیریم.
گورباچف: بله. به طور کلی من با همکارانم در وزارت دفاع و وزارت امور خارجه صحبت کردم و از آن‌ها خواستم تا تحلیل‌های مقدماتی‌شان را ارائه بدهند. با متخصصین هم مشورت کردم. به عقیدهٔ من و مشاورین نزدیکم، این طرح اصلی رئیس‌جمهور آمریکاست. فقط یک مساله باقی می‌ماند: شما این طرح را به صورت یکجانبه پیش خواهید برد و از مراحل پیشروی ما هم اطلاع خواهید یافت. درست است؟
رئیس‌جمهور: بله، درست است. ما هرچه که انجام بدهیم را اعلام خواهیم کرد. در مواردی خاص، اعلام می‌کنیم که جمهوری شوروی چگونه می‌تواند گام‌های مشابهی بردارد. برای نمونه ما آی‌سی‌بی‌ام (موشک‌های بالستیک میان قاره‌ای) به استثنای حامل تک کلاهک را منتفی کرده‌ایم و مایل هستیم که شوروی نیز اقدام مشابهی انجام دهد. در زمینهٔ خلع کلاهک‌های هسته‌ای، پیشنهاد می‌کنم که روش‌های امن برای پیاده کردن این سلاح‌ها را به بحث بگذاریم، اینکه چگونه می‌توانیم امنیت و حفاظت از سلاح‌های هسته‌ای را افزایش دهیم و چگونه کنترل و فرمان را بهبود ببخشیم. مایلم که بگویم من و شما در این زمینه به توافق رسیده‌ایم.
گورباچف: جورج، متشکرم برای شفاف‌سازی این موضوعات. از آنجایی که تو مایل هستی تا گامی هم از سوی ما برداشته شود به صورت کلی -از آنجایی که هنوز مسائل زیادی هستند تا شفاف‌سازی شوند- توافق خودم را اعلام می‌کنم.
رئیس‌جمهور: متوجه هستم. چطور است که من بگویم با گورباچف مشورت کرده‌ام ولی از آنجایی که او هنوز زمان کافی برای مطالعهٔ طرح من پیدا نکرده است، گمان می‌کنم که پاسخش مثبت خواهد بود.
گورباچف: فکر می‌کنم که این ایدهٔ بسیار خوبی است. اگر شما در ساعت ۸:۳۰ به وقت ما سخنرانی کنید، من می‌توانم در ساعت ۹ در برنامهٔ خبری «ورمیا» شرکت کنم و به این موضوع که ما با یکدیگر تماس داشته‌ایم اشاره کنم و در آن برنامه پاسخ مثبتم را اعلام کنم.
رئیس‌جمهور: فقط یک مساله باقی می‌ماند. من پیش از ساعت ۸ شب سخنرانی نخواهم داشت که ۳ صبح به وقت شما خواهد بود. من برنامه را به این شکل تغییر دادم تا در پربیننده‌ترین زمان تلویزیون سخنرانی کنم و بیشتر آمریکایی‌ها بتوانند این خبر را بشنوند.
گورباچف: بسیار خوب. من فردا سخنرانی می‌کنم.
رئیس‌جمهور: بسیار عالی.
گورباچف: مسائلی بودند که برای من سؤال‌برانگیز بودند. نخست اینکه ما امیدواریم اطلاعات با جزئیات بیشتری در هر مورد در اختیارمان قرار بگیرد. موافقید؟
رئیس‌جمهور: کاملا.
گورباچف: آیا قصد دارید که دیگر قدرت‌های هسته‌ای را نیز وارد این روند کنید؟ آیا با آن‌ها تماسی گرفته‌اید تا وارد این قضیه بشوند؟
رئیس‌جمهور: با میجر و میتران مشورت کردم. ولی از آن‌ها نخواستم تا وارد این طرح بشوند. ما پیشگام خواهیم بود. اما مسلما قصد داریم تا در آینده با آن‌ها مشورت انجام بدهیم. پاسخ میجر و میتران، که دقایقی پیش با آن‌ها صحبت کردم، بسیار مثبت بود. ولی قصد ندارم از آن‌ها درخواست کنم که از حالا کاری انجام بدهند. این بیشتر یک رابطه میان دو ابرقدرت آمریکا- شوروی است.
گورباچف: متوجه شدم. آیا پیشنهاد گسترده و وسیعتان، مسالهٔ آزمایش‌های هسته‌ای را نیز شامل می‌شود؟ از آنجایی که ما سیستم‌ها و برنامه‌های مختلف هسته‌ای داشتیم این خود مساله‌ای است. البته بعید می‌دانم که قصد شما کاهش این تعداد باشد، بلکه فکر می‌کنم انجام آزمایش‌ها بیشتر مد نظرتان بوده است.
رئیس‌جمهور: ما تمایل چندانی به انجام آزمایش‌ها نداریم. مسلما به پیامدهای پیشنهادمان در این زمینه فکر خواهیم کرد. هنوز حرفی از انجام آزمایش‌ها در میان نیست و باید در این باره با همدیگر تماس داشته باشیم. مسلما این قضیه در آمریکا و نقاط دیگر مساله‌ساز خواهد شد. می‌بایست با یکدیگر مشورت کنیم.
گورباچف: بسیار خوب، جورج. مسالهٔ دیگری که برای ما روشن نبود: آیا طرح شما حامل‌های ناونشین و ناوگان استراتژیک هسته‌ای را نیز در بر می‌گیرد؟
رئیس‌جمهور: حامل‌های ناونشین مسلما در این طرح جای می‌گیرند، ناوگان‌های استراتژیک خیر. سلاح‌های هسته‌ای از هواپیماهای نیروی دریایی که پایگاه‌های زمینی دارند و همچنین از پایگاه‌هایشان برداشته خواهند شد.
گورباچف: بسیار خوب، متشکرم. برای نتیجه‌گیری مایلم که نظرتان را دربارهٔ این مسائل بدانم. از چه مجمعی می‌توانیم استفاده کنیم تا مسائلی که در طرح پیشنهادی آمریکا پیش می‌آید را مطرح کنیم؟ زمانی که به اینجا سفر کردید دربارهٔ ایجاد یک گروه متخصص با قابلیت‌های استراتژیک صحبت کردیم. شاید ایجاد یک چنین گروهی برای روشن کردن مسائل باقی مانده مناسب باشد؟
رئیس‌جمهور: ایدهٔ بسیار جالبی است. من هم موافقم. اجازه بدهید که من با شما در اسرع وقت تماس بگیرم. این گروه باید از سطح نظامی فرا‌تر برود ولی مسلما باید ارتش را نیز شامل شود.
گورباچف: بله، ممنونم. اجازه بدهید تا دوباره به شما تبریک بگویم برای پیشنهاد این طرح. این یک طرح تاریخی است و قابل مقایسه با رجکاویک.
رئیس‌جمهور: دوست داشتم تا با یلتسین هم راجع به این مساله صحبت کنم، نمی‌دانم کجاست. به تعطیلات رفته بود، ولی نمی‌دانم الان کجاست. ما اطلاعات را برایش فرستادیم. دوست دارم تا شخصا با او تماس بگیرم. اگر نتوانستم، لطفا بگویید که تلاش کردیم تا پیدایش کنیم.
گورباچف: بله، این کار را انجام خواهم داد جورج. می‌خواستم از ملاقات با جیم و بحث با بریدی دربارهٔ نظام اقتصادی آمریکا قدردانی کنم.
رئیس‌جمهور: ممنون از اینکه آن‌ها را پذیرفتید. ما به سرعت مشغول پیگیری آن گفت‌وگوها هستیم.
گورباچف: متشکرم. امروز اطلاعات جی-۷ را برای میجر فرستادم، که شامل جزئیات موازنهٔ پرداخت‌ها، بدهی‌ها و امکانات ماست. او با شما در تماس خواهد بود تا این اطلاعات را از طرف من به شما بدهد.
رئیس‌جمهور: بسیار خوب. مشتاق هستم تا آن‌ها را ببینم. من از پاسخ مثبت شما بسیار خوشنود شدم.
گورباچف: بله. من هم از شنیدن طرح مهم پیشنهادیتان خوشوقت شدم. رایسا به باربارا سلام می‌رساند.
رئیس‌جمهور: متشکرم و ممنون از نوار بی‌نظیری که فرستادید. از دیدنش لذت بردم. متشکرم.
نظر شما :