نگاهی به روزنامه وقایع اتفاقیه در سالگرد انتشار آن

روزنامه "اخبار دارالخلافه تهران" با همت میرزا تقی خان امیرکبیر در سال 1229 هجری شمسی (1267 هجری قمری) منتشر شد و از شماره دوم به "وقایع اتفاقیه" تغییر نام داد. وقایع اتفاقیه دومین روزنامه فارسی زبان است که پس از 14 سال ازانتشار "کاغذ اخبار" در ایران منتشر شد.

امیرکبیر درباره این روزنامه گفته ‌است:عوام نمی‌دانند که مصرف و حسن این وقایع اتفاقیه در چیست؛ یا خیال می‌کنند که دیوانیان عظام شروع به این کرده‌اند به جهت منافع و مداخل. لکن این‌طور نیست و نباید باشد. این اخبار چیزی است. این‌ها به جهت تربیت خلق است و اینکه این‌ها از امور دیوانی و اخبار و مناسبات دول و منافع خاص و عام و مقتضیات عصر عالِم باشند؛ و اینکه تا روزی که من هستم نمی‌شود که این اطلاع به عامه نرسد. این روزنامه منصبی نیست که به کسانی که از دیوان اعلی اسامی ایشان تعیین شده، به این‌ها برسد و به دیگران نرسد.

این روزنامه در قطع 30.5 در 17 سانتی‌متر با کاغذ ساخت اصفهان و با چاپ سنگی به تیراژ 600 الی 700 نسخه منتشر شد. وقایع اتفاقیه در میدان ارگ تهران و نزدیک کاخ سلطنتی تهیه می‌شد و چاپ آن در دروازه دولاب در چاپ‌خانه خصوصی کارخانه حاجی عبدالمحمد صورت می گرفت.

در صفحه نخست این روزنامه، تصویر شیر و خورشید با جمله "یا اسدالله الغالب" به شیوه‌ای خاص طراحی شده بود که واژه الله بالای شیر قرار می گرفت. عبارت روزنامه اخبار دارالخلافه طهران، در فضای گرافیکی ویژه‌ای به صورت غیر متداول خوشنویسی رایج سازمان داده شده بود.

تاثیر پذیری خط و خوشنویسی نستعلیق از نوآوری‌های دوره قاجار، در روزنامه وقایع اتفاقیه نیز به نحو چشم‌گیری نمود یافته و توجه خواننده را برای خواندن جلب می‌نماید.

هرچند انتشار وقایع اتفاقیه در راستای اهداف امیر کبیر برای انجام تغییراتی بنیادین به منظور گام برداشتن در مسیر پیشرفت بود اما وی کمتر از یک سال بعد به دستور ناصرالدین شاه به قتل رسید و در شماره 49 این روزنامه خبر تحریف شده‌ای در باره مرگ این دولت‌مرد بزرگ انتشار یافت. از آن پس اداره روزنامه به اعتماد السلطنه، مترجم دربار و رئیس اداره انطباعات ناصر الدین شاه سپرده شد.

البته به جز اعتماد السلطنه، بقیه دست اندرکاران و گردانندگان روزنامه، پیوسته در تغییر بودند. گفتنی است که از شماره 471 به بعد، این روزنامه با نام روزنامه "دولت علیه ایران"، چاپ شد و تعداد صفحه‌های این روزنامه از چهار تا دوازده در نوسان بود.

روزنامه‌ی وقایع الاتفاقیه تا شماره شانزدهم روز‌های جمعه و از آن به بعد روز‌های پنج شنبه منتشر می‌شد از نظر صفحه بندی تا شماره 318 اخبار و مطالب ستون بندی و به طور منظم درج می‌شد اما از این شماره به بعد ستون‌بندی از بین رفت و مطالب به شکل کتاب‌های چاپی آن زمان فقط با حاشیه خط کشی شده منتشر می‌شد.

از نظر محتوای روزنامه شامل اخبار داخلی، خبرهای مربوط به پایتخت (اخباردارالخلافه)، دربار و سفرهای ناصرالدین شاه،عزل و نصب‌ها و اعطای مقام‌ها، نشان ها و امتیازات، اعلام های رسمی دولتی که در ورقه‌ای جداگانه چاپ و ضمیمه روزنامه تحت عنوان اشتهارنامه توزیع می‌شد.

در برخی شماره‌ها اخبار ولایات شامل اخبار و رویدادهای شهرستان‌های ایران به چاپ می‌رسید. در بخش اخبار خارجی، بیشتر اخبار مربوط به دگرگونی‌های سیاسی و اقتصادی کشورهای اروپایی و مقالات آنها اختصاص داشت که با ترجمه روان فارسی در روزنامه منتشر می‌شد.

به طور کل روزنامه از زبان نوشتاری ساده‌ای بهره می‌برد که تا زمان جنبش مشروطیت این سادگی در نوشته های این دوره کمتر به چشم می‌خورد.

اولین آگهی بازرگانی در مطبوعات ایران تحت عنوان "اعلان" در شماره شش این روزنامه منتشر شد. در بیشترین شماره‌های روزنامه، صورت قیمت اجناس مورد نیاز مردم به نرخ رسمی دولتی نیز به چاپ می‌رسید و در برخی از شماره‌های آن اعلان فروش کتاب‌های تازه چاپ شده هم منتشر‌می‌شد.

این روزنامه به خبرهای مربوط به کودکان و نوجوانان هم عنایت فراوانی داشت.از جمله آن می‌توان به انتشار مستمر و پیوسته اخبار مدرسه دارالفنون(که دانش آموزان آن نوجوان بودند)، گزارش‌های بیماری‌های کودکان و آبله کوبی، خبرهای پیرامون کودکان فرنگی، گزارش‌هایی مربوط به حوادث کودکان، کودکان بزهکار و حتی اخبار و آگهی‌های کتاب کودک اشاره نمود.

این روزنامه در جلب مخاطب دو اشکال عمده داشت که موجب می‌شد خواننده زیادی نداشته باشد یکی مربوط به قیمت گران آن بود و دیگری تبلیغ و ستایش و درج اخبار مطلق مثبت پیرامون ناصرالدین شاه بود.

منبع: خبرآنلاین