روایت رادیو بی بی سی از تحولات انقلاب اسلامی ایران
رادیوBBC ، ده سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سلسله برنامههایی باعنوان «داستان انقلاب» پخش کرد. این برنامه دوبار پخش شد. بار اول به مناسبت دهمین سالگرد انقلاب اسلامی از 22 بهمن، تا 31 اردیبهشت 1368، در 28 قسمت که جمعهشبها پخش میشد و بعد از آن با توقف چند ماهه، این برنامه دوباره از هفتم مهر 1368 مفصلتر تکرار و از سرگرفته شد. در دوره اول برنامه «داستان انقلاب» رادیو BBC روایت خود را از نهضت ملی شدن صنعت نفت شروع کرد و به پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 خاتمه داد، ولی در دوره دوم موضوع بحث این برنامه از دوره مشروطیت تا پیروزی انقلاب را در بر میگرفت.
قسمت اول: 1368/7/7
- عناصر تشکیلدهنده مشروطیت بهعنوان درآمد انقلاب 57.
گوینده BBC: انقلاب نقطه آغاز ندارد، تحولی تند است در امتداد تاریخ. از اینرو ریشههای ایران را باید در تحولات پیشین جست، که شاید مهمتر از همه نهضت مشروطه باشد. ایران با نهضت مشروطه به جهان نو گام نهاد و آرمانهای مشروطیت، یعنی استقلال، آزادی و حکومت قانون، پس از 70 سال آرمانهای انقلاب بود.
بعد از این مقدمه صدای امام خمینی پخش میشود: «تاکنون مردم ایران، تحت فشار بودند و مملکت ما استقلال هم نداشت. ما میخواهیم به مملکت استقلال بدهیم و به مردم هم آزادی و حکومت اسلامی هم یک جمهوری است، مثل سایر جمهوریها، قانونش قانون اسلام است.»
گوینده BBC: اینکه شاه در ماههای آخر سلطنتش از آرمانهای مشروطه یاری میجست، حاکی از خاطره زنده مشروطیت در ذهن مردم ایران بود.
سیطره خارجی، استبداد و انحطاط تازگی نداشت، اما بحرانهای مالی و اقتصادی اسباب نارضایتی شدید مردم شد و زمینه نهضت مشروطه را فراهم آورد.
در بخش اول و درباره نهضت مشروطه با کریم سنجابی، احسان نراقی، هما ناطق و محمدعلی جمالزاده مصاحبه کردند و بخشهایی از این گفتوگو پخش شد.
قسمت دوم: 1368/7/14
- کارشکنی محمدعلیشاه در استقرار مشروطه و وقوع اختلاف در میان مشروطهخواهان.
گوینده BBC: پس از مرگ مظفرالدین شاه، محمدعلیمیرزا ولیعهد جسور که برای سلطنت بر نظامی استبدادی بار آمده بود و با مشروطه همدلی نداشت، شاه شد.
بدزبانی محمدعلیشاه با سیدجمالالدین واعظ، تنها گوشهای از مخالفت شاه با مشروطهخواهان بود. محمدعلیشاه حتی نمایندگان مجلس را به مراسم تاجگذاری خود دعوت نکرد. اما مجلسیان وادارش کردند تا به قانون اساسی سوگند وفاداری یاد کند. با تصویب قانون اساسی و متمم آن، کار اولین مجلس شورای ملی ایران آغاز شد.
هما ناطق: مجلس اول یکی از آزادترین و مترقیترین مجلسهایی بود که ما در سیر تاریخ ایران داشتیم و مهم بود. چون افکار مختلف کنار هم مینشستند و اقشار مختلف، یعنی روحانی کنار عنصر چپ، عنصر چپ کنار عنصر مشروطهخواه، عنصر مشروطهخواه کنار عنصر استبدادطلب، کنار یکدیگر مینشستند.
گوینده BBC: در چنین جوی تعریف آزادی و عدالت، اهم مباحث مجلس بود.
روشنفکران و متجددان که از دموکراسیهای اروپایی الهام میگرفتند، بیشتر بر آزادی تکیه میکردند و روحانیون و سنتگرایان بر عدالت. اما به گفته احسان نراقی در خود مجلس، عدالت بیشتر هوادار داشت.
با شکست محمدعلیشاه، مشروطهخواهان به تصفیهحساب با طرفداران استبداد پرداختند. شاید مهمترین قربانی، شیخ فضلالله نوری بود. شیخ چون نیات مشروطهخواهان را خلافشرع میدید، به جرگه مستبدان پیوسته بود.
مشروطه شکست خورد، اما آنگونه که دکتر سیفپور فاطمی، مورخ و نماینده پیشین مجلس، نقل میکند نتایج عینی هم به بار آورد.
(صفحه چهار هما ناطق)
قسمت سوم: 1368/7/21
- جنگ جهانی اول و اشغال ایران؛
- کودتای اسفند 1329 رضاخان و سید ضیا تا انقراض قاجاریه.
مهدی بازرگان: از ابتدای قاجاریه تا زمان حال میشود گفت بدترین دوران ایران، دوران احمدشاه بوده؛ از نظر اقتصادی، از نظر فرهنگی، مخصوصا از نظر امنیت. بعد از انقلاب مشروطیت و مشروطهشدن، آن قدرت و مرکزیت و روش آنها از بین رفت. روش جدید روشی بود که هنوز جا نیفتاده بود. یکی از مبلغان آزادی یا مشروطیت، کسانیکه در آن انقلاب سهم داشتند، علما بودند، علما پایشان را گذاشتند کنار. آنها دیگر دخالت نداشتند. آن سیاستمدارانی که باعث مشروطیت بودند، چون قانون اساسی نوشته بودند، آنها هم یا کنار رفتند یا سرگرم بازیهای سیاسی و آن مشکلات یا اعمال قدرت شدند... خصوصا که نفوذ افکار غربی و علوم هم، مسائلی و مشکلاتی و سئوالاتی در برابر ایمان و اعتقادات مردم بهوجود آورده بود، که این را روحانیت آن زمان نمیتوانست جواب بدهد. چون مجهز نبود. بنابراین بین طبقات درسخوانده ایمان و اعتقادات مذهبی و علایق و شور و اینها خیلی کم شده بود...
گوینده BBC: روسیه یکی از قوای اشغالگر در پایان جنگ اول بین‌المللی دچار دگرگونی تند شد... به معاهدات دوران تزاری پایان داد. اما نیروی خارجی دیگر، یعنی انگلستان برای پیشگیری از نفوذ نیروی انقلابی شوروی قرارداد 1919 میلادی را با وثوقالدوله به امضا رسانید.
کودتای سوم اسفند 1299 روی داد و به این ترتیب دوران نوینی در تاریخ ایران شروع شد. گرچه رهبر سیاسی کودتا سید ضیاءالدین طباطبایی بود که رییسالوزرا شد، اما قدرت اصلی در دست وزیر جنگ، یعنی رضاخان سردار سپه بود.
رضاخان در چهار سال وزارت جنگ و رییسالوزرایی، زمام امور را شخصا قبضه کرد و مجلس و دولت را مطیع خود کرد. اما شیوه به قدرت رسیدن او را سالها بعد آیت‌الله خمینی، یکی از دلایل اصلی مخالفتش با سلسله پهلوی عنوان کرد:
«از ابتدا که رضاشاه کودتا کرد. با فشار و سرنیزه با نظامی و با پشتیبانی انگلیسیها سلطنت قاجار را منقرض و با همان سرنیزه مجلس درست کرد؟ بدون اینکه ملت هیچ دخالتی داشته باشد و قانون اساسی را با همان سرنیزه تغییر داد. پس از اول، تشکیل این حکومت سلطنت پهلوی یک تشکیل غیرقانونی بود و مخالف با میل ملت.»
گرچه مشاوران اصلی سردار سپه خواهان تأسیس جمهوری در ایران بودند، اما به گفته دکتر سیفپور فاطمی، «جمهوری» مخالفان سرسختی در ایران داشت. یک سال و نیم طول کشید، تا اینکه در نهم آبان 1304 سلطنت قاجاریه منقرض شد و مجلس مؤسسان برای اولین مرتبه در ایران تشکیل شد و رضاخان را به سلطنت پهلوی انتخاب کردند و به این ترتیب سلسله پهلوی در ایران تأسیس شد.
قسمت چهارم: 1368/7/28
- تأسیس پهلوی، از آغاز استبداد کبیر تا سقوط رضاخان و کارنامه اعمال او.
گوینده BBC: برای رضاشاه که بر اشراف و قاجاریه فائق آمده بود و سران قبایل را رام کرده بود، تنها نهاد قوی علما بودند و به گفته مهندس بازرگان، رضاشاه اندکاندک به تضعیف علما پرداخت.
مقاومت علما در برابر رضاشاه، بر شدت عمل رضاشاه افزود. رضاشاه در ایران نوینی که میخواست بسازد، به تشویق مشاورانش، از طرفی از «ایران باستان» و از طرفی «غرب» الهام میگرفت...
احسان نراقی: در این شکی نیست که انگلیسیها آوردنش. خیلی هم مرعوب انگلیسها بود، ولی در عینحال شاید هم خیلی نمیخواست همیشه این حالت را نگه دارد... دلش میخواست مستقل باشد، منتها اینقدر آلودگی داشت که نمیتوانست.
قسمت پنجم: 1368/8/5
- اشغال ایران پس از شروع جنگ جهانی دوم و اخراج رضاشاه از ایران؛
- اوضاع سیاسی ایران، آزادی، تشکیل احزاب و پیدایش حزب توده در 1320.
گوینده BBC: پنجم شهریور 1320، به نیروهای ایران فرمان ترک مقاومت داده شد.
نیروهای شوروی و انگلیس که از چند جبهه وارد ایران شده بودند به هم پیوستند، ارتش نوپای ایران تار و مار شد.
آیت‌الله خمینی در این سالها مدرس حکمت و عرفان در حوزه علمیه قم بود. او کتابهای عرفانی بسیار نوشته، ولی بهطبع نرسانده بود. گرچه کتاب «کشفالاسرار» او در رد مخالفان و دفاع از اسلام نامش را به خارج از حوزه برد. اما سیاسیترین چهره مذهبی سالهای بعد کنار آیت‌الله کاشانی، نواب صفوی بود...
قسمت ششم: 1368/8/12
- آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی؛
- نخست‌وزیری قوام و ترفندهای او برای حل بحران آذربایجان و اخراج روسها؛
- آغاز زمزمه ملی شدن نفت.
سیفپور فاطمی: محمدرضا 21 ساله بود و تمام عمر، تحت فشار پدر مقتدر و سختگیر بود... وقتی به سلطنت رسید، بغض و دشمنی و عداوت مردم نسبت به این فامیل زیاد بود، روزی نبود که تمام روزنامههای تهران مملو از حمله و شکایت مردم نباشد. چون یکمرتبه در شکایات باز شد.
قسمت هفتم: 1368/8/19
- نهضت ملی کردن نفت و نخستوزیر مصدق.
بازرگان: روحانیت ایران با ملی شدن نفت و با این مسأله به اصطلاح قیام ملت ایران برای کوتاه کردن دست استیلای خارجی در هیأت و کسوت شرکت نفت نظر متحد و خیلی منسجم و مشخصی اتخاذ نکرده بود و نظریات مختلف بود.
فاطمی: انگلیسیها شروع کردند با فشار اقتصادی و بلوکه کردن پولهای ایران در لندن، به دولت ایران فشار بیاورند. از نظر فروش نفت هم در سرتاسر جهان - هر جا میسر بود - جلوگیری کردند و همهجا فروش نفت ایران را تحریم کردند.
(صفحه 9 کشاورز - روحانی)
قسمت هشتم: 1368/8/26
- قیام ملی 30 تیر و نخست‌وزیری مجدد مصدق؛
- فشارهای خارجی علیه دولت مصدق و اختلاف‌های داخلی جناح مصدق و کاشانی؛
- کودتای 28 مرداد و سقوط دولت مصدق.
قسمت دهم: 1368/9/10
- روی کار آمدن کندی و تحمیل فضای باز سیاسی در ایران در سال 1338؛
- نخست‌وزیری امینی با اصرار آمریکا و رقابت امینی با شاه تا سقوط امینی و به‌دست گرفتن اصلاحات توسط شاه؛
- تشکیل جبهه ملی دوم و نهضت آزادی و روابط جبهه ملی با امینی.
قسمت یازدهم: 1368/9/17
- موقعیت آیت‌الله بروجردی؛
- مناسبات روحانیت و شاه؛
- نهضت انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال 41 و چگونگی مطرح شدن آیت‌الله خمینی.
قسمت دوازدهم: 1368/9/24
- از قیام 15 خرداد تا تبعید آیت‌الله خمینی؛
- نقش روحانیت و گروه‌های ملی و دیدگاه‌های رهبران حکومت.
قسمت سیزدهم: 1368/10/1
- شکل‌گیری گروه‌های مسلح چریکی از سال 43 به بعد و شدت گرفتن خشونت و استبداد حکومت.
قسمت چهاردهم: 1368/10/8
- دروازه تمدن بزرگ و بلند پروازی‌های اقتصادی شاه؛
- افزایش درآمد نفت، اتخاذ سیاست‌های نوین اقتصادی و مشکلات اقتصادی، اجتماعی ناشی از آن؛
- عدم تناسب ظرفیت‌های کشور با شتابزدگی در مدرنیزاسیون و توسعه؛
- فسادهای مالی در هیأت حاکمه، زمینه‌ساز نارضایتی و بحران.
قسمت پانزدهم: 1368/10/15
- روابط ایران و آمریکا قبل و بعد از روی کار آمدن کارتر در سال 1355؛
- آغاز فضای باز سیاسی در ایران، پس از به قدرت رسیدن کارتر در آمریکا.
قسمت شانزدهم: 1368/10/22
- روش استبدادی و تشدید نارضایتی‌ها؛
- چگونگی و فلسفه تشکیل حزب رستاخیز در سال 1354 و انحلال آن در سال 1357؛
- اعتراض‌ها و عریضه‌نویسی‌های ملیون، فشارهای بین‌المللی بر شاه و برکناری هویدا؛
- تعارض‌ها و دو گانگی‌های فرهنگی در جامعه.
قسمت هفدهم: 1368/10/29
- سیر جریان روشنفکری از مشروطه تا انقلاب اسلامی و زمینه‌های فکری و فرهنگی انقلاب؛
- ارزیابی نقش شریعتی در انقلاب.
قسمت هجدهم: 1368/11/6
- وضعیت ارتش از زمان تأسیس (سال 1305) تا انقلاب اسلامی (1357) و ضعف‌های درونی و ساختاری آن؛
- بررسی دلایل خنثی شدن کارایی ارتش در مقابله با انقلاب.
قسمت نوزدهم: 1368/11/13
- ولایت فقیه پایه نظری حکومت اسلامی؛
- چگونگی انتقال پیام‌های امام خمینی به ایران و اثرات و بازتابهای درگذشت حاج سیدمصطفی خمینی.
قسمت بیستم: 1368/11/20
- مقاله استعمار سرخ و سیاه، آتشی در خرمن شاه؛
- درگذشت حاج مصطفی خمینی و تشدید مبارزه؛
- کبریت انفجار در قم و آغاز رویارویی شاه و مخالفان.
قسمت بیست‌ویکم: 1368/11/27
- گسترش قیام به شهرهای مختلف کشور و اعلام حکومت نظامی؛
- حادثه سینما رکس آبادان، سقوط دولت آموزگار و روی کار آمدن دولت شریف‌امامی؛
- راهپیمایی مهم عید فطر سال 1356.
قسمت بیست‌ودوم: 1368/12/4
- واقعه کشتار 17 شهریور 57 (جمعه سیاه) و پیامدهای آن و بی‌اعتبار شدن راه‌حل‌های سیاسی و مسالمت‌آمیز؛
- تزلزل ارتش و تحولات سریع روانی - سیاسی.
قسمت بیست‌وسوم: 1368/12/11
- پیامدهای جمعه خونین؛
- روی کار آمدن شریف‌امامی؛
- گسترش اعتصاب‌ها و اعتصاب کارکنان صنعت نفت؛
- انتشار سند خروج ارز توسط صاحب‌منصبان (26 شهریور) و اثر مخرب آن علیه رژیم؛
- عقب‌نشینی‌های پی‌درپی شاه.
قسمت بیست‌وچهارم: 1368/12/18
- مهاجرت امام خمینی به پاریس و تسریع روند انقلابY
- مذاکره‌های نیروهای ملی با امام خمینی در پاریس و انتشار بیانیه سه ماده‌ای رهبر جبهه ملی؛
قسمت بیست‌وپنجم: 1368/12/25
- روی کار آمدن دولت نظامی ازهاری؛
- بحران تنازع بقا در درون رژیم شاه و بازداشت عده‌ای از مقامات وفادار رژیم شاه ازجمله هویدا؛
- اظهار ندامت و پوزش شاه در مقابل ملت.
قسمت بیست‌وششم: 1369/1/3
- وضعیت روحی شاه؛
- سردرگمی هیأت حاکمه آمریکا و بلاتکلیفی شاه در برابر حوادث انقلاب.
قسمت بیست‌وهفتم: 1369/1/10
- عجز و ضعف ساواک در مقابله با انقلاب؛
- ماه محرم و راهپیمایی سرنوشت‌ساز تاسوعا و عاشورای سال 1357.
قسمت بیست‌وهشتم: 1369/1/24
- آخرین تلاش‌‌های شاه برای روی کار آمدن یک دولت ملی و انتقالی.
قسمت بیست‌ونهم: 1369/1/28
- سقوط دولت نظامی ازهاری و چگونگی نخست‌وزیری بختیار؛
- بحث‌های درونی جبهه ملی درباره نخست‌وزیری بختیار و اخراج او از جبهه؛
- تشکیل کنفرانس سران چهار کشور صنعتی غرب در گوادلوپ.
قسمت سی‌ام: 1369/1/31
- موقعیت ارتش مقابل انقلاب و مأموریت ژنرال هایزر آمریکایی به ایران برای حفظ وحدت ارتش؛
- مشکلات دولت بختیار و ارتش.
قسمت سی‌ویکم: 1369/2/7
- روی کار آمدن دولت بختیار؛
- خروج شاه از ایران و جشن و سرور مردم برای فرار شاه.
قسمت سی‌ودوم: 1369/2/14
- تشکیل شورای نیابت سلطنت؛
- تشکیل شورای انقلاب؛
- استعفای رییس شورای نیابت؛
- تاکتیک‌های بختیار؛
- تظاهرات اربعین، نمایش قدرت انقلاب و پایان کار رژیم.
قسمت سی‌وسوم: 1369/2/21
- ماجرای سفر بختیار به پاریس جهت مذاکره با امام خمینی، انگیزه‌ها و عوامل آن؛
- بازگشت امام خمینی به ایران و مجبور شدن دولت و ارتش به بازگشایی فرودگاه؛
- بازتاب بازگشت امام خمینی در حکومت و مردم.
قسمت سی‌وچهارم: 1369/2/28
- انتصاب دولت موقت انقلاب از سوی امام خمینی و مرحله انتقال قدرت.
قسمت سی‌وپنجم: 1369/3/4
- زمزمه‌های کودتا؛
- پیوستن همافران و ارتشیان به انقلاب؛
- آغاز درگیری مسلحانه مردمی 19 بهمن تا فروپاشی ارتش.
قسمت سی‌وششم: 1369/3/11
- تسلیم شدن ارتش، فرار بختیار، فروپاشی رژیم، پیروزی انقلاب و حاکمیت دولت موقت انقلاب.
منبع: هفته نامه پنجره
نظر شما :