۱۳۶۳: سال جنگ شهر‌ها بین ایران و عراق
با این حال ناکامی‌های نظامی، سیاسی و روانی عراق در جبهه‌های جنگ که از همان هفتۀ اول با از دست دادن اکثر مناطق تصرف‌شده آشکار شد، صدام را به این نتیجه رساند که با تداوم بخشیدن به جنگ شهر‌ها و حمله به مناطق مسکونی بتواند شرایط خود را به ایران تحمیل و امتیازاتی کسب کند. این در حالی است که مطابق کنوانسیون‌های بین‌المللی حمایت از غیرنظامیان در حملات مسلحانه، تفکیک اهداف نظامی از غیرنظامی و تلاش برای محدود کردن صدمات ناشی از جنگ در مناطق غیرنظامی، اساس و مبنای تدوین مقررات و قوانین مربوط به حقوق جنگ است، اما دولت عراق به هیچ یک از این قوانین وقعی نمی‌نهاد و پیوسته حملات خود به شهر‌ها و مردم بی‌دفاع را افزایش می‌داد. حملاتی که جنگ را از مرز‌ها به شهر‌ها کشید و در میان سکوت شورای امنیت، آمار قربانیان غیرنظامی را روز به روز افزایش می‌داد.
در پی تداوم حملات ارتش عراق به شهرهای مختلف، دولت وقت ایران اعلام کرد اگر عراق جنگ شهر‌ها را متوقف نکند، بغداد را با موشک مورد حمله قرار خواهد داد. این اخطار ایران از سوی رژیم بعث یک «بلوف نظامی» تلقی شد و حملات عراق ادامه یافت تا اینکه طی ۲۴ ساعت، دو موشک پی در پی سپاه ایران، بانک هجده طبقه رافدین در بغداد و باشگاه افسران ارتش عراق در این شهر را درهم کوبید چنان که در این حمله حدود ۲۰۰ نفر از فرماندهان عراقی کشته شدند. تداوم عملیات ایران در خاک عراق باعث شد صدام، رئیس‌جمهور عراق با خروج از بغداد، راهی سامرا شده و در آنجا سنگر بگیرد.
عراقی‌ها که از این حمله غافلگیر شده بودند، اعلام کردند ادعای ایران کذب است و وقایع بغداد ناشی از بمبگذاری «خرابکاران ایرانی» بوده است! ادعایی که با تداوم حملات توپخانۀ ایران به اهداف از پیش تعیین شده در خاک عراق رنگ باخت.
در پی حملات متقابل ایران به عراق، مقامات سازمان ملل متحد نیز سکوت را شکستند و اعلام کردند شورای امنیت برای بررسی تبعات جنگ شهر‌ها میان ایران و عراق تشکیل جلسه خواهد داد. در همین چارچوب، خاویر پرز دکوئیار، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد نیز در پیامی از دولت‌های ایران و عراق خواست تا از حمله به مناطق مسکونی در خاک یکدیگر خودداری کنند. ایران طبق سیاست خودداری از گسترش جنگ در مناطق غیرنظامی و برای رعایت حقوق انسان‌دوستانه، به تقاضای دبیرکل وقت پاسخ مثبت داد و رژیم عراق نیز بر اثر فشار افکار عمومی جهان در ظاهر موافقت خود را اعلام کرد و بدین ترتیب توافق ۱۲ ژوئن ۱۹۸۴ میلادی برابر با ۲۲ خرداد ۱۳۶۳ میان ایران و عراق شکل گرفت. به دنبال این توافق و بنا بر تقاضای شورای امنیت سازمان ملل، قرار شد تا هیات‌های ناظر آن سازمان برای نظارت بر اجرای مفاد این توافق در تهران و بغداد مستقر شوند. اما پس از مدتی، رژیم عراق با استناد به دلایل غیرمعقول بار‌ها توافق ۱۲ ژوئن را نادیده گرفت. سازمان ملل متحد پس از اطلاع از این اقدام، هیات ناظر خود مستقر در تهران را به بازدید از مناطق مورد حمله فرستاد و در گزارش خود به شورای امنیت این موارد را مورد تأیید قرار داد. این در حالی بود که ایران همچنان مطابق توافق ۱۲ ژوئن از حملات متقابل خودداری می‌کرد اما کاسه صبر نظامیان ایران در اسفند ماه ۱۳۶۳ لبریز شد.
ارتش عراق در آن روز‌ها طی سلسله عملیاتی، مناطق مسکونی در تهران، زنجان، همدان، بستان، تبریز، بروجرد، اندیمشک، دزفول، رامهرمز، آبادان، رشت، اصفهان، نهاوند، مریوان، بانه، پیرانشهر و صالح‌آباد را مورد حمله قرار داد و تعدادی زیادی از هموطنانمان را به خاک و خون کشید. بعد‌ها اعلام شد ارتش عراق در طول سال ۱۳۶۳ در مجموع ۲۴۶ بار شهرهای ایران را موشک‌باران کرده است. این چنین بود که نیروهای ایرانی در ۲۰ اسفند ۱۳۶۳ مراکز نظامی - اقتصادی ۱۸ شهر عراق در عمق خاک این کشور را مورد حمله موشکی قرار داده و نابود کردند. در این حملات تاسیسات شهر صنعتی کرکوک، بصره، مندلی، خانقین، حلبچه، شاندری، حرثه، میدان، علی شرقی، علی غربی، مرگسور و... هدف قرار گرفتند.
حمله موشکی ایران به شهرهای مهمی مثل بغداد، بصره و کرکوک هر چند محدود بود اما بازتاب گسترده‌ای در خبرگزاری‌های مهم دنیا پیدا کرد و موازنه جدیدی را در جنگ شهر‌ها برقرار کرد که عراق آن را پیش‌بینی نمی‌کرد. رادیو آمریکا همان زمان در تحلیلی از حملات متقابل ایران به عراق اعلام کرد: «جریان کار و زندگی در بصره که پس از بغداد پرجمعیت‌ترین شهر عراق است در اثر گلوله‌باران سنگین ایران به طور کامل متوقف شده و در صورت ادامه این وضعیت بخش‌های مهم اقتصادی و تدارکاتی نیمی از عراق فلج می‌شود.» خبرگزاری فرانسه هم با ابراز شگفتی از حملات موشکی ایران به عمق خاک عراق خبر داد: «به گفتۀ آگاهان، این نخستین بار است که ایران از موشک‌های زمین به زمین استفاده کرده و نشان داده است که بغداد در برد موشک‌هایش قرار داد.» به گفتۀ این خبرگزاری «استفاده از این موشک‌ها توسط ایران در حالی که تا پیش از این و از بدو جنگ این تنها عراق بود که از آن‌ها استفاده می‌کرد بدون تردید نقطه عطفی در جهت تعادل میان دو طرف متخاصم به شمار می‌آید.»
توافق ایران و عراق برای پرهیز از جنگ شهر‌ها
تاریخ: ۲۲ خرداد ۱۳۶۳
بازیگران اصلی: دولت ایران، رژیم بعث عراق، خاویر پرز دکوئیار
فرجام: با اصرار ارتش عراق بر نقض توافق و بمباران شهرهای ایران، جنگ شهر‌ها از سر گرفته شد.
نظر شما :