اقدام تاریخی ترکیه؛ اردوغان کشتار ارامنه را تسلیت گفت

اردوغان این سخنان را یک روز پیش از نود و نهمین سالگرد کشتار ارامنه (۱۹۱۵) عنوان کرد که طی آن نیروهای عثمانی حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از ارامنه را کشتند و صد‌ها هزار نفر را ناچار به ترک دیار خود کردند.

ارامنه از آن کشتار‌ها که در جریان جنگ جهانی اول روی داد تحت عنوان «نسل‌کشی» یاد می‌کنند اما ترکیه این ادعا را رد می‌کند و هیچ‌گاه رسما بابت آن عذرخواهی نکرده است؛ موضوعی که در یک قرن گذشته همواره محل تنش و سردی روابط میان ارمنستان و ترکیه شده است. با این حال، اظهار تاسف اردوغان که در نوع خود برای نخستین بار از سوی یک رهبر سیاسی در ترکیه عنوان می‌شود می‌تواند تاثیر مثبتی بر روابط دیپلماتیک میان آنکارا و ایروان بگذارد.

به گزارش بی‌بی‌سی، اردوغان روز چهارشنبه (۲۳ آوریل/ سوم اردیبهشت) ضمن تسلیت به نوادگان قربانیان آن کشتار‌ها گفت وقایع سال ۱۹۱۵ پیامدهای غیرانسانی چون آوارگی میلیون‌ها نفر را در پی داشته است اما این موضوع نباید مانع از شکل‌گیری روابط حسنه میان دو کشور شود.

او در بیانیه‌ای که به ۹ زبان ترجمه شده از مصائب کشتار‌ ارامنه در خلال جنگ جهانی اول به عنوان «درد مشترک» میان ترکیه و ارمنستان یاد کرد. با وجود این، وی در این بیانیه از واژه «نسل‌کشی» برای آن کشتارهای جمعی استفاده نکرده است. اردوغان در این بیانیه گفته با وجود تلخی آن وقایع، دولت ارمنستان نباید از این موضوع به عنوان بهانه‌‎ای برای خصومت با ترکیه استفاده کرده و آن را به دستاویزی سیاسی برای تعارض میان دو کشور تبدیل کند. بیانیه اردوغان بار دیگر بر لزوم گفت‌وگو میان آنکارا و ایروان و نیز تشکیل گروهی برای تحقیق در مورد این کشتار تاکید کرده است. در بخشی از این بیانیه آمده است: «با این امید و اعتقاد است که آرزو می‌کنیم ارامنه‌ای که جان خود را در آن جریان در اوایل سده بیستم از دست داده‌اند، قرین رحمت باشند و به نوادگان آن‌ها تسلیت خود را اعلام می‌کنیم.»

خبرگزاری رویترز از قول مقام‌های رسمی ترکیه می‌گوید این «نخستین بار» است که نخست‌وزیری در آن کشور چنین تسلیتی را منتشر کرده است و این بیانیه می‌تواند «گامی تاریخی» باشد. با این همه همین خبرگزاری از قول گروه صاحب‌نفوذی از ارامنه در آمریکا آن را «نامهربانانه و طعنه‌آمیز» توصیف کرده است.

  
سرژ سرکیسیان، رئیس‌جمهور ارمنستان روز پنج‌شنبه (۲۴ آوریل/ ۴ اردیبهشت) از بیانیه ابراز تأسف و همدردی نخست‌وزیر ترکیه در رابطه با نسل‌کشی ارامنه در سال ۱۹۱۵ انتقاد کرد. او گفت ترکیه همچنان سیاست خود مبنی بر «انکار کامل» قتل‌عام ارامنه را ادامه می‌دهد. به گزارش دویچه‌وله، سرکیسیان در بیانیه‌ای که به مناسبت فرا رسیدن سالگشت این واقعه صادر شد، گفت انکار این جنایت به معنای ادامه آن است. او اضافه کرد که تنها با به رسمیت شناختن این واقعه به عنوان «نسل‌کشی» و محکوم کردن آن می‌توان از تکرار آن جلوگیری کرد.

در همین حال خبرگزاری «آنادولو»‌ از موضع‌گیری متفاوت اسقف کلیسای ارمنی در ترکیه خبر داده است. بنا بر گزارش این خبرگزاری، او اعلام کرد ارمنی‌ها ابراز همدردی اردوغان را پذیرفته‌اند و اردوغان با بیانیه خود فصلی جدید در روابط ترکیه ـ ارمنستان باز کرده است.

اقدام اردوغان می‌تواند خشم ناسیونالیست‌های ترکیه را برانگیزد. آن‌ها در صد سال گذشته همواره کشتار ارامنه را تکذیب یا کوچک کرده‌اند. ناسیونالیست‌ها می‌گویند که شورش‌های ارامنه زمانی آغاز شد که افسران جوان ترکیه مشغول مقاومت در برابر مطامع استعماری بریتانیا بودند و مردم منطقه بیش از هر زمانی به وحدت نیاز داشتند. حزب «صلح و دمکراسی» کردستان (BDP) از دولت ترکیه خواسته است از ارمنی‌ها عذرخواهی رسمی کند. این حزب می‌گوید، برخورد باز با بخشی از تاریخ این کشور ضمانتی است برای اینکه دیگر وقایع مشابهی رخ ندهد. اما حزب «حرکت ملی ترکیه» (MHP) که متعلق به ملی‌گرایان است اردوغان را متهم کرد که با این موضع خود بر خلاف مصالح کشور عمل کرده است. این حزب معتقد است که هیچ‌گونه نسل‌کشی‌ای اتفاق نیفتاده است.

روز پنج‌شنبه ده‌ها ترک و ارمنی در ایستگاه قطار «حیدر پاشا» گرد آمده و یاد قربانیان را بزرگ‌ داشتند. بسیاری از تشکل‌های ترکیه که بر لزوم نکوداشت یاد قربانیان نسل‌کشی ارمنیان تأکید کرده و برای این منظور به یکدیگر ملحق شدند نیز در نود و نهمین سالروز این واقعه از دولت خواستند از این رویداد به عنوان «نسل‌کشی» یاد کرده و آن را به رسمیت بشناسد.

ارمنستان خود را آماده برگزاری مراسم یکصدمین سالگرد این کشتار‌ها می‌کند که قرار است سال آینده به صورت گسترده برگزار شود. به همین علت، مراسم نود و نهمین سالگرد این وقایع در ارمنستان می‌تواند سرآغاز دور جدیدی از تنش‌ها میان این کشور و ترکیه در یکسال آینده قلمداد شود.

تابستان سال گذشته و در جریان جلسه‌ای که مقام‌های ارمنستان به منظور تدارک مراسم یکصدمین سالگرد این وقایع برگزار کرده بودند، دادستان کل این کشور رسما خواستار بازگرداندن سرزمین‌هایی شد که به گفته او دولت عثمانی در جریان جنگ جهانی اول تصرف کرده است و همزمان خواستار پرداخت غرامت به بازماندگان آن کشتار‌ها شد.

در حال حاضر در آرشیو ملی ارمنستان ۱۲ هزار سند درباره نسل‌کشی ارامنه موجود است که در ماه آوریل سال ۲۰۱۵ به نمایش گذاشته خواهند شد. «آماتونی ویرابیان»، مدیر آرشیو ملی ارمنستان با اعلام این خبر افزود که انتشار اسنادی در مورد نسل‌کشی ارامنه به زبان‌های خارجی ادامه دارد. یکی از اهداف فعالیت‌های آرشیو ملی ارمنستان نشان دادن این واقعیت تاریخی است که ترک‌ها نه فقط ارامنه را کشتند، بلکه آثار فرهنگی و تاریخی آن‌ها را نیز ویران و تخریب کرده‌اند. ویرابیان گفته که در سال ۱۹۱۹ میلادی میزان خسارات وارد شده به ارامنه بیشتر از ۲ میلیارد فرانک فرانسوی بوده است.

بین ترکیه و ارمنستان در سال ۲۰۰۹ یک «پیمان آشتی» منعقد شد، اما تلاش‌ها برای نزدیکی دو کشور ۶ ماه بعد شکست خورد. هر دو طرف یکدیگر را به طرح خواست‌های اضافی متهم کردند. ترکیه مناسبات نزدیکی با جمهوری آذربایجان دارد، در حالی که مناسبات آذربایجان و ارمنستان به‌خاطر قره‌باغ سرد است.

فرانسه آخرین دولت اروپایی است که از آنکارا خواسته است قتل‌عام ارامنه را به‌عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت بشناسد.

این گزارش روز پنجشنبه ۴ اردیبهشت منتشر و روز جمعه ۵ اردیبهشت ۹۳ تکمیل شده است.