کاخ نیاوران میزبان اسناد مشروطه است/ از نامه علما تا شبنامه سروش غیب
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کاخ موزه نیاوران همزمان با ۱۴ مرداد سالروز صدور فرمان مشروطیت، نمایشگاهی از اسناد مشروطه برپا کرد. اسنادی که از مشروطه سخن می‌گویند، از شور و شعف ایرانیان که در سرود ملی زنده‌باد مشروطه متبلور شد، از فرمانی که با خون آزادی‌خواهان ایرانی و وطن‌دوست امضا شد، از روزهای پرالتهاب مجلس شورای ملی، از اتحاد برای بیرون راندن شاه مخلوع. اسناد به نمایش درآمده در این نمایشگاه که برخی از آن‌ها بعد از کیلومتر‌ها سفر به کاخ نیاوران تهران رسیده‌اند، حرف‌های زیادی برای گفتن دارند.
نخستین سرود ملی مشروطه
یکی از جالب‌ترین اسناد به نمایش درآمده در کاخ موزه نیاوران، متن سرود ملی با عنوان «زنده‌باد مشروطه» است. این سروده که برخاسته از شور و شوق مشروطه‌خواهان از برقراری نظام مشروطه در ایران است، اینچنین آغاز می‌شود:
«داریم از خدا شکر و هم ثنا مجلس عالی به پا گشته از روی وفا
از سر صدق و صفا حافظش خدا دور ظلم و کین رفته از میان
رسم حریت شد ز نو به پا مستبد شده در جهان فنا متحد شدند جمله وکلا
روز عشرت است گاه لذت است جشن ملت است شکرت ای خدا
مجلس برقرار دولت پایدار عید ما شده به پا گفت منادی برملا
ملتا خاری چرا روز غم چرا عهد معدلت می‌دهد به ما
مژده خوشی عزت و غنا روز غیرت است وقت همت است می‌دهد خدا جمله را سزا
غفلت ار کنیم عاقبت شویم کشته وطن مملکت فنا»
فرمان مشروطیت و خط خوش قوام‌السلطنه
یکی دیگر از اسناد به نمایش درآمده در کاخ نیاوران، متن فرمان مشروطیت به تاریخ ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ هجری قمری یعنی در سال یازدهم سلطنت مظفرالدین شاه است. پس از امضای فرمان توسط مظفرالدین شاه در حیاط قصر صاحبقرانیه ۵۰ نسخه از آن به خط خوش احمد قوام دست‌نویسی و سپس به رجال و امرا ابلاغ شد.
تاریخ صدور فرمان مشروطه مقارن با روز تولد مظفرالدین شاه بود و پناهندگان سفارت به عنوان سپاسگزاری از شاه در جشن روز تولد شرکت کردند و سر در سفارت انگلیس با پرچم‌های سه رنگ ایران تزئین و چراغانی مفصل در شهر برپا شد و جمعی از زنان نیز در تهیه و تدارک جشن‌ها شرکت کردند.
نامه علمای نجف در کاخ نیاوران
متن نامه علمای نجف در ارشاد مردم و درخواست مشروطه به تاریخ ۱۳۲۸ قمری سندی دیگر از مشروطه است که به کاخ نیاوران آمده و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. ارکان ثلاثه یا آیات ثلاثه عنوانی است که در جنبش مشروطه ایران به عبدالله مازندرانی، میرزا حسین خلیلی تهرانی و محمدکاظم خراسانی از حامیان و مراجع تقلید نجف اطلاق می‌شود.
در هجرت صغری و هجرت کبری، علمای نجف با تلگراف از وضعیت اطلاع حاصل کرده و اظهار پشتیبانی می‌کنند. پس از صدور فرمان مشروطه میرزا حسین خلیلی تهرانی اولین شخصی از مراجع بود که این فرمان را امضا کرد و پس از آن آخوند خراسانی و ملا عبدالله مازندرانی از امضاکنندگان بودند که این سه نفر به مراجع ثلاث حامی مشروطه معروف شدند.
در نمایشگاه اسناد مشروطه کاخ نیاوران دو نامه از علمای نجف در حمایت از مشروطه‌خواهان به نمایش گذاشته شده است. یکی نامه مراجع ثلاث و دیگری نامه شخص ملا محمدکاظم خراسانی در ارشاد مردم و درخواست مشروطیت.
شبنامه‌ای در حمایت از مشروطه
متن یکی از شبنامه‌های طرفدار مشروطه با عنوان «شبنامه سروش غیب» به تاریخ هشتم ذی‌القعده ۱۳۲۷ قمری از دیگر اسناد به نمایش درآمده در نمایشگاه کاخ موزه نیاوران است.
در بخشی از شبنامه سروش غیب می‌خوانیم: «اعتراف کنیم که هنوز مشروطه نداریم، قانون نداریم، آزاد نیستیم، کسی را دل به حال ما نمی‌سوزد، کسی به فکر ما نیست، کسی برای ما کار نمی‌کند حالا دیگر بس است. بس که چانه زدیم خسته شدیم، بچه‌های محله هم یقینا از این حرف‌ها چندان خوششان نمی‌آید. با ما چه کار دارید، عیسی به دین خود، موسی به دین خود، به ما چه که بگوییم فلان وکیل پارتی انگلیس است یا رجال آقا رفیق روس است، مگر جان زیادی داریم یا از عمر خود سیر شدیم.»
از گزارش حمله اشرار تا مذاکرات مجلس شورای ملی
یکی دیگر از اسناد این نمایشگاه متن گزارش مقام وزارت داخله درباره حمله اشرار به مشروطه‌خواهان است. این گزارش از حمله اشرار به دارالخلافه و به آشوب کشیدن شهر و ریختن به خانه مشروطه‌خواهان و ضرب و شتم آنان است.
سند دیگر خلاصه مذاکرات مجلس شورای ملی درباره خلع سلطنت محمدعلی شاه و تعیین نیابت به عضدالملک به تاریخ نهم ذی‌القعده ۱۳۲۷ قمری است. به دنبال فتح تهران به دست مجاهدین و سقوط دولت و استعفای محمدعلی شاه از سلطنت، اجتماعی از ملیون و سران مشروطه در بهارستان تشکیل شد و برای اداره امور کشور ۲۲ نفر برگزیده شدند که بر هیات دولت ریاست داشته باشند. این هیات ۲۲ نفری در حقیقت قائم مقام رئیس دولت بودند و چون احمدشاه پسر سیزده ساله محمدعلی میرزا به سلطنت برگزیده شد و او به سن بلوغ نرسیده بود عضدالملک رئیس ایل قاجار به نیابت سلطنت انتخاب شد.
تلگراف‌هایی از تاریخ
در میان اسناد به نمایش درآمده در نمایشگاه کاخ نیاوران دو تلگراف از رشت به تهران به چشم می‌خورد. یکی از آن‌ها خطاب به شاهزاده عین‌الدوله وزیر داخله و مبنی بر تلاش محمدعلی شاه برای بازگشت و ورود به سرحدات شمال ایران است. تلگراف دیگر که به وزارت داخله ارسال شده هشدار هواخواهی برخی از رجال از جمله احمدخان، میرشکار رشت از محمدعلی شاه (شاه سابق) برای ورود به ایران و شرح اقدامات اوست.
محمدعلی میرزا، شاه مخلوع قاجار از چند ماه قبل از پایان سال ۱۳۲۷ قمری در تدارک بازگشت به ایران و تصرف تاج و تخت از دست رفته بود و کم و بیش در جراید و محافل ملی زمزمه تصمیم او به گوش می‌رسید. محمدعلی میرزا با نیروهای خود به مرزهای ایران نیز هجوم برد اما با هوشیاری نیروهای مشروطه آخرین تلاش‌های وی برای اعاده سلطنت بی‌نتیجه ماند.
برگه اجازه ورود به مجلس شورای ملی به تاریخ ۱۳۲۸ قمری، سند برقراری مستمری در حق خانواده‌های مقتولین در نهضت مشروطه به تاریخ سوم شعبان ۱۳۲۷ قمری، گزارش اقدامات ضد مشروطه سردار امجد و چند تن از اتباع روس و عثمانی در رشت به وزارت داخله، اعتبارنامه نمایندگی میرزا ابراهیم‌خان حکیم‌الملک در دوره دوم مجلس شورا از تبریز به سال ۱۳۲۷ قمری و دفتر ثبت شده در اولین روز تحصن در کنسولگری انگلیس که در این دفتر اسامی اشخاصی که به مشروطه‌خواهان کمک مالی کرده‌اند، از دیگر اسناد مکتوب به نمایش درآمده در نمایشگاه اسناد مشروطه کاخ نیاوران است.
در کنار این اسناد مکتوب، اشیا و تصاویر دیگری نیز به نمایش درآمده که همه آن‌ها روایتگر روزهای مشروطه است. آلبوم عکس‌های وقایع دوران مشروطه، مهر کمیسیون اعانه مرکزی، مهر فرقه عامیون ایران، تصویر سنگر توپ فدائیان تبریز و عکس‌هایی از مشروطه‌خواهان تبریز در کنار ستارخان و باقرخان در این گروه جای می‌گیرند.
نمایشگاه اسناد مشروطه تا ۲۵ مردادماه از ساعت ۹ صبح تا ۲۱ در کاخ موزه نیاوران برپاست.
نظر شما :