انتشار کتاب استاد امام در نقد فلسفه داروین پس از صد سال
به گزارش سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تقریباً 53 سال بعد از انتشار کتاب «اصل انواع(On The Origin Of Species)» که در 24 نوامبر 1859( 3 آذر 1238) در لندن منتشر شد جوانی روحانی بنام ابی المجد الشیخ محمدرضا النجفی الاصفهانی که کمتر از 44 سال داشت نقدی بر این کتاب نوشت که با عنوان "نقد فلسفه‌ی داروین" در بغداد در سال 1331 هجری قمری چاپ گردید. این شخص یکی از معروفترین استادان امام خمینی در حوزه علمیه قم بود.
این کتاب را دکتر حامد ناجی اصفهانی تحقیق و تصحیح نموده است و دکتر رسول جعفریان نیز مقدمه‌ای به شرح زیر که خلاصه‌ای از برخورد جهان اسلام را با تفکرات داروین بیان می‌کند دارد:
نظریه داروین نه تنها انقلابی تمام عیار در زیست شناسی بلکه در الهیات و کلام مسیحی بود. دلیل آن نیز بر هم زدن نگره تاریخی مربوط به پیدایش انسان بر اساس ظاهر کتاب مقدس بود که مقبول میان یهودیان و مسیحیان بود. سلطه این نظریه بر تمامی الهیات مسیحی و تزلزل آن با نظریه داروین، روی کلیت دین در اروپا تأثیر گذاشت و زمانی که طرح شد، گویی همه سنت‌ها را به آتش کشید. خود داروین، منافاتی بین نظریه خود و آنچه در کتاب مقدس آمده بود نمی‌دید و شخصا دیندار ماند، اما آثار آن در رواج بیدینی در غرب ماندگار بود. شاید بتوان گفت تأثیر نظریه داروین به موازات نظریه کانت بود. این هر دو، ضربه‌ای سخت بر پیکره باورهای رایج دینی فرود آوردند.
زمانی که کتاب داروین در سال 1928م با عنوان اصل الانواع توسط اسماعیل مظهر به عربی ترجمه و در قاهره چاپ شد، با توجه به آیات قرآنی درباره خلقت انسان و باورهای دینی در این زمینه، در دنیای اسلام نیز ولوله‌ای برپا شد. این درست است که صراحت قرآن در این زمینه، بسان صراحت تورات نیست، اما به هر روی، آنچه درباره خلقت انسان در نظریه داروین آمده بود، با ظاهر قرآن سازگاری نداشت و توجیه و تأویل آن برای ایجاد سازگاری قدری دشوار بود.
رواج این اندیشه در دنیای اسلام، حرکتی برای آغاز کلام جدید بود، کلامی که از روزهای نخست، رسالتش در دفاع عقلانی از دین در برابر نگره‌های طبیعی و دهری بود که در دنیای اسلام وارد می شد. نکته جالب آن است که این تجربه، دقیقا بسان تجربه‌ای بود که در مسیحیت پدید آمده بود و دنیای اسلام، همان تجربه را در دفاع از ظاهر قرآن از یک طرف، توجیه آن برای سازگاری از جهت دیگر و به هر روی انکار یا پذیرش نظریه داروین، تکرار کرد. روشن است که این تجربه به دلیل ترجمه ناشدن بسیاری از متونی که در غرب بر ضد نظریه داروین و در دفاع از دین یا بالعکس نوشته شده بود، قدری خام و ناپخته بود. در واقع، تکرار تجربه‌های فکری غرب، بسان تکرار تجربه‌های فنی و صنعتی آن بود و مدت‌ها طول می‌کشید تا این تجربه قدم از خامی بیرون نهاده و در مسیر درست قرار گیرد.
شاید در زبان فارسی، بهترین اثری که می‌تواند تجربه‌های فکری غرب را در زمینه کلام جدید مسیحی که به دلیل ماهیت الهی آن با اسلام نیز نقاط مشترک فراوان دارد نشان دهد، اثر ایان باربور با عنوان علم و دین است. بخش چهارم این کتاب(صصص 99 ـ 142) درباره زیست شناسی و الهیات در قرن نوزدهم یعنی تأثیر و تأثر متقابل نظریه تکامل و الهیات است. از این کتاب درخواهیم یافت که این تجربه در غرب تا چه اندازه عمق داشته و دامنه آن به کجاها کشیده شده است. تنها بخشی از آن نظریه داروین، و بخش‌های دیگر آن مربوط به تأثیر تفکر نیوتنی بر الهیات مسیحی و مهم‌تر از آن نگره نجوم کپرنیکی بر مجموعه دستگاه جهانشناسی مسیحی است.
دنبال کردن این که نظریه داروین در بخش عربی جهان اسلام چه تأثیری از خود برجای نهاد، منوط به آن خواهد بود تا با شناخت آثار مکتوب، اعم از آنچه به صورت کتاب، رساله یا مقاله در مطبوعات منتشر شده، بازتاب آن را بشناسیم. کتابی که در پیش رو داریم، گرچه توسط یک ایرانی نوشته شده، اما به دلیل آن که عربی و مفصل است، باید یکی از مهم‌ترین آثار در این زمینه شناخته شود. در این زمینه کتاب نخستین انسان از عباس محمود العقاد هم در مصر چاپ و توسط خلیل خلیلیان به سال 1343 در ایران منتشر شد.
اما به جز آن و طی دهه‌های بیست تا پنجاه هجری شمسی، چندین اثر در این زمینه در فارسی به چاپ رسید که هر کدام از دید موافق یا مخالف، به این بحث پرداخته و تلاش کردند مسأله را در یک مسیر درست بیندازند. معروف ترین اثر کتاب خلقت انسان از یدالله سحابی بود که واکنش‌های زیادی را به همراه داشت. در این زمینه، در نشریات مختلف دهه بیست و پس از آن، مقالاتی انتشار یافت.
همچنین بحث‌های مربوطه در حوزه علمیه قم هم انعکاس اندکی داشت. کتاب تکامل انسان در قرآن اثری است مرحوم آیت الله مشکینی در دفاع از مطابقت میان قرآن و خلقت تدریجی انسان نوشت. در این زمینه مخالفانی هم بودند که کتابچه‌هایی انتشار دادند. برخی از این آثار عبارتند از: فرضیه داروین و خداشناسی، یوسف صباغی، تهران، 1358، داروینسیم از دیدگاه دانش و مذهب، نعیم آبادی دامغانی، تهران، 1349.
مرحوم شیخ محمدرضا نجفی (1278ـ 1362ق) در زمان اقامت خود در کربلا (تا سال 1333 که همراه حاج شیخ عبدالکریم به ایران آمد) دست به نگارش این کتاب زده آن را در دو مجلد به سال 1331 بغداد توسط مطبعه الولایه منتشر کرد.
چاپ جدید این اثر با تلاش دوست دانشمند جناب آقای حامد ناجی و حمایت آیت الله شیخ هادی نجفی نواده محترم مؤلف خدمت دوستداران عرضه می‌شود. از هر دو بزرگوار سپاسگزارم.
دکتر حامد ناجی اصفهانی - مصحح اثر حاضر- نخست درباره‌ی زندگی داروین، نظریه‌ی تکامل، تاریخچه‌ی کتاب نقد فلسفه داروین، فلسفه‌ی نشوء و ارتقاء، علامه‌ی مسجد شاهی و نقد فلسفه‌ی داروین، درون مایه‌ی نقد علامه‌ی نجفی در دفتر اول، ادله‌ی تکمیل شارحان داروین، تحلیل مبادی چهارگانه‌ی داروین، تنازع بقاء، پیدایش متباینات، وراثت، انتخاب طبیعی، انتخاب جنسی، اعتراضات وارد بر نظریه‌ی تکامل، جایگاه نقد علامه نجفی، تدریس و ترجمه‌‌های نقد فلسفه داروین، نکاتی در کتاب نقد فلسفه‌ی داروین و نوشته‌ی علامه محقق بزرگ سیدمحمدرضا حسینی جلالی به زبان عربی شامل اهداف استعمار غربی در اختراع دیدگاه‌ها، اندیشه‌ها و فلسفه‌های تحریفی، فلسفه‌ی داروین در تکامل و اشتقاق گونه‌ها؛ مبانی، اثر و نقدها، اثر این کتاب در رد نظریه‌ی داروین، درباره‌ی کتاب حاضر، زندگینامه‌ی مؤلف (نسب و خاندانش، تولد و وفات، هجرت به اصفهان، هجرت به قم به همراهی حاج شیخ حائری یزدی، مدفن و فرزندان، مقام شامخ شیخ در دانش، روایت و أدب، شاگردان وی، تألیفات (شامل 32 تألیف) و فضل و ادب و نثر و شعر وی می‌پردازد و سپس متن تصحیح شده اثر که 383 صفحه را در بر می‌گیرد آورده شده است.
در نهایت نیز فهرست تفصیلی، آیات، احادیث، اشعار، اشخاص و فرقه‌ها، کتاب، رساله و مقالات، جای‌ها و برخی از منابع پژوهش آمده است.
مشخصات کتاب حاضر:
کتاب حاضر در 412 صفحه، به تعداد 1000 نسخه، به قیمت 9 هزار تومان، در سال 1389، توسط کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در تهران چاپ گردید. خوب است که مصحح محترم خود این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده که فارسی زبانان نیز بتوانند از این نقد بهره‌مند شوند.
نظر شما :