۱۰۸ اثر تاریخی از آمریکا به ایران بازگشت
او اگرچه گفته بود که تا پایان سال ۹۴ اشیای چغامیش را به ایران برمی‌گردانیم اما این آرزو خیلی زود‌تر از پیش‌بینی او به واقعیت تبدیل شد و بامداد دیروز دومین محموله ارزشمند تاریخی، حاوی ۱۰۸ شیء تاریخی منطقه چغامیش از سوی مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در فرودگاه امام خمینی(ره) ایران به مسئولان سازمان میراث فرهنگی تحویل داده شد. اشیای تاریخی منطقه چغامیش، ساعت یک بامداد چهارشنبه دوم اردیبهشت ماه با پرواز لوفتانزا ابتدا به آلمان و از آنجا به ایران بازگردانده شد، تا در موزه ملی قرار گیرد. گیل استاین مدیر مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگوی آمریکا در میان فلاش دوربین عکاسان و جمع خبرنگاران محموله ارزشمند چغامیش را که قدمتی ۸ هزار ساله دارد، به مسئولان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تحویل داد. محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی، محمدرضا کارگر مدیرکل امور موزه‌ها، مهناز گرجی مدیر موزه ملی و دیگر مدیران سازمان میراث فرهنگی با حضور در فرودگاه امام خمینی(ره) به استقبال ۱۰۸ شیء تاریخی رفتند که بعد از ۵۰ سال به خانه بازمی‌گشت.
پیگیری ۵۰ ساله
سال ۱۳۱۶ حفاری‌های مشترکی بین ایران و مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در تپه‌های چغامیش که در دزفول واقع شده انجام و ۲۶۴ شیء تاریخی کشف شد. این اشیا تاریخی با موافقت ایران از سوی این مؤسسه وارد آمریکا می‌شوند، تا پس از مطالعات بیشتر بازگردانده شوند. تعدادی از این اشیا قبل از انقلاب به ایران بازگردانده شد اما ۱۰۸ کتیبه ارزشمند در آمریکا و دانشگاه شیکاگو ماند.
پس از انقلاب، اوایل دهه ۶۰ ایران به بازگردانده نشدن این اشیا اعتراض کرد و بار‌ها خواسته ایران در دادگاه لاهه، مطرح شد. در نهایت پس از کشمکش‌های فراوان ایران به عنوان مالک اصلی اشیای چغامیش شناخته شده و به این ترتیب ادعای ایران برای بازگرداندن اشیا و دریافت غرامت مورد پذیرش واقع می‌شود. محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی با بیان اینکه در سال ۱۳۴۳ تعداد ۲۶۴ شیء از چغامیش توسط مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو با سه شرط به امانت برده شد، افزود: این مؤسسه متعهد شده بود اشیا را پس از سه سال و انجام فعالیت‌های صرفاً علمی، به سلامت به دفتر باستان‌شناسی ایران بازگرداند و گزارش مفصلی از فعالیت‌های علمی ارائه دهد. به گفته طالبیان، این دومین موفقیت دولت تدبیر و امید در بازگردانده شدن محموله‌های تاریخی به کشور پس از بازگردانده شدن محموله خوروین است.
معاون سازمان میراث فرهنگی با اشاره به قدمت و اهمیت سایت چغامیش گفت: پیش از دوران شکوفایی شوش، منطقه چغامیش به عنوان منطقه مهم کشاورزی و اقتصادی مطرح بوده و قدمت آن به حدود ۸ هزار سال پیش می‌رسد. طالبیان توضیح داد: سایت باستانی چغامیش واقع در منطقه دشت خوزستان و در کنار رودخانه دز قرار گرفته و خانه‌های پیش رفته با خشت و فعالیت‌های کشاورزی و مدیریت بازرگانی و اقتصادی در آن انجام می‌شده است. وی ادامه داد: اشیای بازگردانده شده پس از حکم دادگاه توسط گیل استاین مدیر مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگوی آمریکا به ایران بازگردانده شد و تمامی هزینه‌های بازگشت این کتیبه‌ها را دانشگاه شیکاگو متقبل شده است. معاون سازمان میراث فرهنگی تأکید کرد: پوپک‌های گلی، ژتون‌ها و لوح‌هایی در ارتباط با مدیریت بازرگانی و اقتصادی ایران با قدمت حدود ۸ هزار ساله مهم‌ترین بخش محموله تاریخی بازگردانده شده به ایران است و این کتیبه‌ها، اسناد اقتصادی ایران محسوب می‌شود. طالبیان درباره دلیل بازگردانده شدن این اشیا در برهه کنونی گفت: تلاش فوق‌العاده دولت تدبیر و امید در چند ماه اخیر و توجه فرهنگی دولت، فضای سیاسی در دنیا و اثبات حقانیت ایران در مسائل مختلف از جمله بحث هسته‌ای و حسن نیت و همکاری دستگاه‌های علمی و مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو از مهم‌ترین دلایل بازگردانده شدن این اشیا است.
بازگشت اشیای چغامیش پس از استرداد اشیای ارزشمند خوروین از بلژیک به ایران در سال ۹۳، دومین محموله ارزشمندی است که بازگردانده می‌شود. نخستین استرداد اشیای تاریخی ایران شامل ۳۴۹ شیء تاریخی خوروین بود که ۵۰ سال پیش غیرقانونی از کشور خارج شده بود. پس از منازعه ۳۵ ساله و گرفتن حکم نهایی، مدعیان این پرونده درصدد طرح مجدد ادعای خود بودند و به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی اگر ۴۸ ساعت تأخیر می‌کردیم امکان داشت این اشیا ده‌ها سال دیگر در بلژیک باقی بماند. تپه چغامیش که در دزفول واقع شده شهری از دوران پیش از اختراع خط است و قدمت آن به حدود ۳۴ قرن پیش از میلاد می‌رسد. چغامیش را باید نخستین منطقه در ایران دانست که خط و کتاب، در آنجا پیدا شده است.
نوبت به الواح هخامنشی رسید
پس از استرداد دومین محموله تاریخی به ایران اکنون امید‌ها برای بازگشت الواح هخامنشی نیز افزایش یافته است. گفتنی است، الواح هخامنشی آثار تاریخی ارزشمندی هستند که برای بررسی و تحقیق به عنوان امانت به دانشگاه شیکاگوی آمریکا فرستاده شده بود ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی همکاری سازمان میراث فرهنگی و مرکز شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو دچار وقفه طولانی شد. در دولت هشتم موضوع دوباره پیگیری و منجر به بازگرداندن تعدادی از الواح به ایران شد. گیل استاین رئیس مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو پیش‌تر در دفاع از پرونده الواح هخامنشی در دادگاه فدرال آمریکا این آثار تاریخی را متعلق به دولت ایران دانسته است. این کتیبه‌ها از آن نظر ارزشمند هستند که نشان می‌دهند تخت جمشید، پاسارگاد و موزه ملی ایران، برخلاف اماکنی مانند اهرام ثلاثه مصر، توسط بردگان و به زور شلاق بنا نشده‌اند بلکه توسط استادان و کارگران آزادی ساخته شده‌اند که در ازای کار خود دستمزد می‌گرفتند و از مزایایی مانند مرخصی و پاداش هم برخوردار بوده‌اند و حتی اتباع سرزمین‌های دیگر نیز که در تخت جمشید کار می‌کردند، از حقوق و مزایا برخوردار بودند.
گیل استاین مدیر مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در دیدار با سید محمد بهشتی رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به زمینه‌های فراوان همکاری مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو با ایران گفت: این همکاری‌ها آنقدر برای ما مهم و با ارزش است که صبر و شکیبایی می‌کنیم تا موضوع قضایی کتیبه‌ها به نتیجه برسد چون در حال حاضر فضای سیاسی آماده است. او تصریح کرد: هر تصمیمی که دادگاه بگیرد به نفع ایران خواهد بود زیرا این اشیا تجاری نیستند که کسی بخواهد در مورد مالکیت آن‌ها نظر دهد. استاین افزود: نمی‌توانم صد درصد اطمینان بدهم ولی خیلی امیدوارم که رأی دادگاه به نفع ایران باشد، در حقیقت متن آنقدر قوی نوشته شده است که دادگاه عالی نمی‌تواند رأیی به غیر از این بدهد. مدیر مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در همین حال خاطرنشان ساخت که در چند ماه آینده این رأی صادر خواهد شد و بعید می‌دانیم به سال آینده موکول شود.
ماجرای اشیای چغامیش
محمد بهشتی
رئیس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی
اشیایی که بامداد چهارشنبه به ایران برگشت گل‌نوشته و آثار مربوط به اثر مهر بود که مربوط به محوطه تاریخی چغامیش است. این اشیا قبل از انقلاب در اختیار مرکز شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو قرار گرفته بود؛ علت این بود که ایران با این مرکز قرارداد داشت، زیرا این مرکز زمانی فعالیت‌هایی در زمینه مطالعات باستان‌شناسی انجام می‌داد و در عین حال آن مرکز فعالیت‌هایش در زمینه رمزگشایی کتیبه‌های باستانی بود. به این مناسبت این در اختیار مرکز شرق‌شناسی شیکاگو قرار گرفته بود و به دلیل وقوع انقلاب اسلامی ایران ارتباط حوزه میراث فرهنگی با دانشگاه شیکاگو عملاً قطع می‌شود تا سال ۱۳۸۰که دوباره ارتباط برقرار می‌شود.
در آن سال تعدادی از گل‌نوشته‌های مربوط به تخت جمشید به ایران بازگردانده می‌شود و در عین حال تفاهمنامه‌ای با مرکز شرق‌شناسی شیکاگو و سازمان میراث فرهنگی به امضا می‌رسد که در آن پیش‌بینی شده بود اولاً این گل‌نوشته‌ها و الواحی که در اختیار این مرکز است بعد از مستندسازی تحویل ایران شود و در عین حال در آن تفاهمنامه زمینه‌های همکاری‌های مشترک علمی پیش‌بینی شده بود.
در دولت گذشته این ارتباطات دوباره قطع می‌شود؛ همزمان گروهی که پیش از این از ایران در ارتباط با حادثه‌ای که در لبنان اتفاق افتاده بود به دادگاه آمریکا شکایت کرده و ایران را در آنجا به ناحق محکوم کرده بودند و ذی‌نفع در رأی دادگاه بودند، از ایران ادعای خسارت می‌کنند و به حکم دادگاه شکایتی که مربوط به تخت جمشید بوده در مرکز تحقیقات شرق‌شناسی شیکاگو توقیف می‌شود. به همت بخش حقوقی ریاست جمهوری تلاش‌های گسترده برای اینکه از حقوق ایران در این پرونده دفاع کند صورت می‌گیرد. در نهایت در دادگاه بدوی ایران برنده می‌شود و حکم دادگاه به نفع ایران صادر می‌شود و در دادگاه مرتبه بالا، حکم دوباره به نفع ایران صادر می‌شود. الان منتظر حکم دادگاه نهایی هستیم که به احتمال زیاد تا پایان امسال این حکم به نفع ایران صادر خواهد شد.
اما این دادگاه بیشتر بر اشیای تخت جمشید متمرکز است. اشیای چغامیش خارج از این توقیف بودند. برای همین امر مرکز شرق‌شناسی شیکاگو در نخستین فرصت این اشیا را به ایران بازگرداند. البته این توضیح لازم است که در این مدتی که پرونده دعوای حقوقی مطرح بود مرکز تحقیقات شرق‌شناسی شیکاگو همراهی زیادی با ایران کرده و نقش خود را به عنوان امانتدار این اشیا ایفا کرده است. در هر صورت در حال حاضر ما با این مرکز برای اینکه تفاهمنامه جدیدی را در مورد همکاری‌های علمی بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و مرکز شرق‌شناسی شیکاگو به امضا برسانیم در حال مذاکره هستیم.
بازگشت اشیای تاریخی محصول برخورد منطقی است
محمدرضا کارگر
مدیرکل امور موزه‌ها
بازگشت اشیای تاریخی خوروین و چغامیش، اتفاقات بسیار مفید و مثبتی است که امیدواریم در آینده هم ادامه داشته باشد. این اتفاقات محصول برخورد منطقی با این دست موضوعات است که دستاوردهای بزرگی در پی داشته است. مسیر بازگرداندن اشیای تاریخی و باستانی کشور‌ها که در سایر کشور‌ها نگهداری می‌شود، چندین راهکار دارد.
مسائل حقوقی و قوانین بین‌المللی، لابی‌های فرهنگی و سیاسی، امضای توافق‌نامه‌ها و پروتکل‌های مختلفی که همکاری کشور‌ها را تنگاتنگ می‌کند، فعالیت در حوزه سازمان‌های جهانی نظیر یونسکو و اینترپل از جمله مهم‌ترین راهکارهایی است که می‌توان از آن‌ها برای بازگرداندن اشیای تاریخی استفاده کرد. استفاده از تمامی این پتانسیل‌ها و ظرفیت‌ها در تمامی دنیا و توسط تمامی کشور‌ها برای بازگرداندن اشیای تاریخی و فرهنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد و این چالشی است که بسیاری از کشور‌ها با آن دست به گریبان هستند. اینگونه اقدامات، کشورمان را به عنوان کشور پیشرو و پیگیر نسبت به آثار تاریخی و فرهنگی، معرفی می‌کند و پیگیری اشیا و آثار تاریخی کشور موجب می‌شود فضا در این عرصه برای افرادی که اقدامات غیرقانونی می‌کنند
تنگ شود. همچنین بازار خرید و فروش اشیای تاریخی را بی‌رونق می‌کند و به مرور زمان می‌توانیم با استفاده از تمهیدات موجود، خسارت‌های این حوزه را به حداقل برسانیم.
اطلاعات اشیای چغامیش اهمیت علمی بالا دارد
حمیده چوبک
رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی
بازگرداندن اشیای فرهنگی و تاریخی که به صورت امانی در اختیار مؤسسات علمی قرار می‌گیرد یک وظیفه قانونی و در صورتی که این اتفاق نیفتد، تخلف صورت گرفته است. هرچند در چندین سال اخیر هیچ شیء تاریخی به مؤسسات علمی ارسال نشده است اما در صورتی که نیازی به اینگونه اقدامات باشد تمامی موازین و مقررات قانونی رعایت می‌شود.
اگر قرار باشد شیء تاریخی از کشور خارج شود با رعایت تمامی چارچوب‌ها و مقررات خواهد بود و البته با تأکید بر اینکه در صورتی که امکانات مطالعه روی اشیا را نداشته باشیم با مؤسسات خارجی در این رابطه وارد فاز همکاری می‌شویم. امیدوارم با نظمی که در حال حاضر جریان دارد از این پس شاهد حداقل خروج اشیا از کشور باشیم، ما تلاش می‌کنیم تا تمامی اشیا در داخل کشور مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرد و هیچ اثر تاریخی و فرهنگی به مؤسسات خارجی ارسال نشود. باید از تجربیات گذشته استفاده کنیم و در رابطه با درخواست‌های مؤسسات خارجی نسبت به در اختیار داشتن اشیای تاریخی دقت بیشتری داشته باشیم و تمامی موازین و مقررات قانونی را مدنظر داشته باشیم. من معتقدم این اشیا به هیچ‌وجه نباید از کشور خارج می‌شد اما امروز خوشحالیم که اشیای با ارزش چغامیش که یک محوطه مهم است، بازگردانده شده است. مطالعات و داده‌هایی که از این اشیای بسیار مهم به دست آمده است، از نظر علمی دارای اهمیت فراوانی است و اطلاعات مهمی را در رابطه با آن برهه زمانی به ما می‌دهد.
بازگشت اشیای چغامیش نتیجه تعامل سازنده با دنیا
احمد محیط طباطبایی
کار‌شناس میراث فرهنگی
بازگشت دومین محموله ارزشمند تاریخی حاوی ۱۰۸ شیء مربوط به منطقه چغامیش از سوی مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به کشور تأییدی بر تعامل سازنده و صلح‌آمیز ایران با سایر کشور‌ها است. این اتفاق بسیار مبارک و خوشایندی است برای میراث فرهنگی کشور و تمامی دوستداران میراث فرهنگی در کشورمان که امیدواریم شاهد نتایج مؤثر آن نیز در آینده باشیم. این بازگشت پیرو کنوانسیون ۱۹۷۰ مبنی بر اینکه تمامی اشیایی که از کشور‌های مختلف به هر علتی خارج شده‌اند باید به کشور مبدأ بازگردانده شوند انجام شد که البته این کنوانسیون مربوط به قبل از این تاریخ نمی‌شود.
انجام این امر مهم و بازگشت بخشی از گنجینه ارزشمند کشورمان به میهن از دو منظر حائز اهمیت است، در نظر اول اینکه دانشگاه شیکاگو به تعهد خود عمل کرده و اشیای مربوط به کشورمان را با هماهنگی‌های صورت گرفته به ایران برگردانده است و دیگر اینکه امروز بازگشت این آثار را با توجه به اینکه کشورمان به یک پایداری سیاسی و منطقه‌ای با سایر کشور‌های دنیا رسیده مؤید همین امر می‌دانیم.
منتظر لوح‌های باروی تخت جمشید هستیم
مهناز گرجی
رئیس موزه ملی ایران
بازگرداندن اشیای چغامیش مقدمه‌ای برای بازگرداندن لوح‌های باروی تخت جمشید است که بزودی شاهد این اتفاق بزرگ خواهیم بود. برنامه بازگشت اشیای تاریخی از چغامیش رشد بسیار پیش‌رونده‌ای داشته است، این اشیا از سال ۱۳۴۲ به مؤسسه شرق‌شناسی این کشور ارسال شده بود و با تلاش مسئولان سازمان میراث فرهنگی و سایر دستگاه‌ها به کشور بازگردانده شد. بازگرداندن این اشیای تاریخی نشانه مثبتی از تداوم بازگرداندن اشیای کشورمان است. اشیای تاریخی چغامیش در کاوش‌هایی که از سال ۴۰ تا ۵۴ در این منطقه ادامه داشت، کشف شده است، شمارشی بودن مهر‌ها و گل‌نوشته‌ها، نشانه‌های بسیار مهمی از مدیریت و حسابرسی در هزاره چهارم قبل از میلاد است، منطقه چغامیش یکی از کهن‌ترین مناطق دشت خوزستان است. این اشیای شمارشی به نوعی منجر به شکل‌گیری حکومت‌های اولیه شده است و این اشیا که از نظر بصری جلوه خاصی ندارند، از نظر محتوایی دارای ارزش خاصی است.
منبع: روزنامه ایران
نظر شما :