مجموعه «تاریخ جامع ایران» رونمایی شد
او همچنین به روزنامه «اعتماد» گفته که «کوشش‌های طراحان و مدیران علمی و اجرایی این اثر بزرگ بر آن مقصود بوده تا اثری «جامع» یا لااقل نسبتاً جامع پدید آورند. به طور کلی این اثر ۲۰ جلدی، بیش از ۵۵ عنوان اصلی و ۱۶۰ عنوان فرعی و حدود ۳۰۰ عنوان فرعی‌تر را در بر می‌گیرد. مجموعه قابل توجهی از محققان تراز اول در زمینه‌های تاریخ و فرهنگ و ادب ایران که در داخل و خارج از کشور مشغول تحقیق و تدریس هستند، در تحقیق و تدوین این اثر بزرگ مشارکت دارند.»
موسوی بجنوردی افزود: «محرکی که باعث شد این کار به صورت جدی آغاز شود باید اعلام کنم با خاطره‌ای از دکتر ابراهیمی دینانی استاد مسلم فلسفه و عرفان اسلامی شروع شد. شبی در محل دائره‌المعارف برنامه‌ای داشتیم و استادان متعددی در اینجا حضور داشتند. آقای دکتر ابراهیمی مقداری دیر به مجلس ما آمد. از او علت را جویا شدم. گفت: راننده تاکسی مسیر را گم کرده بود. من هم به راننده تاکسی گفتم مثل اینکه شما جغرافیا را گم کردید، آن راننده به من گفت آقا ما تاریخ‌مان را هم گم کردیم. این سخن دکتر دینانی در من اثر جدی داشت که چرا تاریخ‌مان را گم کردیم. از آن موقع تصمیم گرفتم با کمک اصحاب فرهنگ یک دوره تاریخ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی از ایران را برای مردم بنویسیم و آماده کنیم.»
پس از ۱۴ سال این تلاش ثمر داد و امروز (۲۶ خردادماه) در مراسمی در مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی با حضور چهره‌هایی همچون آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، محمدرضا نعمت زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت، رضا صالحی امیری رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و تعدادی از شخصیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی از بیست جلد «تاریخ جامع ایران» رونمایی شد.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سخنانی در این مراسم گفت: «وقتی شهید مطهری کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام را نوشت عده‌ای گفتند که تعریف از ایران که مستبدهای زیادی داشته است کار درستی نیست. البته درست است که در ایران استبداد، ظلم و تبعیض وجود داشته اما در این دوره هم جندی شاپور خلق شد و دنیا را متحول کرد.»
به گزارش ایسنا، وی با بیان اینکه من بسیار خوشحالم که امروز شاهد حضور یک اثر ارزشمند برای تاریخ کشورمان هستیم، گفت: «در گذشته مورخان بزرگی تاریخ ایران را نوشته‌اند اما لازم بود یک مجموعه‌ای متشکل از ابتدا تا امروز در اختیار تاریخ‌پژوهان قرار گیرد. این که چنین مجموعه‌هایی باید فراهم شود تا زمینه برای نقد یا تمجید تاریخ فراهم شود.»
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام همچنین با اشاره به فعالیت‌های علمی جندی شاپور قبل و بعد از اسلام گفت: «بعد از شکل‌گیری بیت‌الحکمه در بغداد به تدریج جندی شاپور به حاشیه رفت. در جندی شاپور دانشمندان مختلفی از کشورهای مختلف مشغول بودند. پس از اسلام دانشمندان نیز همچنان در این مرکز فعال بودند. می‌توان گفت که ایرانیان تمدن اسلامی را به وجود آوردند. البته هندی‌ها و عراق هم در این بین تاثیرگذار بودند.»
هاشمی همچنین با اشاره به تاکیدات پیامبر اسلام(ص) در مورد توجه به علم خاطرنشان کرد: «تمدن بزرگ اسلامی در سایه توجه عقل و رسالت پیامبر(ص) به وجود آمد. قرآن راه کسب علم را به مسلمانان آموزش داد و عقل هم اندازه شرع اهمیت داد. اجتهاد هم در دین آمد و قرار شد دانشمندان با صلاحیت از طریق دستاوردهای عقلانی جامعه را متناسب با شرایط روز اداره کنند. امام خمینی(ره) هم به مساله اجتهاد متناسب با زمان و مکان اهمیت دادند اما این پیام امام اکنون دچار غفلت شده است. ما صدها موضوع در فقه حکومتی داریم که در هیچ یک از کتاب‌های فقهی نیامده است. اکنون نیز مسائل علمی مختلفی مطرح می‌شود که همه آن‌ها حکم و مسائل حقوقی دارند و باید به وسیلۀ اجتهاد آن‌ها را حل کرد و اجتهاد هم بدون تعقل نمی‌شود.»
وی ادامه داد: «این که یک روایت بخوانیم و حکم را از آن پیدا کنیم، درست نیست. من خاطرم هست امام خمینی(ره) به یکی از شخصیت‌های بسیار عالم کشور که به وی هم بسیار علاقه داشته و پاره تن امام محسوب می‌شد گفت که درست نیست که یک روایت بخوانیم و حکم را از آن استخراج کنیم ما باید دنبال استخراج هم باشیم.»
علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این مراسم با تقدیر از تلاش برای نگارش و تدوین کتاب «تاریخ جامع ایران» گفت: «به خوبی می‌دانم که دشوارترین نوع پدیدآوری، تاریخ‌نگاری و دایره‌المعارف‌نگاری است که کاری سخت و زمان‌بر است.»
او در ادامه اظهار کرد: «کار دایره‌المعارف‌نویسی از سه منظر سخت است؛ نخست اینکه زمان‌بر است؛ تا آنجا که ممکن است یک پژوهشگر چند دهه عمر خود را صرف نگارش یک مقاله و یک اثر کند و چه بسا پژوهشگرانی در حین تحقیق و پژوهش در این‌باره از دنیا بروند. از جمله این افراد که در نگارش «تاریخ جامع ایران» نقش داشته‌اند ولی عمرشان کفاف نداد تا چاپ این اثر را ببینند می‌توان به مرحوم ایرج افشار، شرف‌الدین خراسانی، عنایت‌الله رضا و نوشین‌دخت نفیسی اشاره کرد. اگرچه کالبد خاکی این شخصیت‌ها اجازه نداد تا ثمره کارشان را ببینند اما ارواح‌شان از به ثمر رسیدن این اثر بهره‌مند خواهد شد.»
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دومین نکته مهم در نگارش دایره‌المعارف‌نگاری در حوزه تاریخ را برخورداری از دانشی جامع از سوی پدیدآورندگان آن دانست و گفت: «با توجه به اینکه تاریخ‌نگاری دانشی جامع می‌طلبد هر پدیدآورنده و مولفی نمی‌تواند دست به چنین کاری بزند زیرا تاریخ‌نگاری دقیق‌ترین نوع پدیدآوری در فرهنگ مکتوب به حساب می‌آید.»
او سومین نکته درباره اهمیت تاریخ‌نگاری را عشق بی‌حد و حصر پژوهشگران و محققان به فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم دانست و گفت: «اگر این عشق و علاقه در پژوهشگران کتاب «تاریخ جامع ایران» وجود نداشت، یا این اثر به وجود نمی‌آمد یا به سختی به نتیجه می‌رسید.»
جنتی سپس به خود این کتاب بیست جلدی اشاره کرد و گفت: «از محتوای این کتاب پیدا است که نویسندگان متعددی با تسلط بر منابع دست به تحقیق، استخراج و استنتاج منابع زده‌اند و دقت بالای آن‌ها در این کار باعث شده رنج چندین ساله را برخود هموار کنند تا مجموعه‌ای مستند فراهم کنند.»
وزیر فرهنگ در ادامه درباره اهمیت تاریخ و تاریخ‌نگاری اظهار کرد: «تاریخ مجموعه فرهنگ و سیاست یک جامعه است. بدون تردید هدف کتاب «تاریخ جامع ایران» آشنایی عمیق ایرانیان و غیرایرانیان با تاریخ و عناصر هویت‌ساز فرهنگ ایرانی است.»
او سپس با بیان جملاتی از سخنان شخصیت‌ها و بزرگان علمی و دینی درباره اهمیت تاریخ اظهار کرد: «ملتی که از تاریخ خود خبر نداشته باشد نمی‌تواند از سنگلاخ حوادث عبور کند و این ملت طعم تلخ شکست را زودتر از پیروزی تجربه می‌کند. فراموش کردن تجربه‌های گذشتگان ما را هم به فراموشی رهسپار می‌کند چرا که تاریخ یک ملت حافظه یک ملت است.»
او همچنین به اهمیت تاریخ و عبرت از گذشتگان اشاره کرد و در این‌باره گفت: «علی(ع) بارها در نهج‌البلاغه ما را به کنکاش در کارهای گذشتگان و عبرت گرفتن از آن‌ها سفارش کرده است. همچنین اقبال لاهوری همه موجودیت انسان را بر پایه سرگذشت گذشتگان می‌داند.»
جنتی با اشاره به تلاش مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در تدوین مجموعه بیست جلدی «تاریخ جامع ایران» گفت: «مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی طی ۳۰ سال کار مستمر کارنامه‌ای قابل تقدیر به جای گذاشته است که یکی از این تلاش‌ها تدوین کتاب «تاریخ جامع ایران» است که از این به بعد به عنوان یکی دیگر از اسناد هویت‌ساز ایرانی مطرح خواهد بود. پیش از این اثری با موضوع ایران با این جامعیت پدید نیامده بود؛ اثری که تاریخ پیش از اسلام و بعد از اسلام را شامل شود بنابراین کاربرد واژه جامع به حق برازنده آن است.»
جنتی سپس به سرفصل‌های مختلف این کتاب اشاره کرد و گفت: «یقین دارم که انتشار این کتاب از این به بعد سطح پژوهش‌های تاریخی ما را ارتقا می‌دهد و برخی دیگر از وجوه علمی و فرهنگی گذشتگان را که تا به حال برای ما نامکشوف مانده بود خواهد گشود.»
سید کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز در سخنانی با درود به روح شهدا از جمله شهیدان غواصی که امروز تشییع می‌شوند اظهار کرد: «اگر این کشور پابرجاست به خاطر خون همین شهداست. برای طول عمر مقام معظم رهبری دعا می‌کنیم. همچنین از تشریف‌فرمایی مجاهد بزرگ آیت‌الله هاشمی رفسنجانی فقیه توانمند، مفسر قرآن و شخصیتی که چه قبل و بعد از انقلاب خدمات بزرگی به این کشور کرده‌اند سپاسگزاری می‌کنیم؛ خدماتی که هم در حوزه فرهنگی انجام داده‌اند و هم در عرصه آبادانی و اقتدار ملی.»
بجنوردی در ادامه گفت: «تدوین کتاب بیست جلدی «تاریخ جامع ایران» نزدیک به ۱۴ سال طول کشیده است که در آن ۱۷۰ نویسنده برجسته نقش داشته‌اند. «تاریخ جامع ایران» تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تمام رفتارهای ایرانیان را که در گذشته گسترده‌تر از ایران امروز بوده است، شامل می‌شود و تمام رفتارها، پندارها و زندگی ایرانیان در طول سه هزار سال را به تصویر می‌کشد.»
بجنوردی همچنین افزود: «این اثر عملاً مهم‌ترین سند هویت ملی ما ایرانیان است و ما در نظر داریم این کتاب یعنی «تاریخ جامع ایران» را زنده نگه داریم و در طول زمان نواقص آن را برطرف کنیم؛ چون معتقدیم به هر حال هیچ اثری بدون نقص نیست. مجموعه هیات علمی بنیاد دائره‌المعارف بزرگ اسلامی این توانایی را به وجود آورد که بتواند چنین سندی را برای ملت ایران که ملت بزرگی است به وجود آورد.»
رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی سپس گفت: «ملت ایران ملت بزرگی است، تهاجمی نیست و هیچ وقت هم تهاجمی نبوده است. ما همواره به بشریت معارف و علوم زیادی عرضه کرده‌ایم و سهم خوبی در معرفت بشری داشته‌ایم. ما قبل از اسلام موحد بوده‌ایم و اسلام امتداد جهان‌بینی تفکر ما بوده و ایران حتی سهمی در این تفکر داشته است. ما اسلام را از جان و دل پذیرفتیم چون آن را در امتداد تفکر خودمان دیدیم یعنی ذهنیت ایرانی آماده پذیرش فرهنگ اسلامی بوده است.»
بجنوردی سپس از نویسندگان و سرویراستاران این اثر از جمله دکتر فتح‌الله مجتبایی، دکتر صادق سجادی، دکتر سیدجواد طباطبایی و دکتر محمود جعفری دهقی تشکر کرد.
در بخش دیگری از این مراسم فتح‌الله مجتبایی، عضو شورای عالی مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی در سخنانی با ابراز خوشحالی از تدوین کتاب «تاریخ جامع ایران» گفت: «همواره خلأ بزرگی در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران وجود داشت که خوشبختانه بنیاد دائره‌المعارف اسلامی این خلأ را با تدوین این کتاب پر کرد؛ ما همیشه در حوزه فرهنگ و سیاست این کمبود را حس می‌کردیم.»
او سپس گفت: «در طول جریان تدوین این کتاب در بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی خلأهای دیگری نیز به تدریج احساس شد که خوشبختانه در این مرکز برای پر کردن این خلاها نیز اقداماتی در حال انجام است که از جمله آن‌ها در دست نگارش قرار گرفتن «دایره‌المعارف جغرافیایی» و همچنین «دایره‌المعارف شهر تهران» است و امیدواریم در آینده دایره‌المعارف شهرهای دیگر نیز که ریشه‌های هویتی ما هستند، تدوین شوند.»
مجتبایی با بیان اینکه تاریخ یعنی هویت و هویت یعنی تاریخ اظهار کرد: «پیش از نگارش کتاب تاریخ جامع ایران تنها «تاریخ کمبریج» وجود داشت ولی این اثر با نگاه غربی‌ها نوشته شده بود بنابراین لازم بود ما نگاه خودمان را منعکس کنیم، زیرا غربی‌ها دریافت‌های خودشان را از ما منعکس کرده‌اند.»
او همچنین از سید کاظم بجنوردی رئیس مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی برای تلاش‌هایش در زمینه تدوین این اثر تشکر کرد و گفت: «ایشان در طول این ۱۵-۱۴ سال در شرایط دشوار اقتصادی با چنگ و دندان مقاومت کرد و کار تدوین این اثر را ادامه داد. امیدوارم این تاریخ خوانده شود چون این اثر به نقادی نیاز دارد، همچنین امیدوارم همتی شود و این کتاب به زبان انگلیسی هم ترجمه شود.»
در بخش دیگری از این مراسم صادق سجادی یکی دیگر از سرویراستاران این اثر به چگونگی شکل‌گیری طرح نگارش و تدوین آن و همچنین گردآوری نویسندگان و پژوهشگران آن اشاره کرد و گفت: «متاسفانه به رغم اینکه در دانشگاه‌هایمان ده‌ها گروه تاریخ اسلام وجود دارد اما در کشورمان در زمینه بسیاری از مناطق و کشورهایی که اسلام در آن‌ها نقش داشته متخصص نداریم مناطقی همچون مصر، آفریقا، ماوراءالنهر و حتی اسپانیای اسلامی.» او در بخش دیگری از سخنانش از ایرج افشار به عنوان نخستین محقق در زمینه نگارش بخش تاریخ ایران باستان این مجموعه یاد کرد.
در بخش دیگری از این مراسم سیدجواد طباطبایی یکی دیگر از سرویراستاران «تاریخ جامع ایران» با اشاره به تاریخ کهن ایران زمین گفت: «همه کشورها مثل ایران صاحب تاریخ کهن و ملی نیستند. به گفته هگل، تاریخ جهانی از زمان کوروش آغاز می‌شود چرا که کوروش اولین دولت را با تعاریفی که امروز هم وجود دارد، تشکیل داد.»
او افزود: «هگل در باب فلسفه دین به زرتشت هم اشاره می‌کند و می‌گوید، در دین زرتشت خداوند نور است و این یعنی آغازی غیرتجسدی برای پرستش.»
طباطبایی ادامه داد: «با استنباط به این نکات می‌شود گفت مفهوم ملت در ایران از دیرباز وجود داشته و در دوره‌هایی حتی ملت‌ها توانسته‌اند دولت‌های خود را ایجاد کنند. این تعبیر را می‌شود از تاکید فردوسی در شاهنامه روی مفاهیم ایران و ایرانی و همچنین در آثار بیهقی دید.»
او اظهار کرد: «اهمیت مجموعه «تاریخ جامع ایران» این است که نشان می‌دهد برخی از کشورها که در زمانی کوتاه ایجاد شده‌اند و تاریخی ندارند، متاسفانه اقدام به مصادره فرهنگی و تاریخی ایران کرده‌اند. به عنوان مثال کشور آذربایجان که پس از فروپاشی جماهیر شوروی تنها ۲۰ سال از تأسیس آن می‌گذرد در رویکردهای تبلیغاتی خود آذربایجان را به عنوان شهر آتشکده‌های قدیمی معرفی می‌کند در حالی که حتی اسم این کشور نیز متعلق به خود آن‌ها نیست.» طباطبایی گفت: «امیدوارم تاریخ جامع ایران با نقدها و اصلاحات در چاپ‌های بعدی به افق تاریخ ملی ایران نزدیک شود.»
نظر شما :