ماجرای دست‌نوشته‌های فاطمی در گاوصندوق خانه آزموده
نشست تخصصی «تاریخ‌نگاری جنبش ملی شدن صنعت نفت با محوریت دکتر حسین فاطمی» با سخنرانی محمد ترکمان (تاریخ‌پژوه)، لطف‌الله میثمی (مدیرمسئول نشریه چشم‌انداز)، محمود حکیمی (مؤلف و مترجم) و حسین شاه‌حسینی (مدیر تربیت بدنی دولت موقت) دوشنبه ۱۸ آبان‌ماه در دفتر انتشارات صمدیه برگزار شد. این نشست به مناسبت درگذشت حسین فاطمی (۱۸ آبان ۱۳۳۳) برگزار شد.
سید حسین فاطمی (زاده ۱۲۹۶ در نائین - درگذشته ۱۸ آبان ۱۳۳۳ در تهران) سیاستمدار و روزنامه‌نگار ایرانی و از ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۲ وزیر امور خارجه ایران بود که پس از کودتای ۲۸ مرداد توسط حکومت پهلوی اعدام شد. طرح «جمهوری» در آن مقطع از سوی فاطمی بوده است، به گفته دکتر مصدق، فکر ملی شدن نفت پیشنهاد دکتر حسین فاطمی بود. دکتر فاطمی را همراه با دکتر علی شایگان چهره‌های برجسته جناح چپ دولت مصدق می‌نامیدند.
حسین فاطمی؛ عضو همیشه پاسخگوی دولت مصدق
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، ترکمان با اشاره به سخنان دکتر فاطمی درباره شفافیت رویکرد دولت ملی گفت: وی سخنگوی دولت دکتر مصدق بود، دولتی که به دلیل گزارش‌های مکرری که به مردم می‌داد، به دولت شفاف معروف شده بود. فاطمی در ۲۲ آبان ۱۳۳۱ می‌گوید: «آقایان می‌دانند دولت ملی دکتر مصدق تاکنون هر تصمیمی گرفته با نظر و ارشاد مردم بوده و مطلبی را تاکنون دولت از مردم پنهان نکرده است.» با توجه به اسنادی که موجود است به ضرس قاطع می‌توان گفت تنها دولت دکتر مصدق می‌تواند چنین ادعایی بکند و بگوید هیچ مطلب پنهانی از مردم نداشته و رویکرد خود را دائم گزارش داده است.
وی افزود: دولت درباره مذکرات نفت با هیات‌های خارجی، در همان زمان کتابی منتشر کرد با عنوان «اسناد نفت» که شامل گزارش‌هایی از رفت‌وآمد هیات‌های خارجی مذاکره‌کننده با دولت ملی درباره نفت ایران بود تا به مردم اطلاع‌رسانی شود. از این رو فاطمی ۱۰ اردیبهشت ۱۳۳۰ تا ۱۰ مهرماه همان سال که سمت سخنگوی دولت ملی را به عهده داشت، ۶۶ نشست مطبوعاتی و پاسخ به نمایندگان مجلس شورای ملی و سنا را برگزار کرد.
این تاریخ‌پژوه اظهار کرد: برای انتخابات دوره هفدهم مجلس، فاطمی از سمت خود استعفاء می‌دهد و پس از انتخابات به ضرب گلوله مجروح می‌شود. پس از انتقال وی به بیمارستان چندین بار قصد جان وی را می‌کنند، به طوری که مصدق درخواست می‌کند برای حفظ جان و مداوا به خارج از کشور برده شود، اما پس از بازگشت از سفر یعنی از ۱۹ مهر سال ۱۳۳۱ تا مرداد ۱۳۳۲ که فاطمی به کشور مراجعت کرده، وی هم پست وزارت خارجه دارد و هم در مقام سخنگوی دولت ۱۵۶ مصاحبه برپا می‌کند.
ترکمان ادامه داد: مجروح شدن فاطمی برای وی عواقبی دربرداشت که باز هم مجبور شد برای معالجه به خارج از کشور برود و بنابراین دو ماه در کشور حضور نداشت و در مرداد ۱۳۳۲ یعنی یک شب پیش از کودتا وارد تهران شد. نخستین گزارش وی یک گزارش رادیویی است که به انعکاس ره‌آورد سفرهایش به چند کشور عربی از جمله عراق می‌پردازد. وی در این سفر به زیارت نجف و کربلا نیز می‌رود و با برخی علما دیدار می‌کند، ضمن اینکه در این سفرها، دیدارها و کنفرانس‌هایی داشته و در ۲۵ مرداد دستگیر و پس از شکست خوردن کودتا آزاد می‌شود. پس از آزادی یک مصاحبه انجام می‌دهد و در تظاهرات بهارستان نیز آخرین نطق خود را ایراد می‌کند. با این حال روی‌هم رفته در دولت مصدق هر پنج روز، دو مصاحبه یا گزارش به ملت ارائه می‌کرده که البته این گزارش‌ها، جدا از گزارش‌های خود دکتر مصدق و سایر وزرای دیگر است که به صورت تخصصی اطلاع‌رسانی می‌کردند.
دست‌نوشته‌های فاطمی در گاوصندوق آیشمن ایران
میثمی در ادامه این نشست گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی به منزل آزموده (آیشمن ایران) که دادستان دادگاه مصدق نیز بود، رفتیم و در این خانه گاوصندوقی بود که در آن تعدادی دست‌نوشته مشاهده شد. این دست‌نوشته‌ها، دست‌نویس خاطرات فاطمی در دوران مخفی شدنش پس از کودتا بود که با جوهر سبز نوشته شده بود. زمانی که نوشته‌های وی را برای من می‌خواندند، بدون اراده اشکم جاری شد و نامگذاری کتاب «با چشمی گریان تقدیم به عشق» از همین حادثه نشأت گرفت.
وی عنوان کرد: فاطمی در آن دست‌نوشته‌ها، ذکر کرده بود: «من این مطالبی را که می‌نویسم امیدوارم روزی به دست جوانان این وطن بیفتد و این راه را ادامه بدهند.» جالب اینکه آزموده این دست‌نوشته‌ها را در آرشیو دادستانی نگه نداشته و به خانه آورده بود تا دستخط فاطمی به دست هیچ کس نیفتد اما اراده خداوندی بر این بود که این نوشته‌ها پیدا شود و تلاش آزموده بر باد برود.
این ناشر بیان کرد: زمانی دست‌نوشته‌های فاطمی را می‌خواندم، بسیار متحول شدم زیرا مرور زندگی سیاسی وی برای من درس‌آموز و ارزشمند بود. شخصیتی مانند فاطمی فرصت‌های بسیاری داشت، از جمله زمانی که مصدق نخست‌وزیر بود، محمدرضا شاه در دیداری چهار ساعته به وی پیشنهاد داد که نخست‌وزیر شود و در پایان مذاکره از وی تقاضا کرد که این دیدار و سخنان وی مخفی بماند، اما فاطمی در پایان این دیدار به شاه می‌گوید من چاره‌ای ندارم جز اینکه این سخنان را به پیشوا (مصدق) بگویم و بعداً همه این مذکرات را به اطلاع نخست‌وزیر می‌رساند بدون اینکه لحظه‌ای در همراهی مصدق تعلل یا تردید کند.
میثمی اظهار کرد: بنده می‌خواهم بگویم پس از این دیدار و بیان آن برای مصدق، فاطمی دیگر مصلحت نمی‌بیند که وی را تنها بگذارد و بهترین شناخت‌ها را درباره شاه به وی می‌دهد. اگرچه شاه برای رخنه در حلقه دوستان و یاران مصدق افراد دیگری را نیز ملاقات کرد و به آن‌ها وعده‌هایی داد که بعداً مشخص شد اما فاطمی با فاش کردن جزئیات دیدارش با شاه، هم نقشه‌های وی را برملا کرد و هم به مصدق یک هشدار و اطلاع درباره رفتارهای پنهانی شاه داد و وفادارانه در کنار دولت ملی ماند. این ویژگی‌ها، فاطمی را در ذهن من شاخص کرد و منجر به انتشار نخستین کتاب درباره وی با عنوان «با چشمی گریان تقدیم به عشق» شد که در آن دست‌نوشته‌های وی نیز منعکس شده است.
نوشته‌های فاطمی در باختر حاکی از عشق وی به ایران است
حکیمی، سخنران دیگر این نشست درباره دیانت دکتر فاطمی گفت: دکتر سعید فاطمی؛ خواهرزاده وزیر امور خارجه مصدق، در مقاله‌ای در مجله «چشم‌انداز ایران» می‌نویسد: «اگر قرار باشد زندگی قهرمان‌های معاصر توصیف شود، رتبه نخست به سید حسین فاطمی تعلق دارد، فاطمی یکی از شیرمردان روزگار و یکی از معتقدان واقعی به ملت بود. حقوق ملت برای وی یک مساله واقعی بود. او ملت را باور داشت. در عین حال یک موحد راستین بود.»
وی در ادامه افزود: «هرگز نمازش ترک نشد و با همان حال تیرخوردگی به عصا تکیه می‌کرد و نمازش را ایستاده می‌خواند، در حالی که او باید نشسته نمازش را می‌خواند. روز چهلم شهادتش بر سر مزارش، مادرم خطبه حضرت زینب را به عربی خواند و همه گریستند.» آری مردی با چنین ایمان و خلوص وزیر امور خارجه دولت مصدق بود.
این پژوهشگر با مراجعه به روزنامه باختر اظهار کرد: امروز برخی از نوشته‌های فاطمی در روزنامه باختر حاکی از عشق وی به خدا، ایران و آزادی است. وی می‌نویسد: «نخستین وسیله ما برای حفظ ایران داشتن آزادی است. ایران را باید ایرانی حفظ کند، یعنی توده ایران و تا اجتماع آزاد نباشند و آزادی نداشته باشند، نمی‌توانند به وظیفه خود عمل کنند. پس می‌گویم هر کس آزادی مشروع ملت ایران را محدود کند، به استقلال ایران لطمه زده است و هر کس به استقلال ایران لطمه بزند، خائن و پلید است.»
درد دل فاطمی با مردم در صفحات روزنامه باختر
شاه‌حسینی، از مبارزان نهضت ملی در پایان این نشست گفت: مساله بررسی شهادت، نظریات و مبارزات دکتر فاطمی بسیار مهم است زیرا همان‌طور که اشاره شد، شاه تلاش کرد با نفوذ در وی در دولت مصدق رسوخ و مبارزات ملی شدن نفت را متزلزل کند. این در حالی بود که فاطمی یکی از ارکان ملی شدن صنعت نفت بود.
وی عنوان کرد: فاطمی غمخوار ملت بود و از طریق نوشته‌هایش در روزنامه باختر با توده مردم ارتباط داشت. از روز نخستی که در روزنامه باختر قلم زد، مطالبی را بیان کرد که درد دل جامعه است. وی در نوشته‌هایش راه را نشان داده و تنها به اعتراض سیاست‌ها و روش پهلوی اکتفا نکرده، بلکه با نوشته‌هایش علاوه بر روشنگری راه را نیز نشان داده است. فاطمی در آخرین مرحله در نطق روز ۲۵ مرداد خود گفت: «تا زمانی که خانواده پهلوی بر مسند قدرت هستند، این مردم نجات پیدا نمی‌کنند.» به این شکل بود که طومار زندگی وی برای آزادی و ملت ایران در هم پیچانده شد.
نظر شما :