نگاهی به کتابهای تاریخی منتشرشده در سال ۱۳۸۹
تاریخ مدرن ایران اثر یرواند آبراهامیان
یرواند آبراهامیان یکی از مشهورترین نویسندگان و پژوهشگران در تاریخ معاصر ایران است و کتاب «ایران بین دو انقلاب» او یکی از کارهای محققانه و ارجمندش در این زمینه به شمار میرود. امسال کتاب «تاریخ مدرن ایران» از این نویسنده و با ترجمه محمد ابراهیم فتاحی از سوی انتشارات نی راهی بازار کتاب ایران شد که به دگرگونی‌های اساسی در تاریخ معاصر ایران نظر دارد، با توجه به شرایط قرن نوزدهم به بررسی وضعیت ایران در قرن بیستم میپردازد، و همچنین می‌کوشد روابط پیچیده و تنگاتنگ را در دگرگونی‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با دقت در فرهنگ سیاسی جامعه واکاوی کند. چنانچه در مقدمه کتاب اشاره شده است؛ این کتاب در آرزوی تحقق هدف اریک هابزبوم است یعنی صرفا" به تاریخ سیاسی یا اجتماعی نمی‌پردازد بلکه تاریخ کل جامعه را مدنظر دارد. کتاب تاریخ مدرن ایران، دربردارنده شش فصل (فصل یکم؛ شاهان مستبد، دولت و جامعه در دوران قاجار. فصل دوم؛ رفرم، انقلاب و جنگ بزرگ. فصل سوم؛ سیاست مشت آهنین رضاشاه. فصل چهارم؛ فترت ناسیونالیستی. فصل پنجم؛ انقلاب سفید محمدرضا شاه. فصل ششم؛ جمهوری اسلامی) است و در پایان کتاب، برای خوانندگانی که علاقه دارند مطالعه و تعمق بیشتری در مباحث داشته باشند، یک کتابشناسی ویژه شامل کتابهای معتبر و جدید - بیشتر به زبان انگلیسی- آمده است.
روزگار سعدی به روایت شیرین بیانی
شناخت قله‌‌های شعر و ادبیات ایران بدون اندیشیدن در زمانه‌‌ای که در آن می‌‌زیسته‌‌اند و به عبارتی بدون تحلیلی تاریخی از شرایطی که در آن بسر می‌‌برده اند نمیتواند آنچنان که انتظار میرود، ما را با ژرفای اندیشه بزرگان فرهنگ و ادب سرزمین مان آشنا سازد... به تازگی کتاب «سعدی؛ خاک شیراز و بوی عشق» نوشته شیرین بیانی (دکترای تاریخ از دانشگاه سوربن) راهی بازار کتاب شده است و با توجه به پژوهش‌‌های گسترده علمی‌نویسنده و آشنایی عمیقی که با فرهنگ، تاریخ و تمدن ایرانی دارد توانسته در این کتاب با روایتی زیبا، خواندنی و دلنشین به بیان زندگی سعدی بپردازد. کتاب «سعدی؛ خاک شیراز و بوی عشق» در سه بخش (تاریخچه شیراز و زندگینامه سعدی، سعدی و شیراز و مشرب فلسفی-عرفانی سعدی) و با بررسی موضوع‌‌هایی همچون تاریخچه شیراز از ابتدا تا عصر سلغری، سفرها و سیر و سلوک سعدی، اندیشه‌های سیاسی سعدی، اوضــاع اقتصادی و فرهنگی شیراز عهد سعدی، آبشخورهای فکری سعدی و... میپردازد و در نگاهی به سرفصل‌های کتاب و نکته‌هایی که برای واکاوی در نظر گرفته شده میتوان دریافت که موضوعی از قلم نیفتاده است. همچنین در فصلی از کتاب اندیشه‌های سیاسی سعدی بررسی شده و وضعیت حکومت‌‌ها و فرمانروایان زمانه وی، به دقت مورد کند و کاو قرار گرفته است. در فصل دیگری نیز که «آبشخورهای فکری سعدی» نام نهاده شده، با اشاره به سفرهای دور و دراز شاعر و تعمق وی در اندیشه‌های گوناگون ملاقات‌هایش با شخصیت‌‌های برجسته و مطالعه گسترده‌اش در آثار گذشتگان مورد توجه قرار گرفته که در نظم و نثر وی نیز میتوان آن را سراغ گرفت. شیرین بیانی در ایران، در رشته‌های تاریخ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی پیش از اسلام و تاریخ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مغول-ایلخانی با عنوان پروفسور در دانشگاه تهران تدریس کرده و در کنار تدریس در دانشگاه تهران، به سفرهای پژوهشی در قاره‌‌های آسیا، اروپا و آمریکا نیز دست زده است. اگر نگاهی به کتابهای بیانی داشته باشیم می‌‌بینیم که وی در تاریخ مغول (که تخصص وی نیز هست) و دوره ایران باستان، تعمق و تأمل فراوانی داشته و آثار ارزشمندی پدیدآورده است. از دیگر کتابهای شیرین بیانی میتوان به؛ دین و دولت در عهد ساسانی، ایران از ورود آریایی‌ها تا سقوط هخامنشیان، مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تاریخ آل جلایر، زن در ایران عصر مغول، هشت مقاله در زمینه تاریخ، ایران در برخورد با مغول، شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان، دین و دولت در ایران عهد مغول، تیسفون وبغداد در گذر زمان، دمساز دوصد کیش و... و از ترجمه‌های وی میتوان به؛ تاریخ عیلام نوشته پیر آمیه، تاریخ سری مغولان نوشته پل پلیو و... اشاره کرد.
شاه در آینه شاه؛ بررسی مصاحبه‌های مطبوعاتی شاه
کتاب «شاه در آینه شاه؛ بررسی مصاحبه‌های مطبوعاتی شاه» نوشته بیتا عظیمی نژادان، از مجموعه تاریخ سیاسی انتشارات نگاه معاصر، و در چهار فصل (فصل اول؛ 1332-1320 دوره فترت، فصل دوم؛ 1342-1332 دوره تثبیت قدرت، فصل سوم؛ 1357-1343 دوره فرمانروایی سلطانی و فصل چهارم؛ بهمن 1356 الی بهمن 1357) از تازه‌های نشر و اثری ممتاز به شمار می‌آید. همان طور که در پیشگفتار کتاب اشاره شده است، هدف از نگارش این کتاب، دست یافتن به پاسخ این پرسش مهم است که در مخیله شاه چه می‌گذشت؟ کسی که از سال 1320 بر تخت سلطنت تکیه زد و سی و هفت سال از تاریخ این سرزمین با زمامداری وی سپری شد. به این ترتیب، نویسنده برای فهم آنچه در ذهن و ضمیر شاه می‌گذشت، به سراغ گفته‌ها، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های او در متن مناسبت‌ها، رخدادها، پدیده‌های سیاسی و اجتماعی و بحران‌های مختلف در طول سلطنت رفته، که مناسب ترین شیوه برای شناخت و درک اندیشه‌های وی به نظر می‌رسد. این کتاب، نتیجه کاری پژوهشی است که کوشیده، چهره شاه را آن طور که از گفته‌ها و نوشته‌های خودش، بر می‌آید، به صورت تطبیقی، در فصل‌های گوناگون تاریخ معاصر ایران و دوره سلطنت اش بررسی کند.
تاریخ شفاهی؛ خاطرات محمد مهدی جعفری
تاریخ شفاهی (oral History) یکی از شیوه‌های پژوهش در تاریخ است که به شرح و شناسایی رویدادها و حوادث تاریخی بر اساس دیدگاه‌ها، شنیده‌ها و عملکرد شاهدان، ناظران و فعالان آن ماجراها میپردازد. در فرآیند مصاحبه تاریخ شفاهی دو عامل مصاحبه کننده و راوی ارتباطی تنگاتنگ یافته و مصاحبه کننده به عنوان یک شنونده فعال نقشی بسیار اساسی را بر عهده دارد تا مصاحبه شونده (راوی) در فضایی آرام به شرح دیدگاه‌ها، آنچه را که دیده و شنیده‌های خود بپردازد. تاریخ شفاهی به عبارتی هم جدیدترین و هم کهن ترین شیوه تاریخ نگاری است ولی این روش در نگاشتن تاریخ پس از جنگ جهانی دوم و اختراع ضبط صوت تاریخ به عنوان یک منبع تاریخی با ارزش پذیرفته شد. تاریخ شفاهی به شیوه نوین برای نخستین بار در سال 1948 در دانشگاه کلمبیا بنیان نهاده شد و پس از تشکیل انجمن تاریخ شفاهی در سال 1966 و سپس تاسیس بخش تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد در سال 1967 بیشتر گسترش یافت و به موضوعی جدی در محافل پژوهشی و تاریخی جهان تبدیل گردید و از آن استقبال شد. تاریخ شفاهی در مفهوم جدید آن در ایران هرچند پیشینه چندانی ندارد ولی کم کم دارد جای خود را پیدا می‌کند. تاریخ شفاهی بیشتر برای فهم تاریخ از نگاه یک شخص که نظاره گر بخشی از رخدادها بوده یا در آن نقش داشته و در متن آن حضور داشته، پدید آمده و این امکان را فراهم می‌آورد تا ما از نگاه آن شخص، به تاریخ و آن رخدادها بنگریم. البته روشن است که چنین شیوه ای در تاریخ نگاری نمیتواند به طور قطعی زمینه ساز داوری ما شود زیرا روایتی است از شخصی که گرایش‌های خاص خودش را دارد. اما این شیوه بسیار اهمیت دارد. زیرا ما در کنار شخصی قرار می‌گیریم (و با توجه به گرایش‌های وی) دوره ای از تاریخ و رخدادهایی را می‌نگریم و سپس می‌توانیم با تأمل در منابع دیگری که در دست داریم به ابعاد و گستره آن رخدادها پی برده و تصویری از آن به دست آورده و به حقیقتی نسبی دست یابیم. اگر روند تاریخ شفاهی (در مصاحبه) به خوبی، با آرامش و با دقت طرفین (مصاحبه کننده و مصاحبه شونده) شکل بگیرد، می‌تواند از برخی ابهام‌ها، پرسش‌ها و گره‌ها، پرده بردارد، که خود کاری بسیار ظریف و دشوار به نظر می‌رسد... کتاب «همگام با آزادی» که دربردارنده خاطرات شفاهی دکتر محمد مهدی جعفری است، با همت قاسم یاحسنی گردآوری و در دو جلد منتشر شده است. این کتاب که در مجموعه تاریخ شفاهی معاصر ایران قرار می‌گیرد، یک منبع ارزشمند برای فهم تاریخ نواندیشی دینی ایران و چگونگی شکل گیری انقلاب 1357 می‌باشد و با توجه به دوستی‌ها، همراهی‌ها و همکاری‌های محمد مهدی جعفری با افرادی همچون مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، سید محمود طالقانی و... و دوران پر فراز و نشیبی که جریان‌های سیاسی گوناگون در فاصله زمانی کودتای 28 مرداد تا پیروزی انقلاب 1357 پشت سر گذاشتند؛ تأمل در خاطرات یکی از بازماندگان آن نسل و دقت در روایتی که او از تاریخ چند دهه حساس معاصر ایران دارد، می‌تواند برای مخاطبان (بویژه پژوهشگران و دانشجویان) دربردارنده نکته‌هایی باشد که به روشن تر شدن فضای آن دوران بیانجامد. از دیگر کتاب‌هایی که در چنین قالبی و در سال‌های اخیر منتشر شده اند میتوان به؛ از سپیده تا شام (خاطرات کیان کاتوزیان) دُرد زمانه (خاطرات محمد علی عمویی) شصت سال خدمت و مقاومت (گفت‌و‌گوهای سرهنگ غلامرضا نجاتی با مهندس مهدی بازرگان) ناگفته‌ها (خاطرات شفاهی حاج مهدی عراقی) نگاهی از درون به جنبش چپ ایران (گفت‌و‌گوی حمید شوکت با مهدی خانبابا تهرانی) آنها که رفتند (خاطرات لطف الله میثمی) و... اشاره نمود.
گشت و گذاری در قفسه‌های تاریخ
...اما کتابهای دیگری نیز در زمینه تاریخ (در سال 1389) منتشر شدند که عبارت هستند از؛ عبرتگاه تاریخ نوشته امیراسماعیل آذر (انتشارات سخن) موقعیت تجار و صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی؛ زندگی و کارنامه محمد تقی برخوردار و محمد رحیم متقی ایروانی (انتشارات گام نو) میترا و چاتورانگا نوشته فریدون مجلسی (انتشارات ثالث) جلد پنجم از سده‌های گمشده نوشته پرویز رجبی (نشر پژواک کیوان) و... که هرچند کوشش‌های نیکی به شمار می‌آیند ولی از رخوت بازار کتاب ایران (بویژه در زمینه کتابهای تاریخی) نمی‌کاهند.
منبع: سالنامه روزنامه شرق
نظر شما :