۲۰ سال حبس برای شکارچی چپ‌های آمریکای لاتین
عاملان کشتار ۳۷۷ فعال سیاسی مخالف دیکتاتورهای نظامی محکوم شدند
ترجمه: شیدا قماشچی
تاریخ ایرانی: گذشت زمان نتوانسته خاطرهٔ تماس تلفنی روز ۱۲ ژوئن ۱۹۸۰ را از ذهن گوستاو مُلفینو پاک کند. مادرش در آن تماس به او گفت: «تو هنوز جوانی. جان خودت را نجات بده.» اندکی بعد مادر او توسط ماموران نظامی در پرو ربوده و کشته شد. مادر آقای ملفینو، نائومی جانوتی، یک زن آرژانتینی ۵۴ ساله بود که قربانی عملیات کندور شد؛ عملیاتی که در دههٔ ۱۹۷۰ توسط دولت‌های نظامی شش کشور آمریکای جنوبی طراحی شد تا چپگرایان مخالف دولت را ورای مرزهای ملی دستگیر کنند.
روز جمعه در یک دادگاه تاریخی که روند آن بیش از سه سال به طول انجامید و در آن به پروندهٔ بیش از ۱۰۰ نفر از قربانیان رسیدگی شد، یک هیات متشکل از چهار قاضی ۱۴ نفر از افسران نظامی سابق را به دلیل دست داشتن در عملیات کندور، آدم‌ربایی، شکنجه و قتل محاکمه و محکوم کردند. محکومان یک اروگوئه‌ای و ۱۳ نفر آرژانتینی هستند.
یک نفر نیز به جرمی خارج از مجموعه جرائم پروندهٔ اصلی محکوم شد که قربانیان دیگری داشت. دو نفر از متهمان نیز محکوم نشدند. این محکومیت‌ها بی‌سابقه بودند: برای نخستین بار، یک دادگاه منطقه‌ای حکم داد که رهبران آرژانتین، بولیوی، برزیل، شیلی، پاراگوئه و اروگوئه در یک توطئهٔ جنایی گسترده در سطح منطقه با یکدیگر همکاری کرده‌اند تا مخالفانشان را دستگیر کنند؛ طی دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، برخی از مخالفان دیکتاتوری‌های نظامی در کشورهای مجاور در تبعید به سر می‌بردند. عملیات کندور در نوامبر ۱۹۷۵ در نشستی به میزبانی دیکتاتور شیلی آگوستو پینوشه، با حضور رهبران کشورهای آرژانتین، بولیوی، برزیل، پاراگوئه و اروگوئه آغاز شد. کشورهای پرو و اکوادور نیز بعدها به این کشورها پیوستند.
گاستون چیلیر، مدیر مرکز مطالعات اجتماعی و حقوقی می‌گوید: «برای نخستین بار یک حقیقت قانونی برای آنچه که در کتاب‌های تاریخی نوشته‌اند رقم خورد.» این مرکز مطالعات یک سازمان حقوق بشری است که پیگیر پروندهٔ قربانیان و بستگان آن‌ها بود. قاضی اسکار. آر آمیرانته در روز پنجشنبه حکم متهمان را قرائت کرد. رینالدو بیگنونه آخرین دیکتاتور نظامی آرژانتین در سال‌های ۸۳-۱۹۸۲ یکی از متهمان این پرونده بود که به ۲۰ سال زندان محکوم شد. بسیاری از متهمان این پرونده به جرائم دیگر نقض حقوق بشر هم اکنون در زندان به سر می‌برند. پابلو اوبینا دادستان کل راجع به این پرونده می‌گوید: «عملیات کندور چارچوب لازم برای این کار را فراهم کرده بود.»
دیکتاتوری‌های نظامی آمریکای جنوبی در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ بسیاری از مخالفان و جنگجویان غیرنظامی شورشی را ربوده و به قتل رساندند. طبق گزارش واحدی از یونسکو و دولت آرژانتین که در سال ۲۰۱۵ انجام گرفت، طی عملیات کندور ۳۷۷ قربانی شدند. اسناد محرمانهٔ اطلاعاتی ایالات متحده آمریکا که از رده‌بندی خارج شده‌اند نشان می‌دهند که نام کندور به افتخار پرندهٔ شکاری نماد شیلی برای این عملیات انتخاب شده است. افسران نظامی که در خارج از کشور مشغول به انجام عملیات بودند می‌گفتند که بیرون از کشور «مثل یک کندور پرواز می‌کنیم».
در سال ۱۹۷۷، یک سال پس از به قدرت رسیدن نظامیان در آرژانتین، آقای ملفینو که ۱۵ سال داشت به همراه مادرش مجبور به تبعید از کشورشان شد. مادر او یکی از فعالانی بود که به گروه شبه‌نظامیان مونتونهرُس تعلق داشت. آقای ملفینو نقش پیغام‌آور این گروه را ایفا می‌کرد، او میان اروپا و آمریکای مرکزی در سفر بود و میکروفیلم‌های جاسازی شده در داخل اسباب‌بازی و جعبه‌های سیگار را جا‌به‌جا می‌کرد.
در سال ۱۹۸۰ گروه مونتونهرُس پایگاهی در شهر لیما در پرو بنا کرد. در روز ۱۲ ژوئن همان سال، آقای ملفینو که در راه بازگشت به خانه محل اقامت مادرش بود، متوجه شد که نظامیان خانه را محاصره کرده‌اند. او از یک تلفن عمومی با مادرش تماس گرفت. این آخرین باری بود که صدای او را می‌شنید.
خانم جانوتی پس از ربوده شدن به بولیوی و سپس اسپانیا منتقل شد. در اتاق هتل او را وادار کردند که تعداد زیادی قرص خواب بخورد و در آنجا رهایش کردند تا جان خود را از دست بدهد. دو نفر دیگر از اعضای گروه نیز ربوده شده و برای همیشه ناپدید شدند. آقای ملفینو که اکنون ۵۴ سال دارد هنوز به آن روز فکر می‌کند: «یک ماه تمام وقایع آن روز را مرور کردم. به این فکر کردم که اگر آن روز اسلحه داشتم برای نجات مادرم چه کار می‌توانستم انجام بدهم: مثل رمبو یک نارنجک را اینجا منفجر می‌کردم و آتش گلوله را به سمت دیگر نشانه می‌رفتم، ولی غیرممکن بود.»
در دیگر کشورهای آمریکای جنوبی تلاش‌های پراکنده‌ای برای محکوم کردن ناقضان حقوق بشر صورت گرفته است اما در یک دههٔ اخیر آرژانتین تعدادی دادگاه برگزار کرد و طی آن‌ها حداقل ۶۶۶ نفر به دلیل ارتکاب جرم در «جنگ‌های کثیف» دهه‌های ۸۰-۱۹۷۰ محکوم شدند.
فرانچسکا لسّا، محقق مرکز مطالعات آمریکای جنوبی در دانشگاه آکسفورد که این دادگاه‌ها را از نزدیک دنبال می‌کرد، می‌گوید: «دادستان‌های پروندهٔ عملیات کندور کار فوق‌العاده‌ای را انجام دادند که بی‌سابقه است.» آن‌ها موفق شدند که این جرائم را ورای مرزهای آرژانتین با موفقیت ردیابی کنند. اگرچه در دههٔ ۱۹۸۰ قوانین عفو در آرژانتین تصویب شدند ولی این دادستان‌ها از شکاف‌های حقوقی بهره بردند تا بتوانند به جستجو و ردیابی‌شان ادامه دهند.
قضات پرونده طی سه سال از ۳۷۰ نفر از شاهدین پرونده شهادت گرفتند و برخی از متهمان پرونده در این فاصله درگذشتند و پروندهٔ قربانیان آن‌ها مختومه شد. برای بازماندگان این قربانیان احکام روز جمعه با اندکی ناامیدی همراه بود. ادگاردو بینستاک که همسرش - مونیکا پینوس بینستاک - در سال ۱۹۸۰ در برزیل ربوده شد، می‌گوید: «احساسات متناقضی دارم.» مونیکا عضو گروه غیرنظامیان شهری مونتونهرُس بود که در ماه مارس ۱۹۸۰، زمانی که با هواپیما وارد ریو شد توسط نیروهای امنیتی برزیل دستگیر شد.
ادگاردو بینستاک به گاردین گفت: «او با هواپیما از پاناما به راه افتاد. روز قبل با من تماس گرفت تا محل ملاقاتمان در ریو را مشخص کنیم. هر دوی ما از آرژانتین گریخته بودیم زیرا جانمان در خطر بود. بسیار منتظر ماندم ولی هرگز از او خبری نشد.» در سال ۲۰۰۲ پس از آنکه اسناد مربوط به آن دوره توسط ایالات متحده از رده‌بندی خارج شدند، بینستاک به سرنوشت همسرش پی برد: «در یکی از اسناد که به گفت‌وگوی میان فرمانده نظامی آرژانتین و یک دیپلمات آمریکایی مربوط می‌شد، اسم او ذکر شده بود. فرمانده آرژانتینی شرح می‌داد که چگونه یک هواپیمای نظامی از فرودگاه گالائو به ریودوژانیرو پرواز کرد فقط برای اینکه او را به بوئنس‌آیرس بازگردانند. سپس او را به کامپودومایو منتقل کردند که در آن زمان اردوگاه مرگ بود.»
او یکی از ۱۰۶ قربانیانی است که پرونده‌شان در دادگاه ارائه شد ولی در پایان هیچ کدام از جرائم ارائه شده به ناپدید شدن آن‌ها مربوط نبودند. آقای بینستاک می‌گوید: «دلم می‌خواست برای آنچه بر سر مونیکا آمد اعلام جرم می‌شد. کل پرونده هنوز در جریان است و دیر یا زود سیستم قضایی به آن رسیدگی خواهد کرد.»
سارا ریتا مندز یکی از بازماندگان عملیات کندور است که در سال ۱۹۷۶ در آرژانتین ربوده و شکنجه شد و سال‌ها در کشور زادگاهش اروگوئه در زندان به سر برد. او می‌گوید: «این دادگاه‌ها بسیار مهم هستند و در جامعه اعتماد و اطمینان به وجود می‌آورند.»
پروندهٔ دیگر مربوط به یک زوج جوان اهل اروگوئه است، ماریا گاتی و خورخه زافارونی، که در سال ۱۹۷۵ به آرژانتین گریختند. آرژانتین در آن زمان هنوز یک حکومت دموکرات بود. پس از کودتای سال ۱۹۷۶ در آرژانتین، این زوج و فرزند نوزادشان ماریانا، توسط ماموران اروگوئه دستگیر و به اتوموتورز اورلتی برده شدند؛ یک تعمیرگاه اتومبیل که به دفتر مرکزی عملیات کندور در بوئنس‌آیرس تبدیل شده بود. این زوج کشته شدند و فرزند آن‌ها به دست مأمور امنیتی میگل آنگل فورسی سپرده شد. ماریانا در سال ۱۹۹۲ به خانوادهٔ اصلی خود بازگشت و فورسی به جرم آدم‌ربایی محکوم شد. او یکی از متهمان این پرونده است، یکی از ۶۷ مورد «ناپدید شدن» و شکنجه در اورلتی.
در زندان مخفی اتوموتورز اورلتی که اکنون به محل یادبود بدل شده، مخالفان را برهنه و خیس کرده، سپس آن‌ها را از تیرآهن می‌آویختند و با جریان برق شکنجه می‌کردند. در سال‌های اخیر در کانال‌های نزدیک به این محل اجسادی کشف شدند که در داخل بشکه نفت قرار داده شده و با سیمان پوشانده شده بودند. آقای مندز که در گذشته معلم یک مهدکودک بود و در سازمان ضد دیکتاتوری فعالیت داشت، می‌گوید: «فضایی جهنمی ساخته بودند.» شکنجه‌گران صدای رادیو را بلند می‌کردند تا فریاد آن‌ها به گوش کسی نرسد: «لحظه‌ای دست از کار نمی‌کشیدند.»
عملیات کندور به آمریکای لاتین محدود نشد و یکی از دراماتیک‌ترین فصل‌های این عملیات در واشنگتن به وقوع پیوست. در سال ۱۹۷۶ اورلاندو لِتِلییِر وزیر اسبق دفاع شیلی و وزیر امور خارجهٔ دولت سالوادور آلنده در یک بمبگذاری اتومبیل در مقابل سفارت ایرلند در شریدان کشته شد. اسناد محرمانه‌ای که سال گذشته از رده‌بندی خارج شده‌اند نشان می‌دهند که لتلییر به دستور مستقیم آگوستو پینوشه دیکتاتور شیلی کشته شده است.
اسناد وزارت امور خارجه آمریکا نشان می‌دهند که در همان ماه پیش از ترور لتلییر، کیسینجر به سفرای آمریکا در شش کشور عضو عملیات کندور دستور داد تا «نگرانی عمیق» واشنگتن از ترور احتمالی «شخصیت‌های مهم و سیاسی» در آمریکای جنوبی و خارج از آن منطقه را به اطلاع روسای این کشورها برسانند. سفرای آمریکا که از مطرح کردن این موضوع با میزبانانشان هراس داشتند به این دستور اعتراض کردند و پیشنهاد کردند که راه امن‌تر آن است که با سفرای کشورهای آمریکای جنوبی در واشنگتن تماس گرفته شود. اما کیسینجر در ۱۶ سپتامبر، درست پنج روز پیش از ترور لتلییر، این فرمان را لغو کرد و دستور داد: «دیگر هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگیرد.»
اوباما به تازگی دستور داده تا برخی اسناد محرمانه دربارهٔ آگاهی آمریکا از «جنگ کثیف» آرژانتین، از رده‌بندی محرمانه خارج شوند. این امید به وجود آمده که از میزان پنهان‌کاری مربوط به جنایات آن دوره کمی کاسته شود ولی هنوز مشخص نیست که این اسناد از چه زمان قابل دسترس خواهند بود. با رسیدگی به پروندهٔ این عملیات، امکان آن پدید می‌آید که از نقش سی‌آی‌ای در عملیات، یا دست‌کم تأیید آن توسط هنری کیسینجر - وزیر امور خارجهٔ آمریکا در آن زمان - ابهام‌زدایی شود.
شاکیان این پرونده مدعی هستند که عملیات کندور از حمایت ایالات متحده برخوردار بوده است، به خصوص برای بخش ارتباطات عملیات که توسط کندورتل صورت می‌گرفت. کندورتل یک سیستم تلکس آمریکایی بود که در پاناما استقرار داشت. گاستون چیلیر، مدیر مرکز مطالعات اجتماعی و حقوقی، می‌گوید: «از میان انبوه اسنادی که به عنوان شواهد در اختیار دادگاه قرار داده‌ایم، دریافتیم که ایالات متحده آمریکا به طور قطع از وجود این عملیات آگاهی داشته و حتی یک پایگاه ارتباطاتی در پاناما را در اختیار سازمان‌های اطلاعاتی شش کشور قرار داده تا از طریق تلکس با یکدیگر تماس داشته باشند.»
برخی از آرژانتینی‌ها نگرانند که دولت جدید مائوریسیو ماکری از بازرسی‌های قانونی و محاکمه جنایات حکومت‌های دیکتاتوری پیشین حمایت نکند. اما آقای ماکری می‌گوید که رسیدگی به این پرونده‌ها در رأس برنامهٔ حقوق بشر او قرار دارند. او به تازگی به خبرنگاران گفته است: «به عقیدهٔ من، مسیر درستی را در پیش گرفته‌ایم.»
منابع: گاردین و نیویورک‌تایمز
نظر شما :