جنجال بر سر نقش کاشانی در کودتای ۲۸ مرداد
محمود کاشانی: علیه مصدق کودتا نشد
تاریخ ایرانی: انتشار مجموعه اسناد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ از سوی وزارت خارجه آمریکا و اشاره‌ای که به نظرات آیت‌الله کاشانی در یکی از این اسناد درباره دکتر محمد مصدق شده، به موضوع داغ رسانه‌های ایران و فعالان شبکه‌های مجازی بدل شده و کمپینی برای تغییر نام خیابان کاشانی به مصدق راه افتاده است. چنانکه عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوی دولت اصلاحات در توئیتر خود نوشته «حال که اسناد همراهی کاشانی با کودتای آمریکایی افشا شده نام خیابان آیت‌الله کاشانی را تغییر دهید.»
اما محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و عمران شورای شهر چهارم تهران و منتخب پنجمین پارلمان شهر درباره اینکه چرا نامگذاری معبری به نام محمد مصدق مسکوت مانده، به روزنامه «آفتاب یزد» گفته است: «پیشنهادی که برخی اعضای شورا در خصوص نامگذاری معبر و جایگاهی در شهر تهران به نام مصدق را داده بودند، در دستور جلسه کمیته نامگذاری قرار نگرفت. به هر حال فرآیند اینگونه است که پیشنهادات در این کمیته که مجتبی شاکری رئیس آن هستند، مطرح شود و بعد از آنکه اعضای آن به نتیجه رسیدند، در صحن شورا مطرح شود. تا جایی که من اطلاع دارم به نظر می‌رسد که این نامگذاری را در دستور کار کمیته نامگذاری قرار نداده‌اند.»
مجتبی شاکری، رئیس کمیته نامگذاری شورای شهر تهران اردیبهشت‌ماه امسال در گفت‌وگو با خبرگزاری «تسنیم» در مورد نامگذاری خیابانی به نام مصدق گفته بود: «کمیسیون نامگذاری تیرماه سال گذشته طی نامه‌ای خطاب به وزیر نفت در اقدامی عملی پیشنهاد داد ساختمان مرکزی وزارت نفت در خیابان طالقانی و پژوهشگاه نفت به نام مصدق به عنوان یکی از رهبران ملی شدن صنعت نفت نامگذاری شود. اما پاسخ منفی وزیر مانع از تحقق آن شد.»
به گزارش «تاریخ ایرانی»، یک کانال تلگرامی با بیش از ۷۰۰ عضو نیز راه‌اندازی شده و در پی جمع‌آوری امضاست، به نام «پویش تغییر نام خیابان کاشانی به دکتر مصدق» که خطاب به اعضای منتخب شورای شهر تهران (دوره پنجم) نوشته است: «ما امضاکنندگان این نامه از شما می‌خواهیم نام خیابان آیت‌الله کاشانی را به خیابان دکتر مصدق تغییر دهید و ضمن نشان دادن قدرشناسی ایرانیان به چهره‌های ملی، اجازه ندهید نام کسی که با استبداد محمدرضاشاهی همراهی کرده، بر تابلوهای شهر تهران باقی بماند.»
این درحالی است که فرزند آیت‌الله کاشانی معتقد است: «در مردادماه سال ۱۳۳۲ هیچ کودتایی علیه دولت مصدق انجام نشده است. برعکس انبوهی از اسناد و مدارک در همین مجموعه اسناد ارزشمند وزارت خارجه آمریکا وجود دارند که نشان می‌دهند دولتمردان بلندپایه آمریکا و سازمان مرکزی اطلاعات آمریکا «سیا» هرگز به نقش مرموز مصدق و طرح بسیار پیچیده انگلستان برای براندازی و به شکست کشاندن نهضت ملی ایران که به دست مصدق اجرا شد پی نبرده بودند… نه در اسناد وزارت خارجه آمریکا مربوط به سال ۱۹۸۹ و نه اسنادی که به تازگی انتشار یافته‌اند سند و مدرکی بر اینکه مصدق با یک کودتا آن هم از سوی آمریکا برکنار شده باشد وجود ندارد. این در حالی است که اسناد به جای مانده از مبارزات آیت‌الله کاشانی و نمایندگان مجلس شورای ملی دوره هفدهم که در برابر اقدامات ضد میهنی مصدق و برنامه‌ریزی‌های انگلستان برای براندازی نهضت ملی ایران ایستادگی کردند و نیز خاطرات ارزشمندی که در ۶۵ سال گذشته انتشار یافته‌اند انبوهی از اسناد و مدارک تاریخی را در اختیار پژوهشگران تاریخ کشور ما قرار داده‌اند که شناخت واقعیت‌های تاریخی ناکامی نهضت ملی ایران را روشن ساخته‌اند. سرانجام بیان این حقیقت را نیز شایسته می‌دانم که اگر انگلستان و وابستگان آن بر دروغ تاریخی کودتای ۲۸ مرداد علیه مصدق تأکید و آن را تکرار می‌کنند برای آن است که مداخله این دولت در امور داخلی ایران آشکار نشود.»
سید محمود کاشانی در یادداشتی که در خبرآنلاین منتشر شده، به یکی از اسناد اشاره کرده که نشان می‌دهد رابط سیا در تهران و سفیر آمریکا از واشنگتن خواسته‌اند پس از کودتا، برای کمک به دولت زاهدی ۵ میلیون دلار بودجه اختصاص دهد. او در این باره می‌نویسد: «اگر دولت آمریکا در این اوضاع و احوال کمک مالی پنج میلیون دلاری به زاهدی کرد دلیل آن تُهی بودن خزانه کشور و این واقعیت بوده است که زاهدی با میراث شوم مصدق یعنی ناتوانی در پرداخت حقوق کارکنان دولت روبرو بود و یکی از انگیزه‌های کمک مالی دولت آمریکا نیز آن بود که در اوضاع و احوال جنگ سرد که دولت شوروی سابق به دنبال گسترش حوزه نفوذ خود بود دولت ایران بتواند روی پای خود بایستد. اکنون صداوسیما این کمک مالی را دلیل انجام کودتا از سوی آمریکا علیه دولت مصدق برشمرده است!»
محمدرضا کائینی، روزنامه‌نگار و تاریخ‌پژوه نیز از افرادی انتقاد کرده که «بدون خواندن و حتی توان ترجمه یک مجموعه پی‌دی‌اف ۱۰۰۰ صفحه‌ای، تازه رسیده‌اند به این نقطه که کاشانی با مصدق اختلاف شدید داشته و در صف نخست منتقدان او و البته چوب به دستان ۲۸ مرداد بوده است! آن هم همراه با مظفر بقایی و شعبان جعفری که از قضا در آن ساعات، هر دو در زندان مصدق بوده‌اند!... و این همه بدون آن است که حتی بتوانند در میان همه این به اصطلاح اسناد نوانتشار، یک مورد را نشان دهند که کاشانی در طراحی و اجرای واقعه ۲۸ مرداد، اندک نقشی داشته است!»
به نوشته کائینی «کاشانی در طرح‌ریزی سقوط مصدق نقش نداشت، اما می‌دانست که جناب نخست‌وزیر، با طریقه‌ای که در پیش گرفته، به همان فرجامی می‌رسد که رسید!»
در همین باره موسی حقانی، معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در گفت‌وگو با روزنامه «صبح نو» توضیح داده است: «شما در اسناد خیلی چیزها می‌بینید. مثلاً یک مأمور اطلاعاتی حدس زده و پیشنهاد داده که با فلان آدم (مثلاً آیت‌الله کاشانی یا دکتر مصدق) در ایران ارتباط گرفته شود. صرف این مطلب را نمی‌توان سند خیانت دانست. باید ببینیم اولاً ارتباط برقرار شده یا نه؟ ثانیاً باید ببینیم اگر برقرار شده چه پاسخی دریافت شده از طرف داخلی؟ این‌ها مستلزم کار جدی سندشناسی و پژوهشی است. در همین اسنادی که منتشر شده، سندهایی وجود دارد که نشان می‌دهد این پیشنهادها به نتیجه‌ای نرسیده است. مثلاً به مصاحبه‌ای از آیت‌الله کاشانی اشاره می‌شود که با صراحت آمریکا را از دخالت در امور ایران منع می‌کند و هشدار می‌دهد که آمریکا نباید از انگلیس حمایت کند. در همین مجموعه اسناد اشاره می‌کند که آیت‌الله کاشانی به سیاست آمریکا در حمایت از انگلیس حملات جدی‌ای را آغاز کرده است. در همین مجموعه اسناد جدید آمده که پایگاه سیا در قبرس خطی را برای حمله مطبوعات به آیت‌الله کاشانی پی بگیرند. خود این اسناد و شواهد دیگر تاریخی نشان می‌دهد که ادعای دخالت ایشان در کودتا پوچ است.»
به گفته او «این اسناد حدود ۱۰۰۰ صفحه است و روز پنجشنبه منتشر شده و باید به دقت مطالعه شود ولی آن چیزی که با یک نگاه کلی به دست می‌آید این است که این‌ها تمام تلاششان این است که آن روش‌های دقیق نفوذ برای تخریب را بیان نکنند. در بسیاری از موارد در همین مجموعه ۱۰۰۰ صفحه‌ای می‌بینیم که اسامی افراد را سانسور کرده است. حتی بخش‌هایی را حذف کرده‌اند. به نظر می‌رسد که بیشتر شبیه تلاش برای به جان هم انداختن گروه‌های حامی اشخاص در داخل ایران است. از این جهت خودش بخشی از پروژه نفوذ است. بیش از اینکه یک واقعیت باشد، یک پروژه است. اسنادی که دو، سه روز بیشتر از انتشارش نمی‌گذرد و قطعاً هدفش اختلاف بین نیروهای داخلی و جنگ نرم و تغییر از درون است.»
در اشاره‌ای مشترک به این اسناد، حسین دهباشی دیگر تاریخ‌پژوهی است که در کانال تلگرامی خود نوشته است: «اسناد به تازگی منتشر شده توسط ایالات متحده در مورد ۲۸ مرداد نیز که طبعاً مورد توجه گسترده فضای مجازی است، کماکان بسیار ناقص و به نحو جهت‌داری ممیزی شده است. به نظر می‌رسد حدود ۸۱۰ مورد از اسامی و اماکن در نسخه منتشر شده حذف شده‌اند (چرا آن بخش‌ها سانسور شده و چرا بخش‌های دیگر منتشر شده‌اند؟) ضمن اینکه گرچه این اسناد بیانگر رضایت ضمنی برخی رهبران سابق نهضت ملی نفت و از جمله آیت‌الله کاشانی از برکناری دکتر مصدق است اما در هیچ کجای این اسناد خبری از همدلی نظری یا همراهی عملی وی با کودتاگران دیده نمی‌شود.»
وی می‌افزاید: «در نظر داشته باشیم در مقطع ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، شخص سرلشکر زاهدی (بصیر دیوان) امیری بسیار خوشنام بود. او به عنوان حافظ تمامیت ارضی ایران و فرمانده جنگ‌های متعدد و پیروز با شورشیان و تجزیه‌طلبان و نیز در جایگاه وزیر کشور کابینه دکتر مصدق، تا مقطع قبل از دول پس از کودتا، مورد علاقه و اعتماد اغلب ایرانیان و از جمله آیت‌الله کاشانی بود.»
دهباشی با وجود اشاره به میهن‌دوستی بسیار، پاکدستی فوق‌العاده، شرافت و شجاعت دکتر مصدق معتقد است: «خطاهای مهمی چون دلبستگی به قول‌های شفاهی مقامات مذاکره‌کنندگان آمریکایی و انگلیسی و تضعیف جایگاه و تعطیلی مجلس شورای ملی و بی‌توجهی به ترس روزافزون جامعه از خطر همسایه شمالی و نفوذ کمونیسم و الحادی‌گری، تنش مستمر با محمدرضا شاه (که تا آن وقت هنوز محبوب بود) و تقاضاهای غیرقانونی از وی برای تسلط بر نیروهای مسلح، عدم مقابله با روزنامه‌نگاران همراه و هتّاکی چون امیرمختار کریم‌پور شیرازی و طرفداران تندرویی چون حزب توده و چاره‌نیاندیشی در برابر مشکلات اقتصادی چون تعطیلی پیاپی بازار‌ها در پی ناامنی و التهابات سیاسی و... خود از عوامل اصلی خستگی مردم و عدم مقابله عمومی با کودتای ۲۸ مرداد محسوب می‌شود.»
دهباشی همچنین نوشته «کلیپی این روز‌ها دست به دست می‌چرخد که با نام «روز پس از کودتای ۲۸ مرداد» منتشر شده و مطابق توضیحات همراه انگار بازدید مشترک آیت‌الله کاشانی (رئیس مجلس) و سرلشکر زاهدی (نخست‌وزیر کودتا) از خانه ویران و به تاراج رفته دکتر مصدق را نشان می‌دهد. حال آنکه این کلیپ حاوی تصاویری در اماکن و مقاطع تاریخی مختلف است و بی‌ارتباط منطقی به یکدیگر. از جمله خانه غارت‌شده مرحوم دکتر مصدق در خیابان کاخ (فلسطین فعلی)، تصویر سرلشکر زاهدی در پلکان ساختمان وقت شهربانی (ساختمان فعلی وزارت خارجه)، تصویر آیت‌الله کاشانی و دکتر مظفر بقایی و دکتر حسین مکی روبروی در اصلی مجلس شورای ملی وقت (میدان بهارستان). همچنین موعد ضبط این تصاویر نیز بسیار با هم فاصله داشته و در مورد اخیر مربوط به زمستان ۱۳۳۱ و ماه‌ها قبل از کودتا است.»
علیرضا کریمی، روزنامه‌نگار نیز در توئیتر خود نوشته است: «از میان حدود هزار صفحه اسناد سیا در خصوص کودتای ۲۸ مرداد، یکی یادداشت دفتر اطلاعات و تحقیقات وزارت خارجه آمریکاست. این یادداشت در ۳۱ مارس ۱۹۵۳ تهیه شده که حدود ۵ ماه قبل از کودتاست و بیشتر به ارزیابی آیت‌الله کاشانی اختصاص دارد. در این یادداشت آمده که کاشانی نزدیکترین رقیب برای گرفتن قدرت از مصدق است و علت مخالفت کاشانی با مصدق بیشتر شخصی و ناشی از حسادت بیان شده! نکته دیگر در این سند این است که می‌گوید کاشانی هم «مثل مصدق» فرصت‌طلب است اما مصدق بیش از کاشانی به ارزش‌های لیبرال غربی معتقد است. یادداشت مزبور بر سابقه مخالفت آیت‌الله کاشانی با انگلیسی‌ها تاکید داشته و بخشی را به این موضوع اختصاص داده است. کاشانی بر اساس این یادداشت در سه نقطه حامی جبهه ملی بوده: ملی کردن نفت، قطع نفوذ بریتانیا در ایران و حمایت از حاکمیت مردم از طریق مجلس. یادداشت تاکید می‌کند که هیچ سندی مبنی بر اینکه آیت‌الله کاشانی کمکی از خارج از ایران دریافت کرده باشد، وجود ندارد. زمان تهیه این سند طبعا بحث کودتا یا مطرح نبوده یا هنوز خیلی جدی نبوده و در مراحل اولیه طراحی بوده است. سند مزبور ادعای انگلیسی بودن کاشانی را که مدت‌ها از سوی برخی گروه‌های سیاسی ایرانی مطرح شده می‌تواند رد کند. در ضمن نشان می‌دهد حدود ۵ ماه مانده به کودتا، ارزیابی وزارت خارجه آمریکا از شخص آیت‌الله کاشانی ارزیابی مثبتی نیست.»
نظر شما :