خواب آشفته کافه نادری؛ از مصادره تا مزایده
کافه ۹۰ ساله تهران آینده‌ای مبهم دارد
تاریخ ایرانی: چه کسی فکر می‌کرد «هتل و کافه نادری» نود سالگی‌اش را در هراس دوتکه شدن پشت سر بگذارد؟ دوتکه شدن و خراب کردن دیوار ماجرای عجیب‌و‌غریبی بود که قدیمی‌ترین کافه و هتل ایران با همراهی دوستدار‌ان میراث فرهنگی و شبکه‌های اجتماعی، آن را پشت سر گذاشت. کافه و هتلی در حاشیه خیابان جمهوری اسلامی که حالا در ۹۰ سالگی خود، خاطرات زیادی از تاریخ و آدم‌های مشهوری چون صادق هدایت، نیما یوشیج، هوشنگ ابتهاج، مرتضی کیوان و… را در ذهن در و دیوارهایش حفظ کرده است.
از هدایت تا آل‌احمد
داستان کافه نادری در یکی از روزهای سال ۱۳۰۶ شمسی در حاشیه خیابان نادری رو‌به‌روی باغ سفارت انگلیس و در پی تصمیم قنادی ارمنی به نام خاچیک مادیکیانس شروع شد. حضور این مهاجر ارمنی متولد ایروان در تهران، با دومین دوره رشد این شهر در زمان پهلوی اول همزمان بود. تهران و مردمانش خیلی سریع داشتند به سمت آلامد شدن پیش می‌رفتند. الگویشان هم شهر پاریس بود که آن زمان به شهر روشنفکرانی تبدیل شده بود که در پاتوق‌هایشان جمع می‌شدند و با هم معاشرت می‌کردند. چند سال پیش از خاچیک، غلامحسین‌خان لقانطه اولین کافه تهران را در باب‌همایون باز کرده بود؛ کافه‌ای که به شیوه عثمانی‌ها به لقانطه معروف بود. این کافه خیلی زود به خاطر بستنی‌هایش معروف و شعبه‌ای دیگر از آن در میدان بهارستان راه‌اندازی شد. همزمان با ایجاد این کافه، باقرخان قفقازی در لاله‌زار نخستین هتل تهران به نام گراندهتل را راه‌اندازی کرد. در طبقه همکف گراندهتل کافه‌رستورانی طراحی شده بود که خیلی زود به خاطر اجرای تئاتر و موسیقی مورد توجه روشنفکران قرار گرفت؛ اما تهران هنوز برای کافههای بیشتر ظرفیت داشت و همین باعث شد تا خاچیک که قنادی بسیار ماهر بود به فکر راه‌اندازی کافه‌ای دیگر بیفتد. در آن زمان خیابان نادری بهترین خیابان تهران بود؛ سفارت روس و انگلیس در فاصله چند متری از هم قرار داشتند، باشگاه آرارات - محل تشکیل جلسات کانون ارامنه - و آتشکده فیروزبهرام نیز در نزدیکی این خیابان بودند. خاچیک، زمینی را که در رو‌به‌روی سفارت انگلیس قرار داشت، خرید و در آن شیرینی‌پزی خود را راه‌اندازی کرد. کار این قنادی خیلی زود گرفت و موجب شد خاچیک به فکر راه‌اندازی کافه‌رستورانش هم بیفتد. این کافه در سال ۱۳۰۶ افتتاح و به خاطر منوی متفاوتش خیلی زود معروف شد. خاچیک مادیکیانس برای نخستین بار در این رستوران شاتوبریان، بیفتک و بیف‌استراگانف را به مشتری‌ها معرفی کرد؛ اما علت اصلی شهرت رستوران و کافه نه این‌ها که قهوه ترک و فرانسه و نوشیدنی گوارای دیگری به نام کافه‌گلاسه بود. با رونق کار کافه، مادیکیانس سومین بخش این مجموعه یعنی هتل را هم به آن اضافه کرد؛ هتلی که در سال ۱۳۰۷ با الگوی ساختمان‌های آلمانی ساخته و آماده افتتاح شد. با وجود اینکه هتل و قنادی نادری مشتری‌های ثابت و زیادی داشتند اما این دو زیر سایه کافه ماندند.
کافه نادری خیلی زود دو رقیب خود یعنی گراندهتل و لقانطه را پشت سر گذاشت و توانست به پاتوق بسیاری از چهره‌های ادبی و هنری آن روزگار تبدیل شود؛ افتخاری که شاید بخشی از آن را مدیون معماری منحصربه‌فردش بود. سقف بلند، کاغذ دیواری‌ها، چراغ‌هایی که با بند روشن و خاموش می‌شد و مجموعه صندلی‌های لهستانی و رومیزی‌های سفید و درخت‌های چنار داخل حیاط، این کافه را به شکل کافههای پاریسی درآورده و توجه روشنفکران فرنگ‌رفته آن روزگار را جلب کرده بود. از طرف دیگر این کافه دو سالن تابستانی و زمستانی داشت و ارکستر زنده هر روز در آن برنامه اجرا می‌کرد.
صادق هدایت شاید مشهورترین چهره‌ای است که در این کافه رفت‌و‌آمد داشت. جهانگیر هدایت برادرزاده‌اش در خاطرات خود می‌گوید: «صادق هدایت به همراه مسعود فرزاد، مجتبی مینوی و بزرگ علوی هر بعدازظهر در این کافه گرد می‌آمدند و گروه ربعه را پشت همان میزی که به هدایت منسوب است پایه گذاشتند. پشت همان میز بود که هدایت نوشتن سگ ولگرد را شروع کرد و شاید هم به پایان رساند.»
نیما یوشیج هم از جمله چهره‌هایی بود که گاه‌گاهی به این کافه می‌آمد و با منتقدان و موافقانش بحث و گفت‌وگو می‌کرد. احمد شاملو، سیاوش کسرایی، هوشنگ ابتهاج، مرتضی کیوان و پوری سلطانی هم گاه‌گاهی در کافه نادری دور هم جمع می‌شدند. ابتهاج و کیوان و کسرایی پای ثابت این جمع بودند.
کافه نادری در جریان کودتای ۲۸ مرداد در حاشیه خیابان اصلی کودتا قرار داشت و بعد از کودتا نیز برای سال‌ها پاتوق روشنفکران تازه از راه رسیده‌ای چون احمد فردید، جلال آل‌احمد و سیمین دانشور بود. هرچند با ساخته شدن کافه فیروز چند قدم آن طرف‌تر از کافه نادری این کافه پاتوق آل‌احمد شد و کمتر به کافه نادری می‌آمد، با این همه کافه نادری پاتوق چهره‌های فرهنگی - هنری بود و ماند.
از مصادره کافه تا تعطیلی قنادی
با پیروزی انقلاب اسلامی این مجموعه مصادره شد؛ اما بعد از چند سال بخشی از آن که شامل قنادی، کافه‌رستوران و هتل بود بار دیگر به بخش خصوصی واگذار شد. در دهه ۷۰ قنادی نادری تعطیل شد؛ اما کافه نادری باقی ماند. راه افتادن دانشگاه هنر در میدان مشق بار دیگر کافه نادری را پاتوق دانشجویان و هنرمندان کرد، هرچند دیگر این کافه‌رستوران و هتل، طراوت سال‌های پیشین خود را بازنیافت.
حیاط زیبای کافه نادری که زمانی سالن تابستانی بود از رونق افتاد و کم‌کم متروکه شد و خود هتل و کافه نیز رنگ‌‌و‌رویی افسرده گرفتند؛ اما همین رنگ‌و‌روی افسرده نیز نوستالژیک است و هنوز هم افرادی به خاطر طعم قهوه ترک و فرانسه این کافه در فنجان‌های ۹۰ سال پیش و گارسون‌های کهنسال با آن لباس قهوه‌ای - زرشکی و پیشبندهای سفیدشان به خیابان جمهوری می‌آیند. همین نوستالژیک بودن نیز کافه نادری را سرپا نگه داشت و سرانجام در فهرست آثار ملی ایران ثبت کرد.
در سال‌های اخیر بارها خبر احتمال تعطیلی کافه و هتل نادری آمده است؛ اما هر بار واکنش علاقه‌مندان و مردم آن را سرپا نگه داشته و نگذاشته تعطیل شود. در این سال‌ها آثار هنری زیادی به نام کافه نادری یا با تصویری از آن خلق شده است. آهنگ «کافه نادری» با شعری از یغما گلرویی و صدای رضا یزدانی یکی از نخستین کارهایی بود که این خواننده راک را معرفی کرد. در سال ۱۳۹۱ نیز محمد رحمانیان در بازگشت به ایران نمایش «ترانه‌های قدیمی» را به روی صحنه برد که یکی از اپیزودهای آن با بازی علی سرابی و اشکان خطیبی در کافه نادری می‌گذشت. با این همه اتفاقاتی که در روزهای آذر ۱۳۹۶ رخ داد این کافه را بار دیگر در شوکی بزرگ فرو برد.
دیوارکشی؛ تکذیب‌های مکرر
شامگاه نیمه آذر ۱۳۹۶ در شبکه‌های اجتماعی از قول یکی از فعالان میراث فرهنگی این خبر منتشر شد که قرار است دیوار کافه نادری تخریب و عملیات ساختوساز در حیاط آن که در مالکیت ستاد اجرایی فرمان امام خمینی است، انجام شود. برخی منابع خبری با تایید این خبر اعلام کردند که ظاهرا این ستاد از دادگاه حکمی گرفته که به موجب آن مجوز تفکیک حیاط کافه و هتل نادری و دیوارکشی دارد. این خبر با پیدا شدن آگهی هشتادویکمین مزایده کتبی و سراسری املاک و مستغلات سازمان اموال و املاک ستاد اجرایی فرمان امام خمینی که در تاریخ ۱۱ آذر در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر شده بود، تکمیل شد. در ردیف ۶۸ این آگهی شش‌دانگ از یک قطعه زمین حدود ۴ هزار متری با قیمت پایه دو میلیارد به مزایده گذاشته شده بود. چیزی که از چشم همه پنهان مانده بود آدرس و توضیحات این بند بود. آدرس خیابان جمهوری اسلامی، بعد از خیابان سی تیر، کوچه شهید اسد جمالی قسمتی از هتل نادری بود و در توضیحات آمده بود: «شش‌دانگ یک قطعه زمین با وضع موجود به صورت قطعی واگذار می‌گردد، ضمنا زمین موصوف جزء حیاط هتل نادری بوده و اعمال ید مالکانه به عهده خریدار می‌باشد. تکمیل فرم الحاقیه الزامی است.»
این آگهی مزایده به اضافه خبری که منابع خبری داده بودند، تایید می‌کرد مالکی که سال گذشته خانه تاریخی که درست پشت حیاط کافه نادری بود را تخریب کرده و مجوز تخریب چند باب مغازه کناری آن را - که در عکس‌های روز کودتا هم به چشم می‌خورند - گرفته است، قصد دارد بخشی از حیاط کافه نادری را هم که در مالکیت خود دارد به این قطعات اضافه و در مزایده به فروش برساند؛ خبری که خیلی زود در شبکه‌های اجتماعی پیچید و با همراهی خبرنگاران، شهرداری پایتخت و سازمان میراث فرهنگی در جریان قرار گرفتند. شهرداری منطقه ۱۲ بلافاصله اعلام کرد که هیچ مجوزی برای ساختوساز در محوطه و محدوده هتل نادری صادر نکرده است و با توجه به ثبت این بنا در فهرست میراث فرهنگی، اجازه هیچ دخل‌و‌تصرفی در آن را نمی‌دهد. مدیر روابط عمومی شهرداری منطقه ۱۲ هم در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: «از طرف شهرداری منطقه ۱۲ هیچ مجوزی صادر نشده و به دستور شهردار منطقه هم‌اکنون واحدهای گشتی شب و شیفت ما به آنجا رفته‌اند و قطعا اگر کوچکترین اقدامی صورت پذیرد به شدت با مالک برخورد خواهد شد. من ایمان دارم میراث فرهنگی هم قاطعانه برخورد خواهد کرد. به آقای پاشاییان مدیر کافه نادری هم اطلاع دادم که اگر آجری از آنجا کم شود برای همیشه حضورش را در ایران باید فراموش کند؛ مگر با مجوز میراث و شهرداری.»
رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران نیز در گفت‌وگو با رسانه‌ها خبر از اعزام یگان حافظ میراث فرهنگی به خیابان جمهوری و خیابان کناری هتل نادری داد. او به خبرنگار سایت چمدان گفت که تا ساعت ۱ بامداد ۱۶ آذر پیام‌های زیادی را درباره کافه نادری و ابراز نگرانی مردم دریافت کرده است.
اما این اطمینان‌ها برای بعضی از علاقه‌مندان به این بنای تاریخی کافی نبود و شبانه به سمت کافه رفتند تا از گشت‌های شهرداری و میراث فرهنگی مطمئن باشند. کافه نادری جزو هشتگ‌های پرتعداد شبکه‌های اجتماعی شد. حجم این واکنش‌ها آن‌قدر زیاد بود که صبح روز پنجشنبه ۱۶ آذر روابط عمومی ستاد اجرایی فرمان امام خمینی سرانجام وادار به واکنش شد و ابتدا خبر ساختوساز در محدوده هتل نادری را تکذیب کرد.
مرکز اطلاع‌رسانی ستاد اجرایی فرمان امام طی بیانیه‌ای اعلام کرد: «موضوع تفکیک زمین، دیوارکشی و حتی جابجایی یک آجر در محوطه مجاور کافه نادری با پلاک ثبتی ۲۰۳.۲۴ از اساس خبرسازی و کذب است و به هیچ وجه چنین تصمیمی اتخاذ نشده است.» اما آنچه این تکذیبیه را کمی قابل تامل می‌کرد بند بعدی بود که در آن تاکید داشت: «ستاد اجرایی، مالک ملک مجاور کافه نادری است و با توجه به اعلام شفاهی وکیل بهره‌برداران این ملک مبنی بر آمادگی برای خرید این ملک، به منظور حل مشکل کافه نادری این ملک در لیست مزایده قرار داده شده است. شایان ذکر است علی‌رغم اینکه مالکیت این ملک بیش از دو سال است که در اختیار ستاد اجرایی قرار دارد ولی با این وجود تاکنون و پیش از اعلام آمادگی از سوی وکیل بهره‌برداران در هیچ کدام از مزایده‌های ستاد، این ملک در لیست مزایده قرار نگرفته است.»
این بند در حالی منتشر می‌شد که پیشتر در روزنامه‌ها خبر قرار گرفتن این بخش از بنای قدیمی در روزنامه‌ها منتشر شده بود و همین باعث شد تا این بار روابط عمومی ستاد اجرایی فرمان از قول رئیس این ستاد اعلام کند که «ملک جاری با توجه به حساسیت زیادی که وجود دارد از فهرست مزایده خارج و هرگونه تصمیمی را در قبال آن به آینده موکول می‌کنند.» آینده‌ای که شاید سرنوشتی بهتر را برای کافه ۹۰ ساله تهران به همراه داشته باشد؛ چنانکه محمدعلی نجفی، شهردار تهران هم روز ۱۹ آذر اعلام کرد «کافه نادری یک نماد و سمبل تاریخی در شهر تهران است و با پیگیری انجام شده، موضوع مزایده زمین پشت کافه نادری فعلا منتفی است؛ کافه نادری باید به پاتوق شهروندان تهرانی تبدیل شود تا بزرگتر‌ها بتوانند به مرور خاطرات و جوانان به مرور تاریخ بپردازند.»
نظر شما :