اسناد آمریکایی‌ها درباره امام: متفکر بزرگ و مشکل سیاسی دولت ایران
به نظر می‌رسد که بزرگترین نگرانی دولت جان اف. کندی این بوده که آیت‌الله خمینی به مرجع اصلی شیعیان تبدیل بشود و حکومت پهلوی و منافع آمریکا را به خطر بیندازد، به خصوص که در بحبوحه سرکوب معترضان، اخبار تأییدنشده‌ای رسید که عده‌ای از شیعیان پاکستان هم آیت‌الله خمینی را رهبر خود اعلام کرده‌اند.
جولیس هولمز، سفیر آمریکا در تهران، در پیام روز ۱۸ خرداد خود به واشنگتن بعید دانست که این مدرس حوزه علمیه قم، شخص شماره یک جهان شیعه شده باشد. هولمز اما آیت‌الله خمینی را مردی می‌دید که «در مرکز مشکل سیاسی شماره یک دولت ایران» قرار داشت و از آن مقطع به بعد تحولات مرتبط با وی - از میزان محبوبیتش در بین مردم عادی و علما گرفته تا احتمال آشتی کردنش با حکومت و ترجمه و تحلیل نطق‌هایش بعد آزادی از زندان - را به واشنگتن گزارش می‌داد.
سفارت آمریکا در ۲۹ خرداد ۱۳۴۲ به واشنگتن پیام داد که در حال تهیه گزارش جامعی درباره زندگی و سوابق آیت‌الله خمینی است. سندی با عنوان «خلاصه زندگینامه آیت‌الله حاج سید روح‌الله موسوی خمینی» که احتمال دارد چکیده آن گزارش باشد و به تازگی از حالت طبقه‌بندی خارج شده، از آیت‌الله خمینی تصویر یکی از مهم‌ترین روحانیان ایران را ترسیم کرده که «انگلیسی و فرانسه می‌خواند» و «به گفته خبرچین‌های مذهبی، بیش از ۵۰۰ مجتهد از ایران و سراسر جهان در زمره شاگردانش هستند».
اسناد حکایت از آن دارد که تعدادی از هواداران آیت‌الله خمینی به آمریکایی‌ها اطلاعات اغراق‌آمیز می‌دادند. به طور نمونه مهدی حائری - از شاگردان و بستگان آیت‌الله خمینی - به یکی از دوستانش در وزارت امور خارجه آمریکا (ویلیام میلر) می‌گفت که ایران حداقل ۱۰ هزار مجتهد دارد که یک هزار نفر آن‌ها روحانیان طراز اول هستند.
آقای حائری - که بعد‌ها مدتی به سفارت جمهوری اسلامی در واشنگتن منصوب شد - آیت‌الله خمینی را یکی از بزرگترین متفکرین ایران توصیف می‌کرد که «با تجدد، اصلاحات ارضی و حق رای زنان مخالف نیست... او معتقد است که در کل این مردم هستند که باید در این مسائل تصمیم بگیرند که در حال حاضر امکان آن را ندارند.»
او می‌گفت: «خمینی از بازگشت ایران به سلطنت مشروطه حمایت می‌کند تا اینکه همه طیف‌های جامعه ایران بتوانند درباره این مسائل مهم تصمیم بگیرند.»
در مجموع به نظر می‌رسد که اطلاعات آمریکایی‌ها از آیت‌الله خمینی جمعآوری شده شنیده‌های آن‌ها از منابع مختلف بوده که در بعضی موارد ناقص یا نادرست بوده است. در سند «خلاصه زندگینامه آیت‌الله حاج سید روح‌الله موسوی خمینی» - که در ژوئیه ۱۹۶۴ برای یک مقام اداره اطلاعات وزارت خارجه آمریکا تهیه شده بود - حتی نوشته شده که آیت‌الله خمینی «دو همسر دارد: (زن) مسن‌تر دختر یک ملای قم است که برایش پسری به دنیا آورده (متولد ۱۹۳۳) که نامش مصطفی است. (زن) جوان‌تر یک مالک زمین ثروتمند از گیلان است که برایش دو دختر به دنیا آورده.»
بنا بر یک سند دیگر، سفارت آمریکا در تهران گزارش‌هایی دریافت کرده بوده مبنی بر اینکه آیت‌الله خمینی از چند ماه قبل از درگیری علنی با حکومت، در قالب «سهم امام» و خمس مبالغ زیادی از مردم پول جمعآوری کرده بود. حدود دو ماه بعد - در اوت ۱۹۶۳ (شهریور ۱۳۴۲) - یکی از رقیبان آیت‌الله خمینی در قم به نام «آیت‌الله حجت» در مورد این مسئله به سفارت آمریکا گزارش مفصلی داد.
روایت حجت
«آیت‌الله حجت» به احتمال بسیار زیاد حسن حجت - پسر مرجع درگذشته آیت‌الله محمد حجت کوه‌کمری (بنیانگذار مدرسه حجتیه حوزه علمیه قم) بوده که بعد از فوت پدر اداره مدرسه‌اش را به عهده گرفته بود. بنا بر سندی که در سال ۲۰۱۶ میلادی از حالت طبقه‌بندی بیرون آمده، حجت به فرستادگان سفارت گفت که آیت‌الله خمینی به بهانه پرداخت شهریه به طلبه‌ها حدود دو میلیون تومان در حساب شماره ۱۰ بانک توسعه صادرات جمعآوری کرده بود.
محمد بهبهانی - یکی از علمای متنفذ تهران - به عقیده حجت، «عالیجناب خاکستری‌پوش» ایران بود که در همه امور دخالت داشت و از جمله بعد از مرگ آیت‌الله بروجردی در فروردین ۱۳۴۰ - شبکه‌اش را برای ارتقای جایگاه آیت‌الله خمینی بسیج کرده بود.
در سند آمده که حجت، آمریکایی‌ها را ساده‌لوح و غیرقابل اعتماد می‌دانست. مقامات سفارت هرچند جزئیات همه حرف‌های حجت را قابل تایید نمی‌دانستند، روایتش را کاملا محتمل می‌دیدند چرا که با گزارش‌های قبلی سفارت به واشنگتن، مطابقت داشت.
یک ارزیابی دیگر سفارت آمریکا با تیتر «عملکرد پلیس در ناآرامی‌های تهران» - مورخ ۲۷ تیرماه - به این شرح است: «همه گزارش‌ها حکایت از آن داشت که روحانیان - با همکاری گروه بازار و نهضت آزادی ایران - نقشه داشتند تا روز ۱۲ ژوئیه (اربعین) تنش‌ها را تشدید کنند که در آن زمان آشوب‌طلبان خشمگین دست به خشونت بزنند و دولت را مجبور به استعفا کنند.» در چند سند جدید آمده که موعد اصلی «قیام» طرفداران آیت‌الله خمینی حول و حوش روز اربعین آن سال بوده که دستگیری او برنامه آن‌ها را بر هم زد.
آیت‌الله خمینی خود در یک سخنرانی در روز ۲۶ فروردین ۱۳۴۳ گفته بود: «[از] قضیه ۱۵ خرداد من مطلع نبودم تا اینکه حبس به حصر تبدیل شد و اخبار خارج به من رسید.» با این حال، آیت‌الله خمینی بعد از چند ماه سکوت یک بار دیگر وارد صحنه شد و در چهارم آبان ۱۳۴۳ در نطق معروفش گفت که «آقا، تمام گرفتاری‌های ما از آمریکاست». او اعطای مصونیت قضایی به مستشاران آمریکایی در ارتش را به عنوان احیای کاپیتولاسیون به شدت محکوم کرد که به دستگیری و تبعیدش به ترکیه منجر شد. بنا بر اسناد، متن آن نطق جنجالی آیت‌الله خمینی - مانند متون تمام نطق‌های دیگرش - را سفارت آمریکا به انگلیسی ترجمه و برای واشنگتن فرستاده بود.
نظر شما :