از کریم شیره‌ای تا قهوه تلخ- جهانگیر هدایت
نام‌بردن و مسخره کردن کسانی که واقعی هستند و در تاریخ ایران نقش مسلم و معینی داشته‌اند، چه شأنِ نزولی دارد؟ مخبرالدوله از رجال عهد قاجاریه بود و دقیقاً معین است چه کرده و چه باقی گذاشته است. رجل سیاسی که هنوز چهارراهش در ذهن مردم باقی مانده‌است و هرچه کردند نتوانستند آن را تغییر دهند، در این سریال با چهره و اندامی مسخره، خبرچین شاه معرفی شده است. این شخصیت‌پردازی در سریال قهوه تلخ موجب شده‌است که لازم آید نظر مجوزدهندگان و سازندگان سریال را به این واقعیت‌ها جلب کنیم.
حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله که بود؟
او فرزند رضاقلی‌خان شاعر، نویسنده و مورخ قرن ۱۳ بود که معلمیِ محمدشاه را به عهده داشت و آثار ارزنده‌ای از او باقی مانده‌است. به مهم‌ترینِ آن‌ها چون روضه‌الصفا، ریاض‌العارفین، مجمع‌الفصحا و سفرنامه خوارزم می‌توان اشاره کرد. خدمات حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله را می‌توان چنین خلاصه کرد:
۱- راه‌اندازی تلگراف در ایران و اتصال آن به تمام نقاط کشور و کشورهای خارج که برای نخستین بار، ایران به سامانه ارتباطی مدرن و مؤثری مجهز شد و به همین مناسبت شاه به او لقب مخبرالدوله را داد. (حال در این سریالِ دلقک‌مآبانه، او را خبرچین کرده‌اند!)
۲- سمت‌های دیگر او وزیر داخله، وزیر علوم و معادن و مدتی هم صدراعظمی بود.
۳- بنیاد مسجد و تکیه هدایت در کنار مزار پدرش و ایجاد درآمد برای خیریه که فرزندانش در این زمینه وصایای او را بسیار دقیق عمل کردند. مسجد هدایت و خیریه او هنوز در خیابان جمهوری فعال است.
۴- او برای زمان خود، روشنفکری بود عاشق پیشرفت و تعالی کشور. او سه فرزند خود را برای تحصیلات عالیه به آلمان فرستاد که عبارت بودند از مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدوله (او نخستین رئیس مجلس شورای ایران بود) مهدی‌قلی‌خان مخبرالسلطنه که نخست‌وزیر بود و محمدقلی‌خان مخبرالملک که وکیل مجلس بود.
۵- به خاطر آنکه خویشان مخبرالدوله در منطقه میدان مخبرالدوله کنونی مستقر بودند، این میدان به نام مخبرالدوله نامیده شد که به‌رغم همه کوشش‌ها برای تغییر نامِ آن به همین نام ماند. برای اطلاع از جزئیات خدمات سیاسی، اجتماعی و خیریه آن شادروان باید به کتاب «خاطرات و خطرات» فرزندش مهدی‌قلی‌خان هدایت مخبرالسلطنه مراجعه کرد. حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله جَدِ خاندان هدایت است که نوادگان او همه زنده و حاضرند و در جهت ترویج دین و بهداشت و خدمات اجتماعی و خیریه و دستگیری نیازمندان کارهایی کرده‌اند که در این شهر باقی است.
گفتنی است که خاندان هدایت شاهزاده و وابسته به ایل قاجار نبودند و خود ایل مستقلی بودند و این مطلقاً صحیح نیست که در یک سریالِ دلقکانه، چنین شخصیتی را به سخره بگیرند و او را در حد خبرچین رشوه‌بگیرِ مسخره‌ای پایین بیاورند. همه جای دنیا بزرگان خود را تجلیل می‌کنند و به آنان افتخار می‌کنند و ما … افسوس که ابتذال بسیار فراگیر شده است.
ما نظر یکی از نوادگان حاج علی‌قلی‌خان مخبرالدوله که هم‌اکنون از بزرگان خاندان هدایت است را پرسیدیم؛ او گفت: «کریم شیره‌ایِ معروف حالا به صورت سریالی درآمده به نام "قهوه تلخ" که در بقالی‌ها می‌فروشند. کریم شیره‌ای دلقکی بود که خود را در دربار ناصرالدین‌شاه چپانده بود. وقتی شاه هوس شوخی و مزاح می‌کرد این دلقک در حضور شاه، درباریان را مسخره می‌کرد و متلک می‌گفت و شاه هم خوشش می‌آمد و می‌خندید و به دلقک هم انعامی می‌داد. حال هم تاریخ واقعی و رجال ایران را مسخره می‌کنند که تماشاچی‌ها را بخندانند!»
در این مورد با یوسف حاج‌اسفندیاری وکیل دادگستری هم گفت‌وگو شد و نظر او را در این مورد پرسیدیم که چنین گفت: «برای معرفی هر شخص در رسانه، باید آن شخصیت را بدون کم و کاست معرفی کرد و مسخره‌کردن هر شخصِ حقیقی، دور از ادب است. در سریال قهوه تلخ مسخره کردن شخصیت علمی و بزرگی چون مخبرالدوله دارای ایرادهای بسیاری است؛ چرا که این شخصیت تلگراف را به ایران آورد و خدمات بزرگ دیگری برای کشور انجام داد و در زمان خود به عنوان وزیر پست و تلگراف و مشاغل مهم دیگر فعال بوده است. بنابراین معرفی ایشان در سریال قهوه تلخ به عنوان خبرچینِ مسخره، توهین به شخصیتی واقعی و از نظر قانون مجازات اسلامی نشر اکاذیب تلقی می‌شود. البته هرگونه اقدام بستگی به تصمیم بازماندگانِ حاج‌علی‌قلی‌خان مخبرالدوله دارد.»
فقط این نسخه‌ای که تهیه‌کنندگان این سریال برای همه این شخصیت‌ها پیچیده‌اند، یک اشکال خیلی بزرگ دارد؛ وقتی شاه را مسخره می‌کند، ما کوروش کبیر، نادرشاه، کریم‌خان زند، شاه عباس و دیگر شاهانی داریم که انصاف نیست آنان را مسخره کنیم و در حد یک دلقک ابله پایین بیاوریم که دوست دارد بادمجان خام بخورد! این توهین به تمدن، فرهنگ، تاریخ و گذشته‌ای است که به هر حال از آنِ ماست. بعد وقتی به وزرا و صدراعظم می‌رسیم که جلو شاه صدای خروس درمی‌آورند تا شاه تفریح کند، یادمان باشد که ما در همین سِمَت‌ها بزرگمهر، امیرکبیر و دکتر مصدق را هم داشته‌ایم. بدجوری قهوه تلخ همه را کریم شیره‌ای‌وار مسخره کرده است.
قهوه تلخ، عکس‌برگردانِ تلخ و فانتزی دردناکی است از گذشته ما و پدران ما که در آن ایام بالاخره یک جایی یک کاری می‌کردند و در اداره ممکلت نقشی داشته‌اند. شکی نیست این سریال برای گرفتن مجوز و خودشیرینی و دقیقاً همان کاری که دلقک‌ها جلو شاه می‌کردند تا او را بخندانند و انعامی بگیرند، همان کار را کرده است و بدون تعقل به عمق کار، خواسته کاری کند و انعامی بگیرد!
متأسفانه متصدیان وزارت ارشاد که قاعدتاً باید نگهدارنده تمدن و فرهنگ و آبروی این مملکت و بزرگان آن باشند، اجازه می‌دهند از رجال مملکت هتک حرمت شود و وای برآنانی که:
بزرگش نخوانند اهل خرد که نام بزرگان به زشتی برد
حال پیگرد این موضوع بستگی به تصمیم بزرگان خاندان هدایت دارد.
* جهانگیر هدایت؛ برادرزاده صادق هدایت و یکی از نوادگان حاج‌علی قلی‌خان مخبرالدوله
منبع: انجمن پژوهشی ایرانشهر
نظر شما :