عیسی محمدی

انقلاب که پیروز شد، البته با خودش باورها و تفکرات خاصی را آورد و باورها و تفکرات خاصی را در هم ریخت. یکی از مفاهیمی که تأکید زیادی روی آن می‌شد، نفی مصرف‌زدگی و توجه به عدالت اجتماعی و عدالت عمومی بود. به همین نسبت بود که بخشی از برخوردها با مظاهر مصرف‌گرایی و مصرف‌زدگی نیز اتفاق می‌افتاد. بخشی از جاهایی که می‌شد این مصرف‌گرایی را مشاهده کرد یا با آن مقابله‌ای داشت، جاهایی بود که خواربار و اقلام ضروری مردم در آنها به فروش می‌رسید.

ضرورت زمانه

کسانی که درگیر خرید اقلام ضروری در دهه 60 بودند و حتی متولدین دهه50 که آن روزها کم‌کم داشتند از آب و گل در‌می‌آمدند، صف‌ها و کوپن‌ها و فروش سهمیه‌ای را یادشان هست. بخشی از ماجرای سهمیه‌بندی‌شدن اقلام ضروری، البته به واسطه ضرورت زمانه و جنگ و مشکلات اقتصادی آن زمان بود اما بخشی دیگر نیز به همین مباحث عدالت‌محورانه باز‌می‌گشت.

حتی اسمش هم به‌معنای مصرف‌زدگی بود

جالب است که در دهه60 و در سالی مثل 1362شمسی، هنوز واژه سوپرمارکت هم باب نشده بود و خود این واژه، به نوعی نشانی از غرب‌زدگی، مصرف‌زدگی ، مصرف‌گرایی و زندگی مرفهانه دانسته می‌شد. حتی در بخشی از گزارش‌های رسانه‌های آن روزگار، سوپرمارکت‌ها را بقالی‌هایی بزرگ و لوکس و گرم و روشن می‌دانستند که عنوان دهان‌پرکن و وارداتی «سوپرمارکت» را یدک می‌کشیدند!

این بالاشهری‌های مرفه!

البته با وجود اینکه بیشتر اقلام ضروری، سهمیه‌بندی شده بودند، ولی دسترسی به آنها سختی چندانی نداشت. صف و صف‌ایستادن در آن سال، یک امر طبیعی و بخشی از زندگی روزمره محسوب می‌شد و مثل روزگار ما نبود که موضوعی عجیب و غیرطبیعی تلقی شود. در گزارشی که روزنامه اطلاعات در بهمن‌ماه 62منتشر کرده بود، سوپرمارکت را جایی در خدمت مصرف‌زدگان مرفه شمال شهری دانسته بود. البته آن روزگار هنوز تهران مثل این روزها نشده بود و فاصله شمال و جنوب، فاصله‌ای جغرافیایی و البته کاملاً طبقاتی محسوب می‌شد. بعدها و از دهه70 به بعد بود که به واسطه احداث بزرگراه‌ها و رسیدگی بیشتر به جنوب شهر و... این فاصله کمرنگ‌تر شد. وگرنه در همان سال 62، وقتی صحبت از بالاشهری‌ها می‌شد، عموماً اقشار مرفه جامعه مدنظر بودند. به همین دلیل گزارش‌نویسان روزنامه اطلاعات، وقتی که می‌خواستند سراغی از سوپرمارکت‌ها بگیرند، به بالاشهر و زعفرانیه و امثالهم سر می‌زدند.

ارزانی همان مرفهان بی‌درد

در این گزارش منتشرشده که سند جالبی از وضعیت اجتماعی سال 62تلقی می‌شود، سوپرمارکت‌ها جایی بودند که بیشتر اجناس و البته جنس‌های وارداتی، در آنها یافت می‌شد و افرادی که دست‌شان به دهان‌شان می‌رسید، به این مراکز مراجعه می‌کردند تا خریدشان را انجام بدهند؛‌ به این دلیل ساده که حوصله توی صف‌ایستادن نداشتند. در عوض کسانی که در بقالی‌های خیابان شوش و جنوب شهر برای خرید اقلام ضروری می‌آمدند، از طبقات پایین جامعه و طبقات کارگری و... بودند. سوپرمارکت‌داران شمال‌شهر، گوشت را 92تومان خریده و 100تومان می‌فروختند؛ هرچند گزارش‌نویسان مشتریانی را دیده بودند که حتی گوشت را تا 120تومان هم می‌خریدند، چرا که حوصله توی صف ایستادن نداشتند! مشتریان بقالی‌های جنوب شهر، به گزارش‌نویسان اطلاعات گفته‌اند که چیزهایی درباره سوپرمارکت‌ها شنیده‌اند، ولی داخلش نرفته‌اند و این مراکز خرید را ارزانی کسانی می‌دانند که موقع خرید کاری به قیمت‌ها ندارند! 

سحر سخایی، نویسنده و آهنگساز

وقتی قرار شد به‌مرور موسیقایی این 40 ساله بپردازم، از پیش تکلیفم با برخی سال‌ها روشن بود. آن روح زمانه و آن صدای دور آن، گاهی چنان واضح و شنیدنی‌است که تا سال‌ها پس از انتشار اثر همچنان می‌شود احضارش کرد و با شنیدنش به‌یاد تمام کیفیات آن سال مشخص افتاد. چقدر بگویم ممنونم آقای حسین علیزاده که نی‌نوا را ساختید و چگونه می‌توانم به سال ۱۳۶۲ برسم بی‌آنکه بنشینم و دوباره به آن گوش بسپرم.

نی‌نوا قطعه‌ای برای نی و ارکستر است. اطلاعاتی کلی در باب این اثر همین وجه ارکسترال آن است و گفت‌وگویی که این ارکستر با تک‌نواز نی - جمشید عندلیبی- برقرار می‌کند. نی‌نوا نه‌تنها در ساحت نام که در ساحت فرم و محتوایش هم اثری‌است به‌شدت ملهم از ایران و تاریخش.

می‌گویم ایران و هر اشاره دیگر نی‌نوا را مستتر در دل این نام بزرگ می‌گیرم. اشاره‌هایی خودآگاه و آنهایی که بی‌قصد راه باز کرده‌اند به روان آهنگساز. ساز نی، انگار ساز آن سال‌هاست. ساز آن سال‌هایی که انگار تمام وطن فوت کردن‌هایی مدام در سوراخ نی بود و تازه ارکستری هم نبود که یکباره بیاید و جان بدمد؛ شادی بود اما زور غم زیاد بود.

نی را علیزاده نشانه ایران گرفت. نشانه‌ای که می‌شد با آن پل زد بین زنان به خاک افتاده فردای عاشورا در تابلوی فرشچیان به آن پسری که توی عکس سیاه سفیدی در گل خوابیده و تفنگ به‌دست دارد به ما نگاه می‌کند.

برخلاف کاتولیسیسم که قرن‌هاست دست در گردن هنر و ادبیات در اروپا داشته است، به دلایل فراوان این رابطه بین اسلام و هنر دست‌کم برخی هنرها و دست‌کم در دوران معاصر برقرار نبوده است.

شک قدیسان و ایمان پسران خدا سر از تابلوهای کاراواجو درآورد و سال‌ها بعد نابغه‌ای مثل گراهام گرین، در کتاب پایان رابطه چنان پیوندی بین کاتولیسیسم و عشق ساخت که باورکردنش سخت بود. این اتفاق در هنر معاصر ما سخت رخ می‌دهد. ترس از یکی دانسته شدن با «چیزهایی» خارج از انتزاع هنر و ترس از « از آن کسی» شدن در دورانی که اینگونه شدنی افتخار نیست، مانعی ذهنی بوده و هست. علیزاده در نی‌نوا این کار را کرد. یک فتح غریب و یک اتصال قریب بین دین و نغمه و ساز؛ بین جنگ تا زندانیانی که نبودند تا پیروزی انقلاب‌شان را جشن بگیرند؛بین عاشورا تا صف‌های طولانی زنانی که منتظر بودند پسران‌شان زنده یا مرده برگردند. این کار دشوار است. اینکه فرزند زمانه‌ای باشی که پر از خطر است و بمانی و بدرخشی و مثل بنفشه شعر وارطان شاملو مژده شکستن زمستان بدهی و بروی. از دور وقتی برمی‌گردی و با لبخند به ۱۳۶۲ می‌نگری نی‌نوا چه خوش و زیباست ولی خدا می‌داند که اگر موسیقی هم رگ داشت چه میزان خون از تن نی‌نوا بیرون می‌زد. باید این را از خالقش پرسید. تنها او خبر دارد.



کمک نابینایان به جبهه های جنگ

عبدالرضا نعمت‌زاده، روزنامه نگار 




وضعیت اقتصادی ایران در سال‌های نخست جنگ خوب نبود. پالایشگاه‌ها آسیب دیده بودند. صادرات نفت کاهش یافته بود، تورم هم بیداد می‌کرد اما جنگ روی دوش مردم می‌چرخید و کمک‌های مردمی به جنگ در هیچ شراطی قطع نشد.  اینجا نمایشگاهی در اصفهان است که کمک‌های یک مرکز نابینایان به جنگ را به نمایش گذاشته. روی آن تابلوی خوشنویسی شده شعری از صائب است: 

دل چو بیناست چه غم دیده اگر نابیناست/ خانه‌ی آینه را روشنی از روزن نیست 

واقعاً دیگر چه اهمیتی دارد که آن کیف دستی قرمز رنگ به درد رزمندگان می‌خورد یا نه؟
 

نیلوفر جلالی

مردم زیر بار گرانی‌ها شانه خم کرده‌اند. سال 1362است؛ در بحبوحه جنگ. و حالا تصور کن که عید هم باشد. مردم کم‌درآمد زیر‌بار گرانی و تورم مستاصل شده‌اند. روزنامه اطلاعات در تاریخ 7فروردین 1362می‌نویسد: «قیمت میوه‌ها نه فقط ناعادلانه که در پاره‌ای موارد سرسام‌آور و خشم‌برانگیز است. کدام خانواده مستضعفی را می‌توانیم سراغ بگیریم که از عهده خرید نارنگی مرغوب کیلویی60تا 85تومانی برآید و پرتقال خوب(!) را با بهای هر کیلوگرم 30تومان خریداری کند؟». البته علت گران‌شدن میوه، کمبود آن نیست. یک ‌بارفروش در میدان میوه و تره‌بار به خبرنگار روزنامه می‌گوید: «به لطف پروردگار امسال از نظر تولید میوه سال پربرکتی بوده است و میوه بسیار زیاد است». بنا به گفته آن بارفروش در سال 62 عده‌ای دست به احتکار میوه‌های خود در سردخانه‌ها زده‌اند تا بعدا گران‌تر بفروشند. قصه، همان قصه آشنایی است که امروز در سال‌97هم با گذشت 35سال ادامه دارد.

اتیکت قیمت

گزارشگر  روزنامه اطلاعات به میوه‌فروشی‌ها سر می‌زند. در آن سال، بازارروز خیابان وحدت‌اسلامی یکی از بهترین مناطق برای درآوردن قیمت میوه‌هاست. قیمت‌ها چنگی به دل گزارشگر نمی‌زند؛ «قیمت سیب باکیفیت متوسط در خیابان وحدت اسلامی (شاپور سابق) کیلویی 18تومان است و در بهجت‌آباد 14تومان. همان سیب در بازار میوه و تره‌بار تهران کیلویی 15تومان است.» قیمت‌ها را از روی اتیکت‌ها یادداشت می‌کند و ناگهان کسی نزدیکشان می‌شود و می‌گوید: «به مجرد اینکه میوه‌فروش‌ها متوجه حضور شما شدند، اتیکت‌ها را عوض کردند و قیمت‌ها را تغییر دادند». دوربین عکاسی آنها را لو داده است. با این حال قیمت‌ها همچنان تورمی هستند.

میوه مخصوص برای مشتریان مخصوص

اتفاقی جالب‌تر می‌افتد. زنی از تاکسی‌تلفنی پیاده می‌شود که معلوم است از قسمت‌های لژ شهر تهران به بهجت‌آباد آمده است. او وارد میوه‌فروشی می‌شود. جلوی دخل می‌ایستد و میوه‌فروش از پشت دستگاه، میوه‌ای در می‌آورد که به گفته گزارشگر روزنامه اطلاعات «بهترین نارنگی موجود تهران» است. خانم به هیچ‌وجه حاضر نمی‌شود قیمت میوه را به گزارشگر بگوید و می‌گوید اطلاعی از قیمت‌ها ندارد و شوهرش بعداً ‌با میوه‌فروش حساب می‌کند. معلوم می‌شود خرده‌فروشان 2 نوع میوه عرضه می‌کنند، مرغوبش را به مشتریان خاص می‌دهند و نامرغوبش را به قیمت گزاف به مردم عادی.

دلال‌ها و واسطه‌ها اصلی‌ترین عامل گرانی میوه‌ها در سال 1362 هستند. آنها با علم به ناتوانی مالی باغداران، محصولات تولیدی آنها را از ماه‌ها پیش از فصل برداشت، پیش‌خرید و پس از تحویل، در انتظار مناسب‌ترین و سودآورترین فصل توزیع، در سردخانه‌ها انبار می‌کنند. بدیهی است که میوه‌ها تا به‌دست مصرف‌کننده واقعی برسند، چندین بار از دستی به دستی می‌گردند و بر قیمت آنها افزوده می‌شود.

از سر جالیز تا دست مردم

از آن طرف، خبرنگار روزنامه در تنکابن، گفته‌های یکی از باغداران را نقل می‌کند؛ «اغلب موقعی که محصولات کشاورزی به گل نشسته یا به‌عبارت دیگر شکوفه کرده است، واسطه‌ها از راه می‌رسند و با علم به اینکه در این موقع از سال باغدار از هر فصل دیگری بیشتر نیازمند پول است مرکبات او را از قرار هر کیلو 3تا 4تومان پیش‌خرید می‌کنند؛ در نتیجه به ارزان‌ترین قیمت ممکن می‌خرند و به گران‌ترین قیمت‌ها به‌دست مصرف‌کننده می‌رسانند.» میوه‌ای که با قیمت هر کیلو کمتر از 5تومان سر جالیز خریده می‌شود، با قیمت 35تومان به‌دست مردم می‌رسد.

در گزارش روز 9فروردین 1362یعنی 2‌روز بعد از گزارش قبلی، روزنامه اطلاعات دوباره دنباله همان موضوع را می‌گیرد. این بار باغداران، گرانی میوه‌ها را گردن واسطه‌ها می‌اندازند. میدان‌دارها می‌گویند گرانی را پشت دروازه‌های تره‌بار جست‌و‌جو کنید. دستفروشان و دکان‌دارها هم می‌گویند ما ضرر می‌دهیم و تورم ما را هم در خود غرق کرده است.

کسی چه می‌داند؟ شاید آن موقع در سال 62 نخستین باری بوده که کسی در روزنامه‌ای از واسطه‌های بازار میوه و تره‌بار حرف زده است. شاید هم روزنامه‌ها از 50سال قبل از آن، درباره واسطه‌ها می‌نوشته‌اند. احتمال قوی‌تر همین است؛ همانطور که امروز و 35سال بعد، هنوز درباره آن می‌نویسند. کسی چه می‌داند؟ شاید تا 50سال دیگر هم بنویسند و این درد بی‌درمان، دوا نشود.
 

***

ظهور نقاشان انقلاب

علی بختیاری، کیوریتور  

حبیب‌الله صادقی از مشهورترین نقاشان موسوم به «نقاشان انقلاب» است. او فارغ‌التحصیل هنرستان پسران و دانشکده هنرهای زیباست و فوق‌لیسانس و دکترای پژوهش هنر را از دانشکده تربیت مدرس دریافت کرد. نقاشی‌های صادقی در دهه 1360 رویکردی نمادین با ارجاع به مذهب، اسطوره و سیاست‌های روز دارند. صادقی در این باره گفته: «مسئولیت هنرمند تنها در برابر فرهنگ ملی و قومی خودش نیست بلکه مسئولیتی الهی و جهانی دارد.» نقاشی «یا مهدی ادرکنی» دارای شاخصه‌های پر‌اهمیت نقاشی‌های صادقی در آن دوران است.


فوق برنامه در مدارس 

مهرداد رهسپار ، روزنامه نگار



از دیرباز اصطلاح «آثار شعاری» و انتقاد از آن، میان نویسندگان، هنرمندان و منتقدان رواج داشت. برای بسیاری از نویسندگان این مسئله اهمیت نداشت، زیرا منبع الهام آنها برای نگارش یک داستان و یا نمایشنامه، خود شعار ، معنا ، کارکرد و تأثیر آن بود. اکنون معرفی یک نمونه از این آثار خالی از لطف نیست. سال‌های آغازین دهه 60 امور تربیتی در وزارت آموزش و پرورش اهمیت می‌یابد. مدارس برای اوقات فراغت دانش‌آموزان و یا همان «فعالیت‌های فوق‌برنامه» برنامه‌ریزی می‌کنند. بی‌شک هر دانش‌آموزی که در دهه 60 زیسته باشد با برنامه‌های تئاتر و سرود و تواشیح مدارس در آن سال‌ها آشناست. آنچه از امور تربیتی دهه 60 باقی مانده، انبوهی از نمایشنامه‌ها، داستان‌ها و اشعار است که به‌منظور اجرا توسط دانش‌آموزان منتشر می‌شدند. هر شهر و شهرستانی برای امور تربیتی آموزش  و پرورش مربیان و نویسندگان خاص خود را داشت. حسین تمنایی از معلمان فعال و محبوب کاشان و از مدیران امور تربیتی این شهر بود که داستان‌ها، کتب مذهبی و نمایشنامه‌های خود را با نام مستعار محمدحسن فردنیا می‌نوشت. سال ۱۳۶۲ نمایشنامه‌‌ای از او به نام «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» به‌منظور اجرا در مدارس منتشر می‌شود. شخصیت‌های این نمایشنامه کمدی عبارتند از: آمریکا، شوروی، جمهوری‌اسلامی، شاه خائن، ازهاری، بنی‌صدر، رجوی و بختیار. این نمایشنامه نمونه نوعی آثاری است که در هر شهر کوچک و بزرگی به‌منظور اجرا برای مدارس منتشر می‌شدند. این نوشته‌ها شیرین‌ترین لحظات فراغت از برنامه‌های مدارس بودند که با کمک مربیان پرورشی رقم می‌خورد.
 

***

توبه‌کاران درتب‌وتابند

سعید مروتی، منتقد و روزنامه نگار 



محسن مخملباف با اولین فیلمش، مرز میان سینما و مسجد را از میان برداشت. «توبه نصوح» از شهریور1362 در سینماهای تهران اکران شد و فروش قابل توجهی هم نکرد ولی اکران اصلی در مساجد بود که در سا‌ل‌های ابتدایی پیروزی انقلاب فیلم‌هایی چون «زد»، «حکومت نظامی» و «نبرد الجزیره» را به نمایش درمی‌آوردند. با توبه نصوح دیگر نیازی به نمایش فیلم‌های انقلابی خارجی نبود چون مخملباف اصل جنس را کارگردانی کرده بود. نظریه‌پرداز هنر و سینمای اسلامی و چهره مهم و کاریزماتیک حوزه اندیشه و هنر اسلامی که بعدا به حوزه هنری تغییر نام داد با سابقه زندان و فعالیت علیه رژیم پهلوی و با دیدگاه‌های تند و افراطی، با تغییر مسیرها و خانه‌تکانی‌های پی‌درپی روحی‌اش، فیلمساز مهم دهه60 است. توبه نصوح محصول دوران کارآموزی فیلمساز و آشناشدن با مفاهیم اولیه سینماست. به عنوان تجربه اول، ظاهرا آشنایی با لنز زوم و استفاده افراطی از زوم و زوم‌بک برای فیلمساز کفایت می‌کرده است. فیلم محصول ذهن کسی است که تفاوت میان سینما و منبر را نمی‌شناسد؛ کسی که کمترین علاقه‌ای به سینما ندارد، از بچگی از آن متنفر بوده و پایش را در سینما نگذاشته؛ «بچه که بودم به سینما نمی‌رفتم. از کوچه هم که رد می‌شدم برای اینکه موسیقی مبتذل آن دوران به گوشم نرسد انگشت‌هایم را در گوشم می‌کردم. یادم هست که وقتی 13-12ساله بودم دوستی داشتم که مدتی از او خبری نشد، پیگیری که کردیم معلوم شد چون نتوانسته جلوی خودش را بگیرد و به سینما نرود خود به خود لیاقت دوستی با جمع ما را از خود سلب کرده.» (ماهنامه فیلم، شماره43، آذر1365) توبه نصوح با همراهی بچه‌های مسجد جوادالائمه (که دوستان مخملباف بودند و در تاسیس حوزه هنری نقش مهمی داشتند) ساخته شد. فرج‌الله سلحشور(بازیگر نقش لطفعلی‌خان) و محمد کاسبی(بازیگر نقش داماد خانواده) با سابقه فعالیت تئاتر در سال‌های قبل از انقلاب، بیشترین تجربه هنری را میان جمع داشتند. سلحشور با نقش لطفعلی‌خان به شهرت رسید. کارمند قدیمی بانک و مردی گوشت‌تلخ و مردم آزار که سکته می‌کند و هنگام تدفین اطرافیانش متوجه می‌شوند زنده است. تجربه تدفین و مواجه شدن با مرگ از لطفعلی‌خان آدم دیگری می‌سازد و حالا نوبت حلالیت گرفتن از مردم است. اما ماجرا به همین سادگی نیست و لطفعلی‌خان نیازمند توبه نصوح است. معروف‌ترین سکانس فیلم برخاستن لطفعلی‌خان از گور است که به جای ایجاد حس هراس، به‌‌واسطه پرداخت خامدستانه فیلمساز، بیشتر به صحنه‌ای کمدی می‌ماند. با این همه توبه نصوح تجربه‌ای صادقانه از کارگردانی مطلقا بی‌اطلاع از سینما که دنبال بیان اعتقاداتش است برای طیفی از مخاطبان اثری تاثیرگذار و بسیار مهم بود و نمایش فیلم در مساجد تهران و شهرستان‌ها تا سال‌ها ادامه داشت. 

سربداران، دل به کاران 



شین. عزیز منش ، روزنامه نگار 

«سربداران»، محصول اتاق فکر پراکنده حسینیه ارشاد بود. دانشجویان آن روز و مسئولان امروز، راهی حوالی جاده مخصوص شده بودند تا با خلق شیخ حسن جوری و قاضی شارح ساختار فکری معلم شهید را دراماتیزه کنند. نتیجه البته چشمگیر بود. مردم با ولع پای تلویزیون می‌نشستند تا سرنوشت قهرمانان را دنبال کنند. تداوم مفاهیم پر‌بحث صفحات سیاسی روزنامه‌ها در صحنه‌های سریال باعث شد که سازندگان سریال در بیانیه‌ای خود را  از سیاست مبرا کنند. اما منتقدان بار دیگر روی استناد تاریخی و شخصیت‌ها انگشت گذاشتند، این بار در ابتدای سریال متنی خوانده شد و نویسندگان سریال روایت خود را از تاریخ هم مبرا دانستند. اما سربداران نه تاریخ بود و نه سیاست، یک تریلر هیجان‌انگیز از مبارزات مردم هنگام اشغال ایران توسط مغولان بود. بازی‌های خوب بازیگران و موسیقی گوش‌نواز بیش از سیاست و تاریخ برای مردم اهمیت داشت. طغای با بازی فیروز بهجت محمدی، فاطمه با بازی سوسن تسلیمی، حسن جوری با بازی امین تارخ و درخشش علی نصیریان در تجسم یک قاضی شارح برای مردم کافی بود. انتهای سریال با حضور افسانه بایگان و چنگیز وثوقی در نقش شاهزادگان مغول، تب سریال را بالاتر برد. 
 

***

دوزخ بیداری برزخ خواب

میلاد حسینی، روزنامه‌نگار 



جعفر مدرس‌صادقی نویسنده‌ای جدی است و مهم و در چهاردهه حضورش در فضای ادبی ایران، همیشه شخصیتی مهم بوده و کتاب‌هایش علاوه بر داشتن خواننده‌های خاص خود، نظر منتقدان را هم جلب کرده. نکته مهم درباره مدرس‌صادقی تم کلی آثار اوست که در بسیاری از قصه‌هایی که روایت می‌کند تقریبا یکسان می‌ماند. فضایی کاملا حقیقی و رئال به‌وسیله پلی خواب‌گونه پیوند می‌خورد با جادو و خیال و جهانی که همه‌چیزش دقیق و درست بود، اما نیمه رمان از زمین بلند و به عالمی دیگر نزدیک می‌شود. کیفیت این مهم البته در هر رمانی وابسته به قدرت روایی و توانایی قصه در همان رمان است، اما در «گاوخونی» نویسنده به حدی از کیفیت رسیده که رمان کوتاهش را به یکی از کارهای ماندگار تاریخ رمان فارسی بدل کرده. روشن‌بودن تکلیف نویسنده با جهان داستانی‌اش امری‌‌است حیاتی. چرا چنین است؟ خواننده می‌داند وقتی رمانی از جعفر مدرس‌صادقی را در دست می‌گیرد با چه‌جور رمانی مواجه است. می‌داند اگر قصه مهاجرت را می‌خواند، قرار نیست شبیه رمان‌های دیگر باشد. و این مسیری‌است روشن که رمان‌نویس در آن حرکت می‌کند.

گاوخونی، روایت مردی‌ا‌ست که از خاطرات تنیده‌ درهمش از گذشته و پدر خود می‌گوید و گاه خواب‌هایش را می‌نویسد. من‌راوی جوان گاوخونی با 2‌هم‌خانه در تهران زند‌گی می‌کند و بارها اصفهان و شناکردن اول صبح در زاینده‌رود با پدرش را به یاد می‌آورد. دخترعمه و عشقی بدسرانجام و خواب‌هایی پیچیده و خیالی محورهایی هستند که رمان با دستمایه‌قرار دادن آنها خودش را جلو می‌کشد. و البته کابوسی دیگر؛ روزی آن‌قدر به پایین‌دست رودخانه می‌روند که در آب غرق می‌شوند و در باتلاق گاوخونی می‌میرند؛ خواب‌هایی که نقشی اساسی در رمان دارند و اصلا رمان هم با دیدن خوابی شروع می‌شود و همین فرصتی برای وهم‌آلود شدن بیشتر رمان، خاصه از نیمه به بعد، می‌شود.

اما گاوخونی چه‌جور رمانی‌‌است؟ رمانی بسیار خواندنی و روان که خیلی سریع خوانده می‌شود و صحنه‌هایی می‌سازد که تصویرش در ذهن حک می‌شود؛ مانند شناهای صبحگاهی یا دیدن معلم هنگام شنا در زاینده‌رود... تصویر اثیری دخترعمه و بعد بازی با مفهوم ازدواج... فضای مغازه پدری که سرآخر به‌جای باتلاق گاوخونی در آنجا جان می‌دهد... و خواب در خواب‌های آخر رمان و درهایی که رو به باتلاق باز می‌شوند. نکته دیگر درباره گاوخونی قصه‌گوبودن آن است. می‌شود تعابیر و استعاره‌های زیادی را از دلِ متن‌اش بیرون کشید و درباره کهن‌الگوی آب و زن در روایت و چیزهای دیگری حرف زد و صفحه‌ها نقد روان‌شناختی روی رمان نوشت، اما در درجه اول کاری‌‌است قصه‌گو با اجرایی دقیق که جهانی از داستان می‌سازد که همه‌چیزش سرجای خود نشسته، حتی اوهام راوی که دقیق هدایت شده.
 

***

روزشمار انقلاب اسلامی 1362

هجوم موشکی به دزفول

محسن تولایی| خبرنگار

فروردین : درآمد نفت ایران بالا رفته و نگرانی‌ها از شکل‌گیری یک طبقه مرفه جدید خارج از بازار است. آیت‌الله‌موسوی‌اردبیلی دادستان کل انقلاب از محاکمه سران حزب توده به اتهام جاسوسی و تخریب می‌گوید. در یک بمب‌گذاری انتحاری با خودرو سفارت آمریکا در بیروت لبنان منفجر  و ایران متهم می‌شود. ماجرایی که تا دهه 90 بهانه‌ آمریکایی‌ها شد تا به اموال بلوکه شده ایران دستبرد بزنند.

  اردیبهشت: حملات موشکی و هوایی عراق به مناطق مسکونی در سال62 به اوج خود می‌رسد. دزفول با موشک‌های 9متری اسکاد‌بی ‌ساخت شوروی به خاک و خون کشیده می‌شود. کلیه اعضای کمیته مرکزی حزب توده به اتهام جاسوسی، خیانت و توطئه براندازی در تمام استان‌های کشور دستگیر می‌شوند. در شبکه یک تلویزیون اعترافات نورالدین کیانوری دبیرکل این حزب و محمود اعتمادزاده مترجم معروف ادبیات با امضای م.ا‌به‌آذین به‌عنوان یکی از اعضای رده بالای حزب پخش می‌شود. کیانوری اعتراف می‌کند که «مسائلی از قبیل مسائل مربوط به نظامی و سیاسی در گزارشات ما به طرف شوروی داده می‌شد.» این پایان راه 42ساله حزب توده در ایران بود. حزب جمهوری اسلامی نخستین کنگره خود را در این‌ماه برگزار می‌کند.

  خرداد: محمد بروجردی از بنیانگذاران سپاه و فرماندهان نظامی کردستان و دیگر همراهانش با انفجار مین در مسیر جاده مهاباد به نقده به شهادت می‌رسند. محمدباقر حکیم، سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در سخنان پیش از خطبه‌های نمازجمعه تهران خبر از شهادت 6عضو خانواده آیت‌الله حکیم توسط رژیم صدام می‌دهد. تاریخ این اتفاق 23اردیبهشت بوده است.

  تیر: امام خمینی(ره) احکام 3عضو جدید فقهای شورای نگهبان را به نام آیات محمدی گیلانی، امام کاشانی و مؤمن می‌زنند. میرحسین موسوی نخست‌وزیر از تصویب نخستین برنامه 5ساله کشور در جلسه هیأت دولت خبر می‌دهد. نخستین مجلس خبرگان رهبری با پیام امام خمینی(ره) آغاز به‌کار می‌کند. آیت‌الله مشکینی با 45رأی و آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی با 38رأی به‌ترتیب به‌عنوان رئیس و نایب‌رئیس خبرگان انتخاب می‌شوند.

  مرداد: فشارهای بین‌المللی علیه ایران تشدید می‌شود. عربستان سعودی جلوی سفر حجاج ایرانی را به‌علت طرح شعارهای خاص در مراسم برائت از مشرکین می‌گیرد. سیدمحمد خاتمی وزیر وقت فرهنگ در نامه به وزیران اطلاعات و حج کشورهای اسلامی می‌نویسد چرا دولت عربستان تحمل شنیدن شعار مرگ بر اسرائیل را نداشته باشد؟ عربستان درنهایت کوتاه می‌آید و 100هزار زائر، آماده اعزام به سرزمین وحی می‌شوند. صادرات نفت ایران نیز با تهدید قدرت‌ها مواجه می‌شود. 

  شهریور: ارتش و سپاه در سالگرد آغاز جنگ تحمیلی اطلاعیه مشترک می‌دهند که جنگ را تا پیروزی نهایی ادامه خواهیم داد. یک فروند هواپیمای بوئینگ 727شرکت هواپیمایی ایرفرانس که از وین عازم پاریس بود ربوده می‌شود. ربایندگان لبنانی، هواپیما و حدود نیمی از مسافران را به فرودگاه مهرآباد می‌رسانند و خواسته خودشان را تغییر موضع سیاسی و نظامی فرانسه در زمینه کمک‌های نظامی به رژیم‌های عراق، لبنان و چاد اعلام  و درنهایت گروگان‌ها را آزاد می‌کنند.

  مهر: فرانسه جنگنده‌های سوپراتاندار در اختیار عراق قرار می‌دهد. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در واکنش به افزایش حمایت غرب از رژیم صدام حسین و ارسال کمک‌های نظامی به دشمن در خطبه‌های نمازجمعه تهران می‌گوید: «اگر لازم شود می‌توانیم با هزار رزمنده جان‌فدا تنگه هرمز را ببندیم». آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور نیز در دیدار با سفرا و کارداران کشورهای خارجی مقیم تهران تذکر می‌دهند: «ما نمی‌توانیم تحمل کنیم که همیشه کشتی‌های پر از سلاح و مهمات از تنگه هرمز عبور کند و به برخی از بنادر خلیج‌فارس برسد و در خدمت جنگ برای عراقی‌ها قرار بگیرد». اعترافات 18تن از سران حزب منحله توده در یک میزگرد منتشر می‌شود. آنها می‌گویند ارسال سلاح از طرف شوروی به عراق به‌طور دائم در جریان بوده است.

  آبان: پس از انفجار سفارت آمریکا، این بار مقر تفنگداران دریایی ایالات متحده در حمله انتحاری 2کامیون حامل مواد منفجره در بیروت منفجر می‌شود. این آغاز یک مناقشه‌دنباله‌دار تا بیش از 3دهه آینده میان ایران و آمریکاست. روز اول اردیبهشت‌ماه سال95دیوان عالی آمریکا حکم داد حدود 2میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده ایران باید به خانواده‌های قربانیان آمریکایی‌ای که در بمب‌گذاری سال 1983در مقر تفنگداران آمریکایی در بیروت و دیگر حملات منسوب به ایران کشته شدند، پرداخت شود.

  آذر: محاکمه نورالدین کیانوری، ناخدا بهرام افضلی فرمانده پیشین نیروی دریایی و چند تن دیگر از سران حزب توده توسط حجت‌الاسلام محمد محمدی‌ری‌شهری در دادگاه انقلاب اسلامی ارتش آغاز می‌شود. در اعترافات عنوان می‌شود حزب توده قصد داشت در ایران فاجعه بیافریند و وضعی نظیر افغانستان ایجاد کند. آیت الله منتظری از منزوی‌شدن افراد خوب و مفید به ‌علت انگ‌زدن آدم‌های تندرو انتقاد می‌کند؛ امام هشدارهایی درباره گزارش‌های نادرست برخی سلطنت‌طلب‌ها نزد برخی آقایان می‌دهند. بیت آیت‌الله مورد انتقاد است.

  دی: آیت‌الله منتظری در ملاقات خود با آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که در قم صورت می‌گیرد از اینکه بیت و اطرافیانش مورد انتقاد و سوءظن قرار گرفته‌اند، ناراحت است؛ از فشاری هم که سپاه علیه روحانیون بیدار وارد کرده انتقاد می‌کند. وی در دیدار با واحد اطلاعات سپاه و انجمن‌های اسلامی می‌گوید: «با روش‌های اسلامی و برخوردهای عاقلانه می‌توانید حتی افراد ضدانقلاب را هم مجذوب اسلام و انقلاب کنید».

  بهمن: احکام ده‌ها نفر از اعضای شاخه نظامی حزب منحل شده توده اعلام می‌شود؛ حبس‌های ابد و چندده‌ساله به آنها داده می‌شود. محاکمه ده‌ها نفر دیگر از اعضای حزب توده نیز در شهرهای دیگر کشور آغاز می‌شود. هجدهم بهمن ارتشبد غلامعلی اویسی، فرماندار نظامی تهران در جریان انقلاب اسلامی و عامل کشتار 17شهریور تهران، همراه با برادرش در پاریس ترور می‌شوند.

  اسفند: عملیات خیبر در منطقه هورالهویزه آغاز و به تصرف جزایر مجنون منجر می‌شود. این عملیات روحیه نبرد در ادامه جنگ تحمیلی را تقویت می‌کند. محمدابراهیم همت فرمانده لشکر 27محمد رسول‌الله در این منطقه عملیاتی به شهادت می‌رسد. فروردین سال بعد انتخابات مجلس دوم پیش رو است و امام خمینی در سخنانی خطاب به کسانی که دخالت در سیاست و انتخابات را تنها حق مجتهدین اعلام کرده بودند می‌گویند: «آن وقت شیطنت این بود که سیاست از مذهب خارج است و بسیار ضرر به ما زدند. حالا می‌گویند که سیاست حق مجتهدین است یعنی، در امور سیاسی در ایران 500نفر دخالت کنند، باقیشان بروند سراغ کارشان. یعنی مردم بروند سراغ کارشان، هیچ کار به مسائل اجتماعی نداشته باشند، و چند نفر پیرمرد ملّا بیایند دخالت بکنند. این از آن توطئه سابق بدتر است برای ایران».

 

 

***

وقتی انقلاب پنج‌ساله می‌شد در کشور چه خبر بود؟

محمدتقی حاجی‌موسی

  آیا کار خوبی است؟ برخورد با اعتیاد در سال‌های اول انقلاب یک مقدار خشن بوده و در تنظیمات روی حالت Hard قرار گرفته بوده؛ به این خاطر بعضی مردم که اطراف‌شان معتاد بوده نسبت به برخورد با این افراد شکایت داشته‌اند و به روزنامه‌ها پیام می‌فرستاده‌اند. برای مثال یک خانمی گفته آیا شلاق زدن و سخت گرفتن بر معتادان که بدن رنجوری دارند کار درستی است؟ وی اینطور ادامه داده که در چین و ژاپن هم با اعتیاد مبارزه شده و بهتر است از روش‌های آنها استفاده کنیم. لکن این هموطن نمی‌دانسته که در چین معتادان را به بهانه سفر تفریحی سوار کشتی کردند و توی دریا ریختند. لذا متوجه می‌شویم ناآگاهی بعضی اوقات منجر به انتقادات الکی می‌شود و برخورد ما با معتادها از خیلی کشورهای به‌ظاهر پیشرفته دیگر هم بهتر بوده و هست و خواهد بود.

  برای ما که فرقی ندارد  دغدغه‌های مردم گذشته نسبت به الان مایه مباهات است و نشان می‌دهد پیشینیان ما چقدر آرمانگرا بوده‌اند و به چه چیزهایی فکر می‌کرده‌اند. مثلا در این تاریخ ملت توانسته‌اند حکم حلال بودن خاویار و ماهیان خاویاری را از مراجع بگیرند منتها حواسشان نبوده که خب این چه فایده‌ای برایشان دارد؟ قبل از انقلاب که این خوردنی حرام بود و هیچی! بعدش هم که حلال شد آن قدر گران بود که باز هم هیچی! لذا آرمانگرایی همیشه هم خوب نیست و فایده‌ای ندارد جز حسرت‌خوردن.

  برو آخر صف در دهه60 بخش زیادی از زندگی مردم در صف می‌گذشت. مثلا بعضی‌ها در صف به دنیا می‌آمدند. در صف به مدرسه می‌رفتند. در صف عاشق می‌شدند. در صف خواستگاری می‌کردند. در صف ازدواج می‌کردند. در صف غذا می‌خوردند. در صف معاشرت می‌کردند. در صف دعوا می‌کردند و در نهایت در صف به سرای آخرت می‌شتافتند. این کثرت صف و طولانی بودن زمان ایستادن در صف داد مردم و رسانه‌ها را در همان برهه حساس تاریخی هم درآورده بود و روزنامه‌ها ماجرا را بازتاب می‌دادند و خواستار پایان صف‌ها بودند که خب زیادی رؤیایی بوده‌اند و ما هنوز هم اگر برای خرید نان سنگک 20‌دقیقه توی صف نایستیم یک جای ذهنمان دچار حفره می‌شود و تا 6روز پابرهنه می‌خوابیم. والا! 

  گاو خشمگین؛ نسخه مناسب برای خانواده‌های ایرانی   تقریبا 3 سال بعد از ساخت و اکران فیلم گاو خشمگین ساخته مارتین اسکورسیزی، قصابان ایرانی که از این سرقت ادبی خشمگین شده بودند دست به ساخت نسخه مناسب این فیلم برای خانواده‌های ایرانی زدند و ضمن پا گذاشتن روی ملاحظات بی‌خود و واقعی‌سازی‌ مفاهیم اقدام به ذبح غیرقانونی یک گاو و گوساله کنار خیابان خاوران کردند. منتها حواسشان نبود که گاو مورد نظر با گوساله رابطه فامیلی دارد و ابتدا گوساله را ذبح کردند که این مسئله، گاو را ناراحت و خشمگین کرد و باعث شد ضمن سر و صدای شدید پا به فرار بگذارد و وارد یکی از خیابان‌ها شود و با حمله به یکی از خانه‌ها، مردی را له و لورده کند. هنرمندان عضو کمیته منطقه 10 با دیدن این صحنه به یاری مرد بخت‌برگشته آمدند و با شلیک چند گلوله، گاو را به سزای اعمال پلید خویش رساندند. در پایان مرد با پای شکسته عازم بیمارستان شد و گاو خشمگین به‌علت مرگ نتوانست جایزه اسکار را از دستان رابرت دنیرو بگیرد.

  دنده عقب نگیرید  در سال 62، کل مصرف پارچه کشور 900میلیون مترمربع بوده که حداکثر 300میلیون مترمربع آن از خارج وارد می‌شده. حالا اما این نیاز به یک‌میلیارد و 300میلیون مترمربع رسیده که فقط 800میلیون مترمربع آن در داخل تولید می‌شود و 500میلیون مترمربع باید از خارج وارد شود. در این خبر به‌دنبال هیچ افزوده دیگری نیستیم و شما را با آمار و ارقام تنها می‌گذاریم تا غور کرده و سپس نتیجه‌گیری فرمایید.

  شکوفه‌زدن استعدادها  سلامت دهان و دندان یکی از مهم‌ترین مواردی بوده که ایرانیان به آن توجه داشته‌اند. منتهی همین مردم حاضر بودند تمام دندان‌هایشان را از دست بدهند ولی فندق و پسته در بسته‌ای را در ظرف آجیل باقی نگذارند. به‌منظور برآورده کردن نیازهای ملت در این زمینه و بازکردن هر در بسته‌ای بدون درد و خونریزی، متخصصان داخلی دست به تولید داخلی انبر فندق‌شکن در کارگاه تولید واتر پمپ، کاربراتور و شغال‌دست خودرو زدند تا ضمن تأمین تقاضای بازار، نیاز به واردات این محصول از ایتالیا را هم از بین ببرند. محصولی که ظاهرا آن‌موقع خیلی استراتژیک محسوب می‌شده و چون جامعه سرش شلوغ بوده نمی‌توانسته با گوشت‌کوب و قندشکن و سنگ و چیزهای دیگر فندق بشکند و به آن نیاز داشته. 

  عکس جسد با رزولوشن 1080  قورباغه ات را قورت بده یک ضرب‌المثل قدیمی ایرانی بوده و برخلاف چیزی که شما فکر می‌کنید ‌زاده تفکر آنتونی رابینز و روانشناسان عصر جدید نیست. در این ضرب‌المثل که در تاریخ به‌صورت «جسدت را قورت بده» هم آمده با این مفهوم آشنا می‌شویم که شب عید نوروز بهترین چیزی که می‌تواند ترس‌های شما را از بین ببرد، دیدن تصویر جسد یک بنده خدای ناشناسی است که با کیفیت 1080 در روزنامه سراسری به چاپ رسیده و حدس زدن نام و نشان آن می‌تواند علاوه بر از بین بردن فوبیای شما، ثواب هم داشته باشد. بنابراین آن موقع مد بوده که تصاویر باکیفیت اجساد مجهول‌الهویه را در روزنامه چاپ می‌کرده‌اند و از مردم می‌خواسته‌اند آنها را شناسایی کنند؛ یک سرگرمی مناسب برای کسانی که از خانه‌تکانی به ستوه آمده بودند.

***

تصاویری از وقایع سال 62

 

حمله موشکی عراق به شهر مسجد سلیمان



بازدید رئیس‌جمهور از صنایع دفاع



  اعزام کاروان رزمندگان به جبهه



  شهادت سردار خیبر حاج‌محمد ابراهیم همت


  عکس یادگاری خانواده آقای قره‌خانی در تهران




 
حضور بانوان رزمنده در خط مقدم جنگ


  دربی سال با برد استقلال به پایان رسید


مصاحبه تلویزیونی نورالدین کیانوری