سعید مروتی| منتقد و روزنامه نگار

کمدی سرخوش، روان و راحت «اجاره‌نشین‌ها» نمودی بارز از توانایی مهارت و هوشمندی داریوش مهرجویی در بهترین دوران حرفه‌ای‌اش است. در حالی که کمدی‌های دهه‌های 60 اغلب در حد «مردی که موش شد» (احمد بخشی) و «ماموریت» (حسین زندباف) بود و اساسا ساختن فیلم طنز رونق چندانی نداشت، مهرجویی با ساخت اجاره‌نشین‌ها قریحه‌ای از طنازی را به نمایش گذاشت که در فیلم‌های قبلی‌اش (و حتی در «آقای هالو») مسبوق به سابقه نبود. تماشاگران پرتعداد اجاره‌نشین‌ها در اکران سال66، با تصویری تازه از مهرجویی مواجه شدند.کارگردانی فاصله گرفته از نخبه‌گرایی «گاو» و «پستچی» و «دایره مینا» همه هنرش را خرج درست درآوردن لحن کمدی خوش‌ساختش کرده بود. این مهرجویی تازه، دفتر کد و رمز و تمثیل  و استعاره و عوالم روشنفکری و مفاهیم عمیقه را بسته و سراغ قصه‌گویی روان رفته بود. هرچند ماجرای خانه‌ای بی‌صاحب، روابط پرتنش مباشر با مستاجران و رقابت 2 بنگاه معاملات ملکی، به کفایت، حاشیه برای اجاره‌نشین‌ها درست کرد ولی همه این حرف و حدیث‌ها و نمادتراشی‌ها (که می‌توانست ابعادی خطرناک برای فیلم سازنده‌اش فراهم کند) در نهایت مشکل درست نکرد. اجاره‌نشین‌ها آن‌قدر مفرح و دوست‌داشتنی بود که همه ترجیح دادند در روزگار جدیت و عصبیت، به تماشایش بنشینند و کیفش را ببرند. اینکه مثلا شخصیت سالک (یارتا یاران) وصله ناجوری بود یا یکی دو کاراکتر فرعی، زیادی در حاشیه و محو بودند اهمیتی نداشت، ساختمان کمدی اجاره‌نشین‌ها برخلاف خانه‌ای که مستاجران فیلم در آن ساکن بودند، آن‌قدر محکم بود که این ترک‌های ریز، خدشه‌ای بر آن وارد نمی‌کرد. شیرینی و حلاوت فیلم تمام‌نشدنی است و تماشای مکررش همچنان لذتبخش.
 

عیسی محمدی

البته تا وقتی‌که جنگ شهرها شروع نشده بود، مردمی که دور از جبهه‌ها و خاکریزهای مقدم بودند، تصور چندانی از آن نداشتند. در آن روزهایی که خوزستان زیر چکمه‌های بعثی‌ها به‌خود می‌لرزید، چه‌بسا که عده‌ای برای تفریحات  دل به جاده چالوس و هراز و شبیه آن می‌دادند اما وقتی‌که دوره‌های مختلف جنگ شهرها شروع شد، خیلی‌ها فهمیدند که آوارگی، جنگ و به هم ریختن زندگی در یک پلک به‌هم‌زدن و از دست‌دادن عزیزان و... یعنی چه.

جنگ شهرها؛ از مرز تا پایتخت

جنگ شهرها را به 5دوره تقسیم می‌کنند که در فاصله جنگ تحمیلی علیه ایران اتفاق افتاد. این جنگ‌ها، کلا توسط هواپیماهای جنگنده و بمب‌افکن، موشک‌های بالستیک و نیز توپخانه‌های مرزی انجام می‌شد. البته توپخانه‌های مرزی چون برد محدودی داشتند، صرفا برای جنگ‌های شهری در مرزها مورد‌استفاده قرار می‌گرفتند. با توجه به اینکه در غرب کشور و نیز در نقاطی از جنوب کشور، دشمن با تصرف یک نقطه، می‌توانست شهرها و روستاهایی را در دیدرس و تیررس داشته باشد، به راحتی اقدام به بمباران این نقاط می‌کرد.

دوره‌های مختلف جنگ شهرها

هدف اصلی از جنگ شهرها، جنگ روانی بود. با توجه به اینکه مقاومت ایرانی‌ها مبتنی بر روحیه دینی و ملی آنها بود، دشمن پی برده بود که با شکستن روحیه آنها، می‌تواند به پیشروی‌هایی در خطوط مقدم دست یابد. نخستین دوره جنگ شهرها در بهمن62 اتفاق افتاد. دومین آن‌هم در فروردین64 بود که آغاز شد؛ که به نوعی پاسخی به پیشروی و پیروزی ایرانی‌ها. در این دوره بود که برد جنگ شهرها به تهران، تبریز، همدان و شیراز هم رسید. سومین سری جنگ شهرها را هم در فصل پایانی سال65 شاهد بودیم. چهارمین دوره جنگ شهرها را هم از بهمن65 تا اردیبهشت66 شاهد بودیم که 3ماهی به طول انجامید.

شدیدترین دوره جنگ شهرها

شدیدترین دوره جنگ شهرها را می‌توانیم دوره نهایی و پایانی آن بدانیم. سال66 را باید سال عجیبی در جنگ تحمیلی علیه ایران بدانیم. به نوعی جنگ گره خورده بود و البته بعثی‌ها نیز به‌واسطه تجدید قوا و امکانات و حمایت‌های بی‌دریغی که می‌شدند، توانسته بودند تا حدودی دست برتر را هم داشته باشند. از زمستان66 بود که صدام دستور شدیدترین جنگ شهرها را علیه ایران  صادر کرد. این دوره تا اردیبهشت سال بعد، که سال قطعنامه بود، به طول انجامید. در این دوره، مهاجرت‌های بسیاری به شهرها و روستاهای دور‌ از دسترس موشک‌ها و هواپیماهای بعثی اتفاق افتاد؛ مهاجرت‌هایی که حتی دامان کارمندان دولت را هم گرفت تا ناچار به ترک شهرهای بزرگ و پایتخت بشوند.

تهران میزبان 135موشک

در دوره پنجم جنگ شهرها، عراقی‌ها طی 50روز، حدود190موشک به شهرهای ایرانی شلیک کردند. بیشتر این موشک‌ها از نوع اسکاد-B اصلاح شده بود. 135فروند از این موشک‌ها به سمت تهران، 23فروند به سمت قم، 22فروند به سمت اصفهان و باقی هم به سمت تبریز، شیراز و کرج شلیک شد. 2هزار شهید و مهاجرت‌های بی‌رویه، حاصل این دوره از جنگ شهرها علیه ایران بود.

موشک‌های دستکاری‌شده

البته تهران تا پیش از اینکه رنگ موشک‌های عراقی را به‌خودش ببیند، توسط هواپیماهای بعثی بارها مورد حمله قرار گرفته بود. شاید فراگیرترین آنها به همان 31شهریور 59 برگردد که از غافلگیری نیروهای نظامی ایران استفاده کرده و فرودگاه مهرآباد و نقاطی دیگر را مورد حمله قرار دادند. اما از اسفند66 به بعد بود که موشک‌های دستکاری شده عراقی به تهران هم رسید و نقاطی چون میدان هفت تیر، بیمارستان عیوض‌زاده، میدان قزوین، سهروردی، خیابان غفاری و... مورد حمله قرار گرفتند. در آن دوره، خانه‌ای در محله گیشای تهران نیز مورد حمله موشکی قرار گرفت که می‌گفتند محل اصابت موشک، محل برگزاری جشن کودکان بوده است.

توجه! توجه!

البته هنوز هم که با برخی از شهروندان صحبت کنید، خاطرات تلخ جنگ شهرها را به یاد دارند. مهم‌ترین نماد این جنگ شهرها، آژیرهای قرمز و سفید بودند. آژیر قرمز به‌معنای اعلام خطر بود با این متن معروف که«توجه! توجه! علامتی که هم‌اکنون می‌شنوید اعلام خطر یا وضعیت قرمز است و معنی و مفهوم آن این است که حمله هوایی انجام خواهد شد. محل کار خود را ترک و به پناهگاه بروید». بلافاصله هم آژیر قرمز پخش می‌شد و3 دقیقه ادامه داشت. هر 10ثانیه هم زیر و بم می‌شد تا خوب تأثیر کند. وقتی‌که این آژیر به صدا در‌می‌آمد، خاموشی زده می‌شد. طوری که می‌توانستیم در آسمان تاریک شب (بیشتر حمله‌های هوایی در شباهنگام انجام می‌شد) رد هواپیماها و شلیک‌های آنها و نیز رد گلوله‌های دنباله‌دار ضدهوایی‌ها از چهارگوشه تهران را بشنویم. هرگونه روشنی ممنوع بود، چرا که می‌توانست گرایی به هواپیماها بدهد برای ریختن بمب‌هایشان. اگر هم حمله‌ها در طول روز برگزار می‌شد، که سریع باید راهی پناهگاه‌ها می‌شدیم. تصورش را بکنید چندصد دانش‌آموز، یک‌دفعه و با آن استرس شدید، پله‌های تاریک پناهگاه‌ها را طی می‌کردند و در یک فضای محدود، چسبیده به هم می‌ایستادند.

منفجر خواهد شد، نخواهد شد؟

در این فاصله، صداهای ردوبدل شده ضدهوایی‌ها و ویراژهای جنگنده‌ها و انفجارهای احتمالی، تعلیق خاص و عجیبی را ایجاد می‌کرد. شاید این بمب‌ها در مدرسه شما یا پناهگاه شما می‌افتاد؛ پس هر احتمالی را باید می‌دادید. شوخی‌های دوران کودکی و نوجوانی در تاریکی مطلق محلات تهران، جزو خاطرات ماندگار بچه‌های دهه‌های 50و60 است. چقدر پدر و مادرها تشر می‌زدند که سر و صدا راه نیندازید مبادا که دشمن بشنود؛ ما هم در شگفت که چطور صدای ما قرار بود به گوش خلبان مستقر در آن جنگنده‌ها برسد! وقتی هم که در این دقایق کسی لامپی را روشن می‌کرد، سریع او را مورد عتاب و خطاب قرار می‌دادند که چرا جان مردم را به‌خاطر می‌اندازی!

زرد و سفید و قرمز

آژیر سفید هم زمانش3 دقیقه بود؛ شامل یک دقیقه بوق ممتد، یک دقیقه سکوت و مجددا یک دقیقه بوق ممتد. البته یک آژیر زردی هم در این میان پخش می‌شد؛ به نشانه اینکه جنگنده‌ها از شهر دور شده‌اند، ولی هنوز به مبدأ خودشان بازنگشته‌اند و احتمال حمله و بازگشت مجدد آنها می‌رود. به‌عبارت ساده‌تر، باید در حالت نیمه‌آماده باشید. تا مدت‌ها که برد موشک‌ها به شهر تهران نمی‌رسید، کار حمله به این شهر را هواپیماهای جنگی انجام می‌دادند.

با مرور حمله های هوایی به شهر ها در روزنامه‌های دهه60 و سال 66، به نکات جالبی می‌رسیم. از جمله حملات تلافی‌جویانه ایران علیه شهرها و مواضع که بخشی از آنها با ذکر جزئیات، گزارش می‌شد. همچنین راهنمای مقابله با آتش‌سوزی و خفگی و زیر آوار ماندن هم آموزش داده می‌شد؛ مثلا اشاره می‌شد درصورتی‌که زیر آوار مانده‌اید، منتظر بمانید تا نیروهای امدادی از راه برسند. به محض اینکه منطقه‌ای مورد حمله موشکی یا هوایی قرار می‌گرفت، مردم سریعا خودشان را به آن نقطه می‌رساندند و امدادرسانی شروع می‌شد. بخشی از این ویرانی‌ها، از جمله ویرانی حمله هوایی به محله تختی تهران، تا سال‌ها بعد از جنگ نیز پابرجا بود و شهروندان هنگام تردد، می‌توانستند آنها را مشاهده کنند.
 

***

 
مرتضی کاردر| روزنامه‌نگار

یک تک‌نگاری شاعرانه، تذکره‌ای به زبان شعر، مرثیه‌ای بلند، شعری به نام اسماعیل در سوگ شاعری از نسل نخست شاعران پس از نیما؛ اسماعیل شاهرودی.

یکی از تأثیرگذارترین منظومه‌های شعرهای معاصر، یک شعر خطابی بلند، مبتنی بر تداعی‌های آزاد، با ارجاعات بسیار به قرآن و کتاب مقدس و بسیاری از اتفاقات و شخصیت‌های ادبیات معاصر، با سطرهایی که مثل بندهای ترجیع‌بند تکرار می‌شوند. در مقدمه شعر آیه‌ای از قرآن کریم، سطرهایی از سفر پیدایش تورات، بیتی از مثنوی، سطرهایی از ترس و لرز کی‌یر کگارد آمده است که همه درباره داستان اسماعیل(ع) است و سطری از آیه‌های زمینی فروغ: و هیچ‌کس نمی‌دانست که نام آن کبوتر غمگین کز قلب‌ها گریخته، ایمان است.

شعر به سرعت به الگویی برای شعرهای بلند روایی تبدیل شد و به بسیاری از شاعران جرأت و جسارت تجربه‌های متفاوت این‌چنینی را داد. تأثیر شعر اسماعیل را از همان زمان تا به امروز می‌توان در شعرهای بسیاری پیگیری کرد. مثل شعرهای 
«از نخلستان تا خیابان» علیرضا قزوه در همان سال‌ها، منظومه «ای شبلی عزیز! تو هم؟» از محمد رمضانی فرخانی در دهه70 یا شعرهای غلامرضا بروسان در دهه80. ترکیب‌سازی‌های شاعر در این شعر هنوز هم تقلید می‌شود.

سطرهایی از شعر فراتر از کتاب در طول این سال‌ها بارها زمزمه شده‌اند؛ مثل: «به مدد عشق از گور بیرونت خواهم کشید» یا «عکس‌ها افسرده‌اند اسماعیل» و«ای آشنای من در باغ‌های بنفش جنون و بوسه» یا «مرده باد شاعری که راز عشق و مرگ را نداند». 

با اینکه 30سال از انتشار شعر می‌گذرد و با وجود اینکه کتاب سال‌هاست با مجوز رسمی منتشر نمی‌شود اما منظومه اسماعیل در طول همه این سال‌ها مخاطب داشت و نسخه‌های افست آن همچنان از پرفروش‌ترین کتاب‌های شعر بساط‌های خیابان انقلاب است. و دست‌آخر سطرهایی از شعر:

ای مثل باغی از درختان گردو در ذهن کودکان ساده‌ شعر!
 ای اسماعیل!
 ای ایستاده در صف آزمایشگاه‌های شهر، با شیشه‌ای بلند در دست
 و جنگلی از تصاویر رنگین بر سر! 
ای خوابگرد شرق و غرب!
 ای خیانت شده!
ای بی‌حافظه شده پس از نوبت‌ها شوک برقی!
ای ناشتای عشق!
ای آشنای من در باغ‌های بنفش جنون و بوسه!



تاریخ رمان، زمان

 میلاد حسینی؛ روزنامه‌نگار

بهترین رمانی که از سال۶۶ خوانده‌اید چه بوده؟ پاسخ بسیاری از کسانی که در همان سال رمان بزرگ رضا براهنی را خواندند، رازهای سرزمین من بود. و البته این تمام ماجرا نبود و عده دیگری هم به رمان تاختند یا آن را خیلی طولانی می‌دانستند و یا اساسا روایتش را زیر سؤال می‌بردند؛ رمانی که کهنه نمی‌شود و همین چند هفته پیش که به مناسبت تولد 83‌سالگی براهنی تکه‌هایی از رمان را دوباره خواندم تا یادداشتی مفصل درباره‌اش بنویسم، دوباره کیف کردم از قدرت روایی نویسنده‌اش؛ تکه‌هایی درخشان از روزهای انقلاب و قبل‌تر از آن. در آن یادداشت به آلزایمر امروزی براهنی و دعوت کارهایش‌ به تاریخ اشاره کردم و نوشتم رمان‌نویس بزرگ عصر ما اگرچه روزهای رفته را فراموش کرده اما روایت‌هایش مدام یادآوری می‌کند تا تاریخ را از یاد نبریم.

رازهای سرزمین من، چه‌جور رمانی ‌است؟ رمانی‌است مدرن با فرمی کلاسیک. نویسنده نگاهی روشن به ساختار رمان‌های کلاسیک داشته و روایت کلی روایتی ا‌ست کلاسیک. اما جزئیات رمان و شیوه‌ای که رمان‌نویس در هر فصل روایت را جلو می‌برد و سیری که حوادث برای به نتیجه‌رسیدن از سرمی‌گذرانند، چیزی ا‌ست مدرن. اما چگونه چنین اتفاقی اتفاده؟ رضا براهنی از جریان تاریخی کلی و المان‌های یک انقلاب، در فصل طولانی «قول حسین میرزا» جدا می‌شود و به جای بدل‌شدن روایتش به یک متن کلاسیک تاریخی و ثبت جزء به جزء حوادث، جزئیاتی شخصی از آدم‌های داستانی در روزهایی اساسا تحول‌گرا را روایت می‌کند، بی‌آنکه در دام تاریخ‌گویی و مستندنگاری بیفتد. رازهای سرزمین من رمانی‌است مدرن چون تلاش می‌کند روایتی تازه‌تر و انسانی‌تر عرضه کند و با وجود سیر خطی و طولانی‌اش نوعی سیالیت در شیوه روایی و فصل‌بندی نویسنده دیده می‌شود.
مورد دیگر مسئله اسطوره و تاریخ است که میان گره‌گشایی داستانی گنجانده شده. هرچند رمان از باب گره‌گشایی و حل‌کردن موقعیت‌های داستان، چندان قدرتمند نیست اما سیری که از ماجرای گرگ اجنبی‌کش تا روزهای انقلاب دیده می‌شود، بیش‌ از هر چیز وابسته است به روندی تاریخی و نگاهی اسطوره‌ای. رضا براهنی تاریخ و اسطوره را ترکیب می‌کند و قهرمان هر قولش را در جهانی که از واقعیت فاصله گرفته حرکت می‌دهد. و در تکه‌ای مانند قول حسین میرزا، این مهم به اوج می‌رسد و او در دنیایی که شور انقلابی همه‌‌چیز را از جهان واقع فاصله داده، حرکت داده می‌شود تا با کشف مواجه شود و نتیجه ماجرای روایی با ابعاد تاریخی تعیین شود و نه امری رئال.

***

سحر سخایی| نویسنده و آهنگساز

دهه60 دارد به پایان خود نزدیک می‌شود؛ جنگ اما همچنان هست. موسیقی نفس‌هایی کم‌جان با فاصله‌هایی طولانی از هم می‌کشد اما زنده است. محمدرضا لطفی ایران را ترک کرده است. حسین علیزاده نیز بعد از اقامت نه چندان طولانی به ایران برخواهد گشت. پرویز مشکاتیان هرگز ایران را ترک نخواهد کرد. پیش‌تر گفتم او وطن‌پرست سرسختی‌است.

 در خارج از مرزهای جغرافیایی ایران، موسیقی مردم‌پسند دارد دوباره پا می‌گیرد. تلاش‌هایی می‌شود تا تولیدات پیش از انقلاب حالا و خارج از ایران ادامه یابد. نمونه‌اش فیلم «صمد به جنگ می‌رود». نمونه‌اش انتخاب ترانه‌‌ای ایران بنان و خالقی به‌عنوان سرود ملی برای رسیدن به هویتی از آن خود.گویی مکانیزم انکار، از سوی مهاجران و تبعیدی‌ها تلاش می‌کند سوگ وطن را به تعویق بیندازد.

این میل عجیب برای شادی از همین روست. البته همه تولیدات موسیقایی آن‌سوی آب‌ها شاد نیستند و اتفاقاً در روندی نامحسوس می‌شود دو جنس موسیقی مردم‌پسند را از هم تفکیک کرد. یک دسته آنهایی که خوراک شب‌نشینی می‌سازند و اتفاقاً این دسته اول امروز به وفور و به لطف فیلم‌های مفصل کمدی که تلاش می‌کنند ما را بنشانند تا به دردهای تاریخی‌مان بخندیم - و اتفاقاً‌ موفق هم می‌شوند- به وفور شنیده می‌شوند. فعلاً کاری به این گروه ندارم. در گروه دوم ترانه‌سرایان و آهنگسازانی هستند که مضمون غالب‌ کارهایشان وطن است. دلتنگی برای وطن. حسرت برایش. شرح دوری از آن. توصیف گذشته یا اعلام همبستگی با مردمانی که درگیر جنگ و هزار قصه دیگرند. بیژن سمندر در ترانه کوه یخ برای خواننده‌ای می‌سراید: تو سرزمین یخ‌ها، پر از سکوت غمناک، همیشه باد قطبی، همیشه برف و کولاک. دیگری از زبان نابغه ترانه ایرج جنتی عطایی می‌خواند: یاور رسیده از راه، با من از ایران بگو.

این نیمی از پرتره ما از سال ۱۳۶۶ را می‌سازد. اما نیم دیگر همین‌جا رقم می‌خورد. گمان نمی‌کنم کسی حتی اگر شنونده عادی موسیقی ایرانی باشد در آن سال‌ها آلبوم «دود عود» یا دست‌کم تصنیف آخرش را نشنیده باشد. همان که شجریان می‌خواند و مشکاتیان ساخته است:

ای دلبر و مقصود ما، ‌ای قبله و معبود ما، 
 آتش زدی در دود ما، نظاره کن در دود ما

تفاوت مضمون اشعار بیرون و درون وطن از کجا می‌آید؟ آیا همه‌‌چیز زیر سایه باید و نبایدهای داخلی‌ا‌ست که رنگ می‌گیرد یا چیزی درون هنرمند هم دارد تغییر می‌کند؟ چرا جنتی عطایی آنگونه می‌سراید و پرویز مشکاتیان دوباره به سراغ شعرهایی از مولانا و عطار می‌رود؟ چرا یکی می‌خواند: وقتی تن حقیرمو به مسلخ تن می‌برم، مغلوب قلب من نشو ستیزه کن با پیکرم. درحالی‌که دیگری به آواز می‌خواند: درد عشق تو که جان می‌سوزدم، گر همه زهر است از جان خوش‌تر است؟ آیا چیزی درون موسیقی کلاسیک ایرانی هست که آرام آرام دارد از همراهی با روزگار می‌هراسد و میل به سوی برگشت به بی‌زمانی کلاسیک خود دارد؟ 

البته من آنچنان طرفدار قیاسی از این دست نیستم؛ یعنی موافق مقایسه شعری دو گونه متفاوت موسیقی. بیشتر تلاشم نشان دادن تفاوت موسیقی ایرانی با دیروز خودش است. حالا که داریم سال به سال جلو می‌رویم، چه چیزی در حال رخ دادن است که این موسیقی را از شب‌نورد، دوباره و آرام آرام به سمت دود عود بی‌مکان و زمان سوق می‌دهد؟ آیا باز هم خواهم توانست روح زمانه را در آثار موسیقی کلاسیک ایرانی، احضار کنم؟



قصه‌های دو باجناق در یک محله

فهیمه پناه‌آذر| روزنامه نگار 

اکبر عبدی، رسول نجفیان، حسین محب‌اهری، آزاده پورمختار و سوسن مقصودلو بازیگران تله‌‌تئاتر «باجناق‌ها» بودند، تله‌تئاتری که درسال 66 توانست مخاطبان زیادی را پای تلویزیون بنشاند و برای مخاطبانش محبوب شد. آن زمان باجناق‌ها از شبکه یک به کارگردانی داریوش مودبیان پخش می‌شد. داستان 2باجناق به نام‌های خلیل و جلیل که به‌خاطر چشم و ‌هم‌چشمی‌ها داستان تازه‌ای را برای مخاطبان داشتند.



اضطرار

عبدالرضا نعمت‌اللهی|روزنامه نگار

جنگ، فتح داشت، آوارگی هم داشت. از شروع جنگ تا سال 65 حدود 350 نفر از استان خوزستان رفتند. جنگ که تمام شد کمتر از 300 هزار نفر از این جمعیت به خانه‌هایشان برگشتند و ما بقی در شهرهای دیگر ماندند.  این عکس مهاجرت یک خانواده جنوبی از آبادان را نشان می‌دهد. نمی‌دانیم در حاشیه کدام عملیات است.آنچه بیش از همه معلوم است «اضطرار» است.
 

فروش کل سینماهای ایران: 220 میلیون تومان

5سال بعد از آنکه ترکان‌خاتون مغول توانست با آن صورت زیبا و کلاه‌گیس پر دردسر روایت سربداران را به‌سامان برساند و جلوی دوربین قرار بگیرد، نخستین سوپراستار زن سینمای بعد از انقلاب در اوج شهرت بود؛ افسانه بایگان 25ساله در سال 66 با 4فیلم مختلف نماینده 3نسل از زنان ایرانی بود که هریک بنا به اقتضائات احوال خویش هوادار این بازیگر سینما شدند. سربداران در سال‌63 روی آنتن تلویزیون رفته بود و هواداران بایگان از همان روزها تولد یک پدیده زیبا و با استعداد را جشن گرفته بودند. بایگان اما در سال 66 با 4فیلم «دبیرستان»، «تشکیلات»، «حریم مهرورزی» و «بگذار زندگی کنم» خبر از تولد یک ستاره زن در آسمان مردانه و البته کم‌ستاره سینمای ایران داد. آن روزها افسانه سینما متولد شده بود و می‌درخشید.

افسانه بایگان را باید ستاره اول سینمای ایران در دهه 60 دانست. اوج اقبال عمومی این بازیگر در سال 66 رقم خورد. او با 3 فیلم در 3 گونه متفاوت (تریلر، رومانس و اکشن) 3 چهره ( سنتی، مدرن و قربانی) از زن ایرانی را ارائه داد. مردم در همه ایران از این تصاویر استقبال کردند. با اینکه 3 فیلم در دستگاه ممیزی درجه کیفی ج و ب گرفته بودند و حملات دشمن به شهر‌ها باعث تعطیلی سینماها می‌شد، اما مردم با اقبال خود سکه اقبال ستاره  زن در یک سینمای  سراسر مردانه  را به نام افسانه بایگان زدند.

قیمت بلیت: بین 7 تا 12 تومان

***

محمدتقی حاجی موسی

این یعنی چه؟ برگزاری «سمینارها» و کلاس و دوره و اینطور چیزها برای الان نیست و از قدیم‌الایام، مد بوده و کسی کاری به این نداشته که چه کسانی در این دوره‌ها شرکت می‌کنند. مثلا سال66 در ابهر یک دوره 300ساعته کارآموزی برای مدیران مدارس گذاشته بودند. منتهی بعد از پایان این دوره، 10نفر از همین مدیران عوض شدند و اینگونه 300 ساعت سوخت شد و رفت هوا. یکی از مخاطبان روزنامه اطلاعات هم به این مورد اشاره کرده و گفته بود واقعا نمی‌شد اول تغییرات را انجام می‌دادید بعد کلاس می‌گذاشتید؟ که خب ظاهرا با روند امور اداری و نحوه صحیح مدیریت منابع و... آشنا نبوده وگرنه این سؤال را نمی‌کرده.

 سوغات فرنگ  ما که بچه بودیم موز هم جزو سوغاتی به‌حساب می‌آمد و آدم آهنی، در حد گوشی آیفون ارج و قرب داشت و هر کس از مکه برمی‌گشت با خودش یک تلویزیون رنگی هم می‌آورد و ما تا مدت‌ها فکر می‌کردیم آوردن تلویزیون جزو واجبات حج است. لکن خبری که در روزنامه‌‌های آن موقع چاپ شده نشان می‌دهد که نصف این سوغاتی‌ها جزو موارد ممنوعه بوده ولی خب ما بلد بوده‌ایم چطوری قانون را دور بزنیم که هم بازار خالی از جنس نباشد و هم قانون ناراحت نباشد. در آیین‌‌نامه کالاهای مجاز به ورود همراه مسافر آمده پوشاک، لوازم شخصی، لوازم خانگی (به استثنای یخچال فریزر، تلویزیون، اجاق گاز و...)، مواد غذایی، پارچه، لوازم بهداشتی در حد 2هزار ریال که یعنی یک دانه سفیداب و چند چیز دیگر، البته در حد مصرف شخصی و این یعنی دم همه کسانی که با خودشان تلویزیون آوردند گرم و ایول به مأموران گمرک و چه دورهمی خوبی است اینجا.

 مثل ربابه نباشید  جوان‌های الان مثل جوان‌های قدیم نیستند و حال کارکردن و سختی‌کشیدن و طی‌کردن پله‌های ترقی را ندارند. جوان‌های الان همه یا سرشان توی گوشی است یا تا لنگ ظهر خوابند یا 8سال در دانشگاه جزوه رد و بدل می‌کنند و آخرش مدرک کاردانی معادل می‌گیرند. جوان‌های قدیم اما اهل تلاش و کوشش و آن‌قدر سحرخیز بودند که خروس‌ها را هم از خواب بیدار و دم غروب مرغ‌ها را به اجبار آماده خواب می‌کردند. یکی از نمونه‌های این جوانان کوشا، زنی 29ساله، دانشجوی رشته اقتصاد بوده که در این سن و سال کم توانسته بود مدیریت یک باند بزرگ قاچاق ارز را برعهده داشته باشد و این نشان می‌دهد سن یک عدد است و شما اگر بخواهید می‌توانید قبل از 30سالگی هم به این درجه  برسید. تازه این برای دهه60 بوده که امکانات محدود بوده. الان که همه‌‌چیز فراهم است و زیرساخت‌ها یک‌جوری آماده شده که شما اراده کنید، تبدیل می‌شوید به سلطان یک چیزی؛ از سکه و دلار گرفته تا قیر و سیخ و اسکاچ و آدامس بادکنکی. کارآگاهان دایره تجسس پلیس در سال 66 اعلام کرده‌اند این خانم یعنی ربابه امینیان سابقه فعالیت اقتصادی خاصی هم نداشته و فقط زیرک بوده. او با همین زیرکی توانسته بود 500هزار دلار، 638پوند، 33میلیون ریال، 56هزار مارک، 116سکه طلا، 250میلیون ریال طلا و جواهر، 11تخته فرش ابریشم نفیس، 2 دستگاه بنز و یک دستگاه بی‌ام دبلیو جمع کند که سرانجام به‌دست پلیس افتاد. همچنین ربابه در خانه‌اش بیش از یک میلیون تومان عطر و ادکلن و یک انگشتر 5/1میلیون تومانی داشته که آن موقع خیلی بوده و باعث افتادن فک مأموران شده بود. ربابه بعدا به زندان افتاد اما از عاقبتش خبر نداریم.

گمشده‌‌ها پیدا شدند؟   ظاهرا در دهه 60 مردم حافظه خوبی نداشته‌اند یا اینکه خیابان‌ها تابلو نداشته یا علاقه مردم به پیچاندن زیاد بوده و خلاصه هر چی بوده هر روز در روزنامه‌‌ها یک ستون ثابت به گمشدگان اختصاص داشته. 95درصد هم مردان بالای 18سال تا 45سال که «از خانه خارج شده‌اند و هیچ وقت برنگشته‌اند». اینکه چرا در این دهه این‌قدر مردم گم می‌شده‌اند یکی از معماهای حل نشده تاریخ است که ما به آن ورود نمی‌کنیم.

لطفا سیگار نکشید  سیگار‌کشیدن تا یک زمانی پز روشنفکری بود و اگر کسی درس می‌خواند و منورالفکر می‌شد سیگاری هم می‌شد و این سیگار‌کشیدن را آن‌قدر ادامه می‌داد که ریه‌اش از سه جا پاره شود و با لب‌های سیاه ریق رحمت را سر بکشد. از اواسط دهه 60 اما مردم فهمیدند این سیگاری که همه جا همراهشان هست برای سلامتی‌شان ضرر دارد و توی روزنامه نوشتند پزشکان گفته‌اند سیگار شما را می‌کشد و جلویش علامت تعجب گذاشتند! یعنی خود جماعت روزنامه‌نگار عمرا به چنین چیزی اعتقاد نداشتند و به‌نظر آنها ورزش دشمن سلامتی بود و سیگار فکرشان را باز می‌کرد و اصلا با سیگار است که یک متن خوب متولد می‌شود. ولی همین خبرهای کوتاه و اکتشافات پزشکان باعث شد بعد از چند سال سیگار کشیدن یک عمل زشت محسوب و پک‌زدن به آن در اماکن عمومی ممنوع شود؛ اتفاقی که در سال‌های اخیر در حال معکوس‌شدن است.

 این چه وضعشه؟  در راستای مشکلات ابدی و ازلی کشور می‌شود به پدیده شوم افزایش قیمت مرغ اشاره کرد. چون نگاهی به روزنامه‌های 40سال اخیر نشان می‌دهد مرغ یکی از چالش‌های مهم مسئولان اقتصادی کشور بوده که هنوز هم هست و احتمالا تا هزار سال دیگر خواهد بود. آن موقع یکی از خوانندگان پیام داده که در میدان امام‌حسین مرغ را گران می‌فروشند و ما مجبوریم غیر از مرغ کوپنی، مرغ آزاد بخریم لکن وی گفته که می‌دانیم الان جنگ است و مرغ کم است و باید صبور باشیم. الان اما خبری از جنگ و این حرف‌ها نیست و 31سال از سال 66 هم گذشته اما قیمت مرغ هنوز هم بالا و پایین می‌رود و خود مرغ‌ها اگر می‌دانستند قیمت‌شان چنین تأثیری در زندگی مردم و سرنوشت دولت‌ها دارد عمرا به این راحتی تسلیم ما نمی‌شدند و الان داشتند با خروس‌ها در جزیره کیش آفتاب می‌گرفتند.

***

سبقت بدقولی از قیمت

داستان پیش‌فروش نیسان پاترول و باقی ماجرا