۱۶ آذرهای پس از انقلاب/ از یادبودهای حزبی تا مراسم دولتی
تاریخ ایرانی: ۱۶ آذر ۱۳۵۸ نه خبری از درگیری‌های دانشجویان و پلیس بود؛ نه شعار و باتوم و بازداشت و فرار... خبرنگار کیهان آن روز نوشت: «امسال بر خلاف سال‌های قبل که با فرا رسیدن ۱۶ آذر، دانشگاه شاهد صحنه‌های زد و خورد جسته و گریخته دانشجویان با پلیس بود و فریاد اتحاد، مبارزه، پیروزی برای چند لحظه به گوش می‌رسید و بعد فرار و متعاقب آن پیدا شدن سر و کله گاردهای خشن با سپرهای بلند و باتوم‌های ۱/۵ متری و محاصره دانشگاه و دانشکده‌ها و مقاومت و فرار دانشجویان و دستگیری هر کس که به دامشان می‌افتاد و ... و بالاخره پس از ۲۶ سال رودررویی با پلیس و ارتش برای اولین دفعه شاهد برگزاری این مراسم در فضای آزاد زمین چمن دانشگاه بودیم تا خانواده شهدای آذر را کنار خودمان در سالروز شهادتشان ببینیم. به قول برادر شهید شریعت‌رضوی برای شرکت در اربعین این شهدا با هزار و یک دوندگی فرمانداری نظامی تعدادی کارت چاپ کرد و فقط بستگان نزدیک آنها با کنترل شدید موفق شدند تا فاتحه‌ای بر مزار آنها بخوانند.»
خاطرات دادمان از مراسم ۱۶ آذر قبل از انقلاب
پس از انقلاب در سالگرد کشته شدن سه دانشجوی دانشگاه تهران در ۱۶ آذر ۳۲، صندوقچه خاطرات آنانی که ۲۵ سالگرد ۱۶ آذر را در فضای تهدید و ارعاب برگزار کرده بودند، باز شد. یکی از آنها مرحوم «رحمان دادمان» بود؛ دانشجویی که پس از انقلاب همراه با دانشجویان مسلمان پیرو خط امام در تسخیر سفارت آمریکا در تهران نقش داشت و در دولت خاتمی وزیر راه شد که در یک سانحه هوایی کشته شد. دادمان از دانشجویانی بود که پیش از انقلاب در برگزاری مراسم ۱۶ آذر نقش فعالی داشت. به گفته او، «از یک ماه پیش از ۱۶ آذر هر سال دانشجویان شروع به زمینه‌سازی می‌کردند. این کار با نصب اعلامیه‌های مخفی و در کنارش یکسری خواست‌های صنفی و دانشجویی مطرح می‌شد، مقامات دانشگاه با عدم توجه به خواست‌های دانشجویی بچه‌ها را در بن‌بست قرار می‌دادند و کار به خشونت می‌کشید. وقتی که خشونت بالا می‌گرفت اعتصاب عملا شروع می‌شد و دانشکده‌ها به حال تعطیل در می‌آمد. حدود ۱۰ روز مانده به سالروز ۱۶ آذر دانشکده فنی در اعتصاب بود و کار جالبی که دانشجویان می‌کردند این بود که سعی داشتند ابتکار عمل دست دانشجویان باشد و گارد دانشگاه و پلیس نتوانند زمینه عمل بچه‌ها را از بین ببرند... به عنوان مثال روز ۵ آذر سال ۱۳۵۴ یعنی اوج اختناق و جنگ‌های چریکی در سرسرای دانشکده جمع شدیم و همگی صدای خاصی شبیه سوت را تکرار کردیم و با این کار دانشجویان متوجه شدند که حرکت تازه‌ای در حال آغاز است. پس از تجمع ما، به مقر گارد دانشگاه تهران حمله کردیم و پس از ضربه زدن به مقر گارد جنگ و گریز دانشجویان و پلیس شروع شد که ۲ روز ادامه داشت. شعار بچه‌ها در این موقع «حمله، ضربه، تفرق» بود که در کنار شعار کلی «اتحاد، مبارزه، پیروزی» مطرح می‌شد و خیلی هم کارساز بود... روز ۱۶ آذر تنها برای یادآوری یا عزاداری نبود و ما حداکثر استفاده را از این روز برای افشاگری رژیم می‌کردیم و حتی بد‌ترین شرایط پلیسی هم مانع انجام برنامه‌های ما نبود.»
بیانیه‌های احزاب درباره روز دانشجو
اما ده ماه پس از انقلاب، یک ماه پس از تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان انقلابی پیرو خط امام ۱۶ آذر رنگ دیگری داشت؛ احزاب و سازمان‌های سیاسی از چند روز قبل با انتشار بیانیه‌هایی، یاد آن ۳ آذر اهورایی را گرامی داشته و از جنبش دانشجویی تجلیل می‌کردند. واحد دانشجویی حزب جمهوری اسلامی در بیانیه‌ای نوشت: «از شانزدهم آذر سال ۳۲ جنبش دانشجویی نقطه عطفی به خود گرفت و سالیانی دراز شانزدهم آذر را به عنوان سندی بر جنایات بی‌شمار رژیم بهانه قرار داد و دانشجویان سراسر کشور را در چنین روزی به اعتراض علیه رژیم یزیدی شاه و وحدت در تظاهرات واداشت.» در این بیانیه به فرازهایی از مبارزات دانشجویی در سال‌های پیش از آن اشاره شده بود که عبارت بودند از:
۱ـ اعتصاب گسترده دانشجویان در ۱۵ بهمن ۳۹ علیه انتخابات قلابی شاه.
۲ـ تظاهرات وسیع و گسترده‌ای که در ۱۴ آبان سال ۴۰ به همدردی با انقلاب الجزایر به راه انداختند.
۳ـ حرکت‌ها و جنبش‌های متوالی سال ۴۱ که در بهمن ماه آن سال منجر به تظاهرات وسیع دانشجویی علیه رفراندوم فریبکارانه آمریکایی شاه گردید.
۴ـ شرکت در تظاهرات خونین مردم در ۱۵ خرداد سال ۴۲ که منجر به شهادت بهترین جوانان میهنمان گردید و حماسه‌ای خونین در تاریخ مبارزات حق‌طلبانه ما بر جا گذاشت.
۵ـ شرکت موثر در تظاهرات گسترده و پرشکوه چند ده هزار نفری در سال ۴۶ در مراسم یادبود تختی.
۶ـ تظاهرات و اعلام انزجار از اشغال سرزمین‌های عربی به دست اسرائیل غاصب در سال ۴۷ که منجر به آتش کشیدن دفتر هواپیمایی اسرائیل (ال عال) گردید.
۷ـ شرکت در تظاهرات اسفند ۴۸ در رابطه با گران شدن بلیط‌های خط واحد و رهبری دانش‌آموزان در انجام تاکتیک تجمع، حمله.
۸ـ تظاهرات و حمله به موسسات آمریکایی و کانون دانشجویان وابسته به انجمن ایران و آمریکا در اردیبهشت ۴۹ در رابطه با ورود سناتورهای آمریکایی جهت سرمایه‌گذاری در ایران.
۹ـ سنگ باران نمودن اتومبیل حامل نیکسون و شاه مزدور و اسکورت‌هایشان در سال ۵۱ به وسیله دانشجویان دانشگاه تهران در جاده پارک وی.
۱۰ـ زد و خورد دلیرانه دانشجویان دانشگاه تبریز با گارد مزدور در اسفند ماه سال ۵۱ که منجر به شهادت ۱۶ نفر از دانشجویان گردید.
۱۱ـ شهادت چندین دانشجوی دختر و پسر دانشگاه جندی‌شاپور و اصفهان در سال ۵۲.
۱۲ـ شهادت چند نفر از دانشجویان دانشگاه شریف در حمله وحشیانه گارد به غداخوری دانشجویان و...
و بالاخره تظاهرات پرشکوه دانشجویان همراه با شعارهای توفنده الله اکبر در سال ۵۳ که منجر به اعمال تخریبی در دانشکده علوم دانشگاه تهران و گسترش تظاهرات در خیابان‌های اطراف دانشگاه به خصوص خیابان پدر طالقانی (تخت جمشید) گردید.
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی نیز با صدور بیانیه‌ای به مناسبت ۱۶ آذر اعلام کرد: «انقلاب با قدرت دگرگون کننده و خلاق خویش، تمامی قوانین و معیار‌ها و همچنین سالروز‌ها و یادبودهای گذشته را یا نابود می‌کند و یا در جهت سازنده و تعیین کننده پس از انقلاب تغییر شکل می‌دهد. دیگر ما روز قیام ۴ آبان یا ۶ بهمن را در تقویم خاطره‌ها و بزرگداشت‌ها هرگز نخواهیم داشت... ۱۶ آذر نیز با توجه به اینکه این روز سمبل مقاومت تمامی دانشجویان بر علیه طاغوت در سال‌های خفقان بوده است، می‌بایست جنبش دانشجویی اینک در مسیر ملت و انقلاب راه خویش را بپیماید.»
سازمان مجاهدین خلق هم در بیانیه‌اش ۱۶ آذر را یکی از درخشان‌ترین برگ‌های تاریخ دانشگاه خواند و نوشت: «ورود و حضور امپریالیست‌های آمریکایی در این میهن همیشه با خون‌ریزی و کشتار همراه و عجین بوده است. به این ترتیب بود که شهدای ۱۶ آذر ۱۳۳۲ پیش پای نیکسون معاون وقت ریاست جمهوری آمریکا که به دنبال کودتای آمریکایی ۲۸ مرداد به ایران می‌آمد قربانی شدند. همچنان که ۱۹ سال بعد در چهارم خرداد ۱۳۵۱ نیز شاه خائن برای اثبات خوش خدمتی خود ۵ مجاهد قهرمان خلق را درست در روز ورود نیکسون جنایتکار که این بار در مقام ریاست جمهوری آمریکا به ایران وارد می‌شد، قربانی نمود.»
نهضت آزادی ایران نیز به مناسبت سالگرد ۱۶ آذر در بیانیه‌ای تصریح کرد: «۱۶ آذر روز دانشجو را به یاد آن سه شهید و شهیدانی که فریاد یاری آنان را در همان سنگر دانشگاه با سرخی خون خویش پاسخ گفتند، گرامی می‌داریم.»
سازمان دانشجویان جبهه ملی ایران هم به همین مناسبت اطلاعیه‌ای منتشر و اعلام کرد که روز ۱۶ آذر را به حق باید روز دانشجو نامید و هر کجای ایران و جهان حتی اگر یک دانشجوی ایرانی باشد باید این روز تاریخی را گرامی دارد.
وحدت روحانیت و دانشگاه در یک مبارزه اصولی
در سال ۱۳۵۸ مراسم بزرگداشت روز ۱۶ آذر به علت تقارن با روز جمعه در روز ۱۵ آذر و در زمین چمن دانشگاه تهران برگزار شد؛ در این مراسم که به دعوت خانواده‌های شهدای ۱۶ آذر و تعدادی از گروه‌های اسلامی برپا شد، جمع کثیری شرکت کردند. در ابتدای مراسم دکتر محمد ملکی، سرپرست موقت دانشگاه تهران با اشاره به سیاست آمریکا در سرنگونی مصدق گفت: «دانشگاه را به عنوان سنگر آزادی باید حفظ کنیم و نگذاریم که فرصت‌طلبان و افراد ضد انقلاب، ثمره سال‌ها مبارزه و شکنجه را آلوده نمایند.» وی با اشاره به لزوم وحدت بین دانشگاه و روحانیت که مورد تاکید امام است، گفت: «ما باید امروزه این مبارزه ضد امپریالیستی را هر چه بیشتر توده‌ای نموده و در تشکیل ارتش مردمی بکوشیم و نگذاریم که مثل ۹ ماه گذشته دچار تضادهای فرعی شویم.»
در ادامه این برنامه طاهر احمد‌زاده با اشاره به دانشجویان رزمنده خط امام در اشغال لانه جاسوسی گفت: «در سال ۵۰ موقعی که برادران رزمنده ما می‌خواستند سفیر آمریکا را جهت نجات رزمندگان در بند رژیم به گروگان بگیرند سفیر آمریکا گفت آمریکا آن قدرت را دارد که از سفارتخانه خود دفاع کند.»
فاتحه خوانی با کارت دعوت حکومت نظامی!
آخرین سخنران برنامه، برادر شریعت‌رضوی بود که با تشریح واقعه ۱۶ آذر ۳۲ و ممانعت رژیم از برگزاری مراسم هفتم و چهلم برادرش گفت: «بعد از شهادت این سه نفر به ما اجازه برگزاری شب سوم در خانه‌هایمان را هم ندادند ولی در مراسم چهلم به خاطر پافشاری زیادی که کردیم فقط در حدود ۳۰۰ کارت که مهر حکومت نظامی روی آن خورده بود از طرف حکومت در اختیار ما گذاشته شد و هر کس که می‌خواست از شوش به طرف شهرری جهت رفتن به امامزاده عبدالله حرکت کند کارتش را دوباره کنترل کردند.»
پس از پایان سخنان وی چند پیام از گروه‌های مختلف در گرامیداشت این روز خوانده شد و سپس شرکت کنندگان با شعار «به گفته خمینی، پیش به سوی وحدت» دانشگاه را ترک کردند. حاضران مراسم این شعار‌ها را نیز سر می‌دادند: «۱۶ آذر مظهر وحدت ماست»، «دانشگاه-دانشجو، سنگر آزادگان... ۱۶ آذر ماه گواه خونین آن.»
پس از آن عبدالکریم لاهیجی در سخنانی گفت: «بعد از هجوم امپریالیزم آمریکا به ایران و تثبیت نوکر داخلی‌اش، رژیم که می‌خواست قربانی به پیشگاه اربابش تقدیم کند در ۱۶ آذر ۳۲ به کمک قداره بندان و نظامیان کودتاچی تشنه خون، دانشگاه را محاصره کرد که در این میان افتخار شهادت نصیب سه نفر از دانشجویان دانشکده فنی شد.»
سازمان دانشجویان جبهه ملی ایران نیز در آن سال مراسمی برای بزرگداشت روز ۱۶ آذر برگزار کرد که در این مراسم خانواده‌های شهیدان شریعت‌رضوی و قندچی شرکت کردند. در این مراسم برادر شریعت‌رضوی، نماینده خانواده قندچی، دکتر ورجاوند و اصغر پارسا نمایندگان شورای مرکزی جبهه ملی ایران و بنی‌جمالی از طرف سازمان دانشجویان جبهه ملی درباره مبارزات و شهادت دانشجویان دانشگاه در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ به تفصیل سخن گفتند. مراسمی نیز به دعوت سازمان جوانان و دانشجویان دموکرات ایران در آمفی‌تئاتر دانشکده فنی دانشگاه تهران برگزار شد که در آن کی منش، عضو هیات سیاسی کمیته مرکزی حزب توده ایران سخنرانی کرد.
اولین مراسم دولتی بزرگداشت ۱۶ آذر
۱۵ آذر سال ۱۳۵۹ خانواده دانشجویان شهید با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کردند که آنها روز ۱۶ آذر از ساعت ۲ تا ۴ بعدازظهر بر سر مزار آن شهیدان در امامزاده عبدالله می‌روند و مراسم یادبود در آنجا برگزار می‌شود. اما ساعت ۳ روز ۱۶ آذر شورای هماهنگی تبلیغات ستاد مستقر در مدرسه عالی شهید مطهری مراسم روز دانشجو را در دانشگاه تهران برگزار کرد که سخنران آن عبدالمجید معادیخواه بود که ضمن اشاره به سخنان آیت‌الله منتظری مبنی بر هوشیاری مردم درباره دسیسه‌های آمریکا و فراموش نکردن شعار مرگ بر آمریکا گفت: «مطمئنا آمریکا با شعار مرگ بر آمریکا از میدان بدر نمی‌رود و هیچ مساله‌ای برای انقلاب اسلامی ما اصولی‌تر از این معنا نیست که از نفوذ خط غرب و خط آمریکا در این انقلاب جلوگیری کنیم.» معادیخواه در سخنانش درباره خط امام، مساله تخصص و... سخن گفت.
این اولین مراسم دولتی ۱۶ آذر پس از انقلاب بود و در حالی برگزار شد که خانواده شهدای ۱۶ آذر در امامزاده عبدالله بودند حتی تماسی نیز با آنها گرفته نشده بود و این خانواده‌ها به محض اطلاع از برگزاری مراسم در دانشگاه تهران، برادر شهید احمد قندچی را به عنوان نماینده خود به این مراسم فرستادند تا چنانکه او گفته بود: «از مردمی که در مراسم شرکت کرده‌اند، تشکر کنم.»
نظر شما :