روزی که شعارها از دیوارهای شهر رفتند/ روایتی از پاکسازی پایتخت جنگ‌زده
اعظم ویسمه
در روز 25 اسفند سال 57 به دنبال دعوت شهرداری تهران و موافقت آیت الله طالقانی و مهندس بازرگان، مردم تهران به خیابان‌ها آمدند تا در روزی که عنوان "پاکسازی شهر جنگ زده" گرفت، در و دیوارهای شهر را از شعار پاک کنند. اتفاقی که به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران آنقدر زود رخ داد که امکان ثبت برخی از شعارها در تاریخ و کار پژوهشی بر دیوارنوشته‌های دوران انقلاب را که به مثابه یک رسانه فراگیر بوده، سلب کرد.
غلامعباس توسلی در همین رابطه به تاریخ ایرانی گفت که: «متاسفانه بسیاری از شعارها را در مدت کوتاهی از روی دیوارها پاک کردند، بدون آنکه از آنها تصویربرداری شود. همین موضوع باعث شده است که حالا، بعد از سه دهه نتوان تحقیق جامع و مانعی در مورد شعارهای انقلاب انجام داد.»
از تابستان سال 57، دیوار شهرها و حتی روستاهای ایران نقش وسایل ارتباط جمعی سنتی را ایفا کرد و هزاران شعار با قلم‌مو، رنگ، اسپری، ماژیک، گچ، زغال، مداد، خودکار و حتی خون بر آنها نقش بست. شاید با اطمینان بتوان گفت که در تمام طول تاریخ این کشور هرگز در چنین سطح وسیعی و با چنین حجمی، دیوارها جایی برای پیام دادن به مردم نشده بود. در آن سال دیوارهای ساختمان‌ها، کیوسک‌های تلفن و تابلو مغازه‌ها و حتی تابلوهای راهنمایی و رانندگی، جاهای ثابتی بود که به وسیله مردم روی آنها پیام نوشته می‌شد. گاهی نیز شعارها روی وسایل نقلیه و حتی آمبولانس‌ها نیز نقش می‌بست.
میزان توجه مردم به دیوارنوشته‌ها در سال 1357 بسیار بود. حتی عنوان شده که مردم آنچه را که بر روی دیوارها خوانده بودند، برای یکدیگر نقل می‌کردند. در کنار این نوشته‌ها عکس‌های زیادی نیز به چشم می‌خورد که به کمک رنگ اسپری و شابلون‌های آهنی، تخته‌ای و مقوایی بر روی دیوارها ترسیم می‌شد. هرچه طول شعارها بیشتر بود افراد از فاصله بیشتری می‌توانند آن را بخوانند.
شعارهایی که با قلم‌مونوشته می‌شد پررنگ‌تر و در نتیجه خواناتر از شعارهای اسپری بود. برخی از این شعارها به وسیله سازمان‌ها نوشته می‌شد و تعدادی نیز به وسیله توده مردم، غلط‌های املایی و انشایی در میان آنها دیده می‌شد. اگرچه عنوان وسیله ارتباط جمعی سنتی را به دیوار نوشته‌ها دادیم ولی این مجموعه چه از نظر تعداد گیرندگان پیام و چه از نظر محتوا چندان تفاوتی نیز با وسایل ارتباط جمعی مدرن مانند مجله یا روزنامه نداشت. گاه که سانسوری از طریق ماموران حکومت نظامی بر روی آن اعمال می‌شد و آنها دیوارنوشته‌ها را با رنگ پاک می‌کردند، با اعتراض مردم روبرو می‌شد که می‌نوشتند "ننگ با رنگ پاک نمی‌شود."
یک ماه پس از پیروزی انقلاب شعارها پاک شد
شعارهای دیواری سال 1357 را پس از دو سال دیگر نمی‌‌شد در خیابان‌های بزرگ شهرها دید. تعداد زیادی از آنها روز 25 اسفند 1357 به دنبال درخواست مسئولان دولتی در پاکسازی دیوارهای شهر به وسیله مردم پاک شد. در روزنامه کیهان سال 57 عنوان شده که آیت الله مرعشی نیز در این مراسم در کنار بسیاری از مسوولان وقت حضور فعال داشته است. تصویری از استاندار وقت مشهد نیز منتشر شده که جارو بدست در خیابان است.
اما مهندس محمد توسلی که در آن دوران شهردار تهران بوده درباره این اقدام گفته است: « اولین تجربه‌ای که ما با رفتار تحسین برانگیز مردم روبرو شدیم در همان اسفند سال 57 در آخرین جمعه سال رخ داد. طرح پاکسازی شهر تهران. ما از سنت قدیمی ایرانی خانه‌تکانی آخر سال استفاده کردیم؛ همه یادتان است که تهران به شهری جنگ‌زده تبدیل شده بود. در و دیوارهای شهر پر از شعار بود و معابر شهر نیز نیاز به‌پاک‌سازی داشت. شهرداری با نیروی انسانی محدودش قادر به انجام این کار نبود. وقتی ما فکر پاکسازی را مطرح کردیم با یکی دو تا مصاحبه واکنش وسیع و گسترده‌ای در شهر تهران بوجود آمد. در آن روز، همه مردم جلوی خانه، کوچه و خیابان‌شان را به‌صورت گسترده‌ای پاکسازی کردند؛ حتی مدیران انقلاب از جمله مرحوم آیت‌الله طالقانی هم جارو دست گرفتند و در پاکسازی مشارکت کردند. وقتی اعتماد عمومی وجود دارد و آحاد جامعه‌ای، حکومت و مدیران را از خودشان می‌دانند، با تمام وجود همراه می‌شوند و چنین صحنه‌‌هایی را می‌آفرینند که باورش لااقل در شرایط کنونی شاید خیلی مشکل است." (سخنان مهندس محمد توسلی در جلسه بیست و دوم هم‌اندیشی بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان-1387.12.24)
بعد از پاکسازی شعارها در 25 اسفند، به هنگام برگزاری انتخابات مجلس خبرگان، مجلس شورا و انتخابات ریاست جمهوری بر روی مانده‌های این شعارها، شعارهای جدیدی نقش بست.
نظر شما :