از توقیف «دایره مینا» تا تاسیس انتقال خون

محسن ظهوری: تا پیش از تأسیس سازمان انتقال خون ایران، نه تنها اهدای خون اهدای زندگی نبود، که ممکن بود تزریق خون آلوده، باعث مرگ یک بیمار شود. خون‌هایی که خون‌فروش‌ها جمع می‌کردند تا به بیمارستان‌ها بفروشند و «داریوش مهرجویی» آن را در «دایره مینا» به تصویر کشید؛ فیلمی دردناک از یک معضل بزرگ که زیر شعارِ جامعهٔ در حال پیشرفت، جاخوش کرده بود. پس هر کاری کردند تا این فیلم دیده نشود.

مهرجویی دوربین خود را به مراکزی برد که معتادان و نیازمندان در ازای دریافت پول، خون می‌دادند. در آن سال‌ها خون در بیمارستان‌های کشور به این صورت تأمین می‌شد؛ هر مرکز درمانی مجبور بود برای به دست آوردن خون مورد نیاز خود، با افرادی قرارداد ببندد که مسئول جمع‌آوری خون بودند. یکی از مهم‌ترین مراکز جمع‌آوری خون هم بیمارستان هزارتختخوابی تهران بود که حالا آن را با نام بیمارستان امام‌خمینی می‌شناسیم. «دایره مینا» پشت پرده همین خون‌فروش‌ها را به نمایش گذاشت و به سرعت هم توقیف شد.

وزارت فرهنگ و هنر مانع از نمایش آن شد و رئیس نظام پزشکی کشور هم با پخش آن مخالف بود. اما این فیلم را نمی‌شد نادیده گرفت؛ به خصوص وقتی کسی چون «فریدون علاء» پشت آن ایستاده باشد؛ کسی که با مدرک دکترای پزشکی از دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند، ۹ سال قبل از ساخت فیلم به ایران آمده و مصمم بود تا سازمانی مدرن و منظم برای دریافت، انتقال و پالایش خون در ایران درست کند. او سه سال قبل از ساخت این فیلم، ایده ایجاد سازمانی برای انتقال خون را مطرح کرده و موفق شده بود سال ۱۳۵۱ نام این سازمان را به ثبت برساند، اما هنوز برای تاسیس این سازمان مشکلات زیادی پیش رویش بود.

سال ۱۳۵۳، فیلم «دایره مینا» ضربه آخر را زد. این فیلم، صریح و بی‌پرده خون‌فروشی را هدف قرار داد و گرچه در کش و قوس مخالفان و موافقان، حدود سه سال در محاق ماند، اما تأثیر خود را بر ساختار نظام پزشکی ایران گذاشت.

برای فریدون علاء ساخت این فیلم یک فرصت بزرگ بود. گویی با خودش این شعر حافظ را زمزمه کرده باشد که: «زین دایره مینا، خونین جگرم می ده / تا حل کنم این مشکل، در ساغر مینایی».

مهرجویی برای ساخت این فیلم از معتادان واقعی بهره برد و آن‌ها را کنار بازیگران خود جلوی دوربین نشاند. تصاویر دلخراشی که او در لحظه‌های گرفتن خون از این اشخاص ثبت کرده، آن‌قدر تاثیرگذار از کار درآمد که به هیچ‌وجه نمی‌شد آن را نادیده گرفت. نهایتاً وقتی فروردین‌ماه ۱۳۵۷ این فیلم بر پرده سینماها رفت، فریدون علاء موفق شده بود که در تهران و شیراز مراکزی برای انتقال خون تاسیس و پس از اکران فیلم هم مراکز مشهد، ساری، اهواز و همدان را افتتاح کند.

«دایره مینا» نشان داد که سینما تا چه اندازه می‌تواند با نشان دادن یک معضل، بر بهبود آن تاثیر بگذارد. این فیلم تا همین امروز هم مهم‌ترین و تاثیرگذارترین فیلم سینمای ایران با موضوع سلامت و پزشکی است.

منبع: عصر ایران