روزگار سپری شده کاخ مرمر؛ از عقد شاه تا دفتر مجمع
تاریخ ایرانی: رئیس کمیسیون مشترک مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌گوید کاخ مرمر از دهم مرداد ۹۷ به بنیاد مستضعفان و جانبازان واگذار شده بود.
علی احمدی روز سه‌شنبه هشتم بهمن، در پاسخ به اظهارات اخیر رئیس بنیاد مستضعفان و جانبازان مبنی بر تأخیر در واگذاری کاخ مرمر به این بنیاد و این گفته او که «ما کاخ را تخلیه نکردیم و نمی‌دانستیم به چه کسی باید شکایت کنیم»، گفت: «ما علاقمند بودیم که این رفیقِ دوست‌داشتنی خودش مطلب را اصلاح کند تا نیازی به توضیح ما نباشد. نخست آنکه در مقطعی که آقای فتاح مسئولیتی در بنیاد مستضعفان نداشت، ما نقل و انتقال کاخ مرمر را با آقای مهندس سعیدی‌کیا انجام دادیم. نکته دوم آنکه، اتفاقاً بنابر لزوم توجه به محرومان و بیانات امام راحل مبنی بر اینکه یک موی کوخ‌نشینان به کاخ‌نشینان می‌ارزد و اینکه مردم، ولی‌نعمتان انقلاب هستند، دبیر مجمع نیز این نگرانی را داشت و در مرداد ۹۶ طی نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب با همین ملاحظات، انتقال مجمع از کاخ مرمر را درخواست کرد. در این نامه آمده بود چون اعضای مجمع منصوب رهبر معظم انقلاب هستند شاید مناسب نباشد مجمع در چنین ساختمانی باشد، افزون بر اینکه نیروهای انقلاب نیز منتقد این موضوع هستند پس اجازه بفرمایید مجمع تشخیص به ساختمان قدیم مجلس شورای اسلامی منتقل شود. این درخواست با موافقت رهبر معظم انقلاب مواجه شد، اما از زمان موافقت ایشان تا تحویل ساختمان قدیمی مجلس شورای اسلامی تا حدی طولانی شد و آن را در اوایل سال ۹۷ تحویل دادند. البته هنوز در آن مقطع ساختمان را به طور کامل به ما تحویل ندادند و محدودیت‌هایی برای استقرار مجمع وجود داشت. با این حال در اردیبهشت ۹۷ به آنجا منتقل شدیم.»
به گزارش شبکه خبر، احمدی فاصله کوتاه حدود ۷ ماهه از زمان موافقت رهبر انقلاب با انتقال ساختمان مجمع تا واگذاری ساختمان سابق مجلس را دارای چند نکته حائز اهمیت دانست و افزود: «نکته نخست آن است که هیچیک از روسای جدید مجمع اعم از مرحوم آیت‌الله شاهرودی و آیت‌الله آملی لاریجانی و نیز دبیر مجمع در این کاخ مستقر نشدند. نکته دوم آن است که تمام اتاق‌های کاخ جز دو، سه اتاق برای کارهای ضروری مانند برگزاری اجلاس مجمع پلمب و در نهایت در ۲۶ تیر ۹۷ ابلاغ شد که این کاخ در ابتدای مرداد ۹۷ در اختیار بنیاد مستضعفان قرار داده شود. در این فاصله ۵ روزه من حدود ۵ بار با آقای مهندس سعیدی‌کیا تماس گرفته و اعلام کردم که آماده‌‌ایم کاخ را تحویل دهیم، اما چون بنیاد آماده نبود این کاخ در ۱۰ مرداد با حضور رئیس سابق بنیاد، تحویل و پس از صورتجلسه اموال بسیار گران‌قیمت کاخ مانند فرش‌های نفیس با حضور گروه‌های کارشناسی دو طرف، واگذار شد. البته از ابتدای مرداد ۹۷ تا دهم که کاخ مرمر به این بنیاد واگذار شد ما هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌کردیم، اما تغییر و تحول نهایی در دهم انجام شد.»
وی با اشاره به پخش اظهارات فتاح در بخش‌های خبری سیما به ویژه ۲۰:۳۰ تصریح کرد: «از این اظهارات این‌طور استنباط می‌شد که پس از مرحوم آقای هاشمی رفسنجانی، دیگر مسئولان مجمع هم علاقمند بودند که در کاخ مرمر باشند و حال آنکه این‌طور نبود و اصلاً بنا به درخواست آنان تغییر مکان مجمع انجام شد و هیچیک از آنان در مدت مسئولیتشان در آنجا مستقر نشدند.»
کاخ مرمر چطور تخلیه شد؟
پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان ۲۸ دی‌ماه در برنامه «نگاه یک» درباره احداث موزه در کاخ مرمر گفته بود: «مجمع تشخیص مصلحت نظام و شخص مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی حدود ۲۰ تا ۲۵ سال پیش در کاخ مرمر مستقر شدند. همان زمان هم به نظر می‌رسید که این استقرار درست نبود چون مسئولان نظام نباید در این کاخ‌ها بنشینند. در واقع مسئولان نظام این کاخ را از ملت گرفته‌اند. بنابراین باید به آن‌ها برگردانده می‌شد. این کاخ بعد از درگذشت آقای رفسنجانی تخلیه شد اما نه به راحتی؛ بلکه بعد از ادعاها و جر و بحث‌های زیاد. این یکی از آن مواردی بود که نمی‌دانستیم پیش چه کسی شکایتمان را ببریم و به ملت چه جوابی بدهیم. البته کاخ با تلاش‌های انجام شده و جدیتی که بیت رهبری انجام داد و همکاری مجمع تشخیص مصلحت نظام، این اواخر تخلیه شد. قرار بود استفاده‌های دیگری برای مهمانان خارجی و تشریفات استفاده شود که از آن هم عدول کردند. ما می‌خواهیم کاخ مرمر را به یک موزه در شأن ملت شریف تبدیل کنیم و امیدواریم تا این موزه دهه فجر آماده شود. در داخل محوطه و کاخ اشیایی به نمایش گذاشته خواهد شد که جزو افتخارات ماست که مردم از آن بازدید و استفاده کنند.»
فتاح روز سوم دی نیز در نشست خبری یکی از مهمترین پروژه‌های بنیاد مستضعفان را بازسازی و افتتاح موزه‌های مختلف در کشور خواند که «مهمترین پروژه ما کاخ مرمری بوده که از ابتدای انقلاب در اختیار مجمع تشخیص مصلحت نظام بود اما با هماهنگی‌های صورت گرفته این کاخ را تحویل گرفتیم و در تلاشیم تا با کار شبانه‌روزی و هماهنگی‌های صورت گرفته با میراث فرهنگی و نخبگان ایرانی بتوانیم در دهه فجر این موزه را افتتاح کرده و به روی مردم باز کنیم.»
استقرار مقامات در کاخ‌ها
محسن هاشمی رفسنجانی، فرزند آیت‌الله رفسنجانی روز اول بهمن پیش از آغاز جلسه علنی شورای شهر تهران در واکنش به سخنان پرویز فتاح گفت: «نامه‌ای به صورت خصوصی برای فتاح نوشتم و گله کردم. چرا که متاسفانه به صورت ناخواسته سخنانی مطرح شد که از صحبت‌های وی سوءاستفاده شد.»
به گزارش ایسنا، وی با بیان اینکه فتاح دوستدار آیت‌الله بوده و هست، گفت: «امروز نیز تلفنی با وی صحبت می‌کنم و می‌خواهم صحبت کند تا سوءاستفاده‌ها رفع شود؛ در غیر این صورت از آنجایی که باید از جایگاه آیت‌الله دفاع کنم قطعاً صحبت خواهم کرد.»
رئیس شورای اسلامی شهر تهران روز ششم بهمن، در رشته توئیتی به ادعای زندگی آیت‌الله هاشمی در کاخ مرمر واکنش نشان داد و آن را کذب و برای تبلیغات و انتخابات خواند.
محسن هاشمی نوشت: «در مورد اظهارات آقای فتاح مبنی بر استقرار آیت‌الله هاشمی در کاخ مرمر، معتقدم این حرکت کاملاً انحرافی و تخریبی و تنها برای تبلیغات و انتخابات بود؛ البته فکر نمی‌کنم منظور آقای فتاح تخریب بوده بلکه از صحبت ایشان سوءاستفاده شده است. بعید می‌دانم آقای فتاح قصد تخریب آیت‌الله هاشمی را داشتند یا اینکه ایشان نمی‌دانسته در طول ۴۰ سال بیست و خرده‌ای سال قوه قضائیه در کاخ مرمر بوده است.»
به نوشته هاشمی «در همه سال‌های پس از انقلاب، مقاماتی که مسئولیت‌های حکومتی داشته و دارند، در کاخ‌های بازمانده از دوره پهلوی مستقر هستند. مثلاً محوطه ریاست‌جمهوری از قدیم معروف به کاخ سفید بود که آقای روحانی در آن مستقر است یا کاخ شاهپور غلامرضا که قوه قضائیه در آن مستقر است؛ جایی که آقای جهانگیری در آن مستقر و هیات دولت تشکیل می‌دهد هم کاخ نخست‌وزیری بوده، پایین‌تر از آن کاخ فرح است که شورای نگهبان آنجاست. کاخ مرمر، بعد از انقلاب اولین بار قوه قضائیه در آن مستقر شد، آقایان صانعی و موسوی اردبیلی و یزدی تا سال ۷۴ یا ۷۵ در همین کاخ مستقر بودند؛ بعد از آن چون این کاخ به ترمیم نیاز داشت، قوه قضائیه جابه‌جا شد و به کاخ شاهپور غلامرضا رفت. پس از فوت آیت‌الله هاشمی، آقایان موحدی و هاشمی شاهرودی به مرمر رفتند، یعنی تا حدود ۱.۵ سال بعد از فوت حاج آقا. پس از آن، مجمع به مجلس قدیم نقل مکان کرد.»
هاشمی خاطرنشان کرد: «ادعای زندگی آیت‌الله هاشمی در کاخ مرمر هم کذب است، خانواده ما اصلاً در این کاخ حضور نداشت و تنها جلسات مجمع در آن برگزار می‌شد.»
در دو سال گذشته مجمع در کاخ مرمر جلسه نداشته است
روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام روز هفتم بهمن با انتشار توضیحاتی به اظهارات فتاح رئیس بنیاد مستضعفان پیرامون ساختمان برگزاری جلسات مجمع و همچنین محسن هاشمی، ریاست شورای شهر تهران پاسخ داد.
در این جوابیه آمده است: «به دنبال اظهارات ریاست محترم بنیاد مستضعفان در برنامه نگاه یک و گزارش تهیه شده از سوی خبرگزاری صداوسیما و برخی رسانه‌های دیگر، به اطلاع عموم می‌رساند: پس از رحلت مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۹۵، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نامه‌ای در خصوص محل برگزاری جلسات مجمع به محضر رهبر انقلاب نوشتند و تقاضا کردند که جلسات مجمع به ساختمان مجلس قدیم منتقل شود. رهبر معظم انقلاب اسلامی با پیشنهاد دبیر مجمع موافقت کردند و طی دو سال گذشته هیچکدام از روسای مجمع در آن ساختمان مستقر نشدند و هیچ جلسه‌ای از مجمع تشخیص مصلحت نظام در آنجا تشکیل نشده است. لذا با هماهنگی آقای سعیدی‌کیا، ریاست وقت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، با وجود آنکه تنها بخشی از ساختمان قدیم مجلس شورای اسلامی در اختیار مجمع قرار گرفت، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجموعهٔ کاخ مرمر را به بنیاد تحویل داد و از اردیبهشت سال ۹۷ جلسات مجمع تشخیص مصلحت نظام در مکان جدید برگزار گردیده است.
مراحل بازگشایی موزه کاخ مرمر پس از تحویل این مجموعه از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام مربوط به سایر نهادها و مراجع تصمیم‌گیر بوده و انتظار آن بود که گزارش امور صادقانه از سوی مدیران و مراجع خبری به اطلاع افکار عمومی رسانده شود.»
کاخ مرمر چطور برای مجمع انتخاب شد؟
غلامرضا جوادی، قائم مقام سابق و مدیرکل حوزه ریاست دفتر مجمع تشخیص مصلحت نظام در زمان ریاست مرحوم هاشمی در گفت‌وگو با برنا در ارتباط با صحبت‌های اخیر پرویز فتاح مبنی بر بازپس‌گیری کاخ مرمر از مجمع گفت: «بعد از سازمان جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال ۱۳۷۶ و تفکیک مسئولیت مجمع تشخیص از مسئولیت‌های ریاست جمهوری در زمان مرحوم هاشمی، در یکی از جلسات شورای مجمع تشخیص موضوع مورد بحث، مکان جلسات بود. ساختمان فعلی مرکز ارتباطات در بالای بزرگراه رسالت، ساختمان فعلی شورای شهر، ساختمان دبیرخانه شورای امنیت از مکان‌های مورد نظر برای برگزاری جلسات مجمع تشخیص به شمار می‌رفت. به مرحوم دکتر حبیبی و بنده ماموریت داده شد تا پیشنهادها را بررسی کنیم. از سه محل مورد نظر بازدید کردیم و در نهایت طی پیشنهادی به شورای مجمع، قرار بر این شد محل ساختمان فعلی شورای شهر و ساختمان دبیرخانه شورای امنیت برای جلسات مجمع تشخیص انتخاب شود که به علت دور بودن آن‌ها از بافت اصلی پردیس حکومتی (از تقاطع پاستور و خیابان فلسطین) مورد تائید قرار نگرفتند و طبق تفسیر و مصوبه اعضای مجمع قرار شد کاخ مرمر در خیابان قدس محل جلسات باشد، آقای هاشمی اصراری بر این امر نداشتند.»
جوادی گفت: «ساختمان مرمر بعد از انقلاب محل تشکیلات قضایی قرار گرفت و قوه قضائیه جدید با مسئولیت آیت‌الله یزدی در محل فعلی کاخ مرمر فعالیت کرد که در مدتی که در آنجا بودند آسیب جدی به قسمت گنبد ساختمان وارد شد و در نهایت طی توافقی بین ریاست‌جمهوری وقت، میراث فرهنگی و قوه قضائیه، ساختمانی در ضلع شمالی کاخ مرمر به قوه قضائیه سپرده شد و ساختمان مرمر تخلیه و مورد بازسازی قرار گرفت. ساختمان مرمر حدود دو سال مورد بازسازی من و یک مهندس دیگر قرار گرفت، آسیب‌های جدی به ساختمان وارد شده بود. طی مدتی که ساختمان مرمر مورد بهره‌برداری مجمع تشخیص قرار گرفته بود، از آن مراقبت می‌شد. اگر این ساختمان مورد استفاده قرار نمی‌گرفت تخریب‌های بیشتری متوجه‌اش بود.»
جوادی گفت: «ضلع جنوبی طبقه دوم ساختمان استفاده اداری نمی‌شد و در تمام مدت به عنوان موزه هدایای ریاست‌جمهوری استفاده می‌شد. صحبت‌های آقای فتاح در همه بخش‌ها مورد تائید نیست. در آن دوره کسی به زور به وارد ساختمان مرمر نشد، مجمع با مصوبه جلسه شورا در آن محل تشکیل جلسه می‌داد. از بودجه میراث فرهنگی مبلغ ۷۰۰ میلیون تومان هزینه بازسازی گنبد ساختمان شد. حمله سازمان منافقین به ساختمان مرمر باعث ایجاد آسیب‌هایی به کاخ شده بود، استفاده‌های ناصحیح خصوصاً در ضلع شرقی ساختمان در طبقه بالا که قبل از مجمع صورت گرفته بود، آسیب‌هایی را به ساختمان وارد کرده بود. مجموعه کاخ مرمر تا زمان تخلیه مجمع به صورت علمی مراقبت و توجه ویژه‌ای به آن می‌شد.»
عمداً کاخ را آتش زدند
غلامعلی رجایی، مشاور سابق هاشمی در گفت‌وگو با روزنامه «همدلی» می‌گوید: «رفتن مجمع تشخیص مصلحت نظام به کاخ مرمر یک پروسه بود. برای مجمع اول سه محل را پیشنهاد دادند. مرحوم حبیبی و دبیر وقت مجمع آن محل‌ها را از جمله محل شورای شهر فعلی را ارزیابی کردند. دیدند که این اماکن در رینگ حفاظتی بیت و ریاست‌جمهوری نبودند و تامین امنیت آن دشوار بود. هرچند تصمیم‌گیرنده اصلی مرحوم هاشمی بود، ولی مقامات دیگر هم درباره انتخاب مکان مجمع نظر داشتند. مرحوم هاشمی می‌گفت باید از این محل‌های موجود استفاده شود. بهتر از این است که پول بدهیم و محل جدیدی بسازیم. ضمن اینکه وقتی مقامات خارجی هم به ایران سفر می‌کنند و در این چنین ساختمانی دیدارها برگزار شود می‌توانند با فرهنگ و هنر ایرانی آشنا شوند و من خودم دیدم که مقامات خارجی در این ساختمان چگونه از دیدن آثار بهت‌زده می‌شدند. اما قبل از آقای هاشمی، کاخ مرمر مدتی در اختیار قوه قضائیه و و آقای یزدی بود. در زمان ایشان هم کاخ بسیار آسیب دیده بود. بنابراین یکی از اقدامات مرحوم هاشمی مرمت این کاخ توسط کارشناسان آستان قدس بود. بعدها هم که دو بار چند نفر به شکل عامدانه کاخ را آتش زدند، دوباره کاخ آسیب دید. البته آن خرابکاری هم به رغم اینکه تصاویرش موجود بود، ولی پیگیری نشد. چند نفر به شکل عجیبی از روی دیوار پریده بودند و با ورود به کاخ تمام سالن ملاقات را آتش زدند و تابلوهای گران‌قیمت دوده گرفته بود، ولی دوباره بازسازی شد.»
مرمت کاخ آسیب‌دیده در دوره هاشمی
رضا سلیمانی، مدیرکل سابق روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام در یادداشتی در سایت مرکز اسناد آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در این باره نوشت: «پس از انقلاب اسلامی، کاخ مرمر، مدتی در اختیار کمیته انقلاب اسلامی و سپس قوه قضائیه و دادستانی کل انقلاب قرار گرفت و سال‌ها به ترتیب، مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی، به عنوان رئیس قوه قضائیه، آیت‌الله یوسف صانعی، به عنوان دادستان کل کشور و بعدها، آیت‌الله محمد یزدی به عنوان رئیس قوه قضائیه، در آن مستقر و مشغول به کار بودند و حتی محل زندگی شخصی برخی از همین آقایان بود و اتفاقاً در زمان استقرار چند ساله آیت‌الله یزدی، تغییراتی در این بنای تاریخی بدون اطلاع سازمان میراث فرهنگی، ایجاد شد و بسیاری از وسایل هنری کاخ، مانند فرش‌ها، تابلوهای نفیس و صندلی‌ها، در یک اتاق، روی هم جمع شده و بعضاً آسیب‌هایی به وسایل وارد شده بود و احتیاج به مرمت داشت که بعدها بنیاد مستضعفان به عنوان مالک و سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی نگهداری کاخ، با همت مرحوم دکتر حسن حبیبی، اقدام به مرمت و بازسازی قسمت‌های خراب شده آن کردند. پس از پایان دوره ریاست جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که همزمان، ریاست مجمع تشخیص را نیز بر عهده داشت و ضرورت انتقال ایشان به محل جدیدی به عنوان ساختمان مجمع تشخیص مصلحت نظام، ۳ مرکز به عنوان مکان اداری مجمع، مورد بحث تیم کارشناسی اداری و حفاظتی قرار گرفت که اتفاقاً در تصمیم‌گیری آن‌ها نیز، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی هیچ نقش و نظری نداشتند.
پس از بازدیدها، بررسی‌ها و مشورت‌های لازم، براساس پیشنهاد دستگاه‌های امنیتی که باید محل مجمع به دلیل حضور روسای ۳ قوه و سایر مسئولان عالی‌رتبه نظام برای شرکت در جلسات و حتی دیدارهای شخصیت‌های داخلی و خارجی (خود آقای دکتر فتاح به عنوان رئیس کمیته امداد امام در همین ساختمان با آیت‌الله هاشمی دیدار کرده بود)، در منطقه‌ای امن و در کمربند حفاظتی ویژه قرار داشته باشد، نهایتاً با تفسیر و تصویب اعضای مجمع، به آیت‌الله هاشمی پیشنهاد شد این ساختمان که در خیابان پاستور و در مجاورت ساختمان‌های ریاست جمهوری، قوه قضائیه و در نزدیکی بیت رهبری و در حلقه حفاظتی ویژه قرار دارد، محل تشکیل جلسات مجمع تشخیص مصلحت باشد.
بنابراین، برخلاف ادعای مطرح شده، شخص آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، نقشی در انتخاب کاخ مرمر به عنوان ساختمان اداری مجمع تشخیص مصلحت نظام نداشتند و صرفاً به ابلاغ و مصوبه دستگاه‌های امنیتی و اعضای مجمع، عمل و تا آخرین روز حیاتشان، با هماهنگی کامل با میراث فرهنگی از آن مراقبت و نگهداری کردند و همیشه کارشناسان سازمان میراث فرهنگی اتاقی در مجاورت اتاق کار آیت‌الله هاشمی داشتند تا هرگونه استفاده‌ای، ولو نصب بنر مناسبت‌ها، زیر نظر آن‌ها باشد و حتی در آخرین ماه‌های حیات آیت‌الله هاشمی، با حضور متخصصان هنری و دانشگاهی، تمام درب‌ها، پنجره‌ها و بازشوها، مرمت شدند و شخص آیت‌الله چندین بار از روند ترمیم‌ها بازدید و مواردی را برای انجام بهتر کارها تاکید کردند.
جالب است که تا حدود ۲ سال پس از رحلت آیت‌الله هاشمی نیز، جلسات مجمع به دلیل عدم وجود ساختمان جایگزین مناسب، همچنان در کاخ مرمر به ریاست موقت آیت‌الله موحدی کرمانی و دائم آیت‌الله هاشمی شاهرودی، برگزار می‌شد و محل رفت‌و‌آمد رئیس جدید و اعضای دفتر ایشان و دبیر و کارکنان دبیرخانه بود و پس از بازسازی و آماده شدن ساختمان قدیم مجلس شورای اسلامی، به تدریج این ساختمان تخلیه و در اختیار بنیاد قرار گرفت. حال با توجه به سوابق و تاریخچه بعد از انقلاب اسلامی کاخ مرمر که مورد استفاده کمیته انقلاب، روسای قوه قضائیه و دادستانی کل قرار داشته، القاء این مطلب که آیت‌الله هاشمی خود این ساختمان را انتخاب کرده و بنیاد از ایشان پس گرفته، آن هم ۳ سال پس از رحلت و بدون اشاره به نقش ایشان برای جلوگیری از تخریب بنا و وسایل آن، در حالت خوشبینانه، نوعی بی‌انصافی، جفا و تحریف واقعیت در مورد شخصیتی است که خود در انتخاب این ساختمان اداری نقشی نداشته و بالطبع خانواده هم در آن حضور نداشتند.»
روزی که درهای کاخ به روی خبرنگاران باز شد
روز ششم بهمن ۹۸، درهای کاخ مرمر به روی خبرنگاران باز شد. این روایت خبرنگار ایسناست از بازدید کاخ در آن روز:
همه چیز مرتب است. هرچند ۴۱ سال از آخرین باری که پای تعداد زیادی از عموم مردم به کاخ مرمر امروزی باز شد، می‌گذرد، اما حالا و بعد از این همه سال گویی به جز آسانسوری که شاید عمری کمتر از یک دهه داشته باشد، به نظر می‌رسد اینجا هیچ چیز تغییر نکرده است.
با اعلام رسمی و متفاوت خبر پس گرفتن کاخ مرمر از مجمع تشخیص مصلحت نظام توسط رئیس بنیاد مستضعفان و آغاز روند تبدیل فضای این کاخ به موزه «هنر ایران»، روابط عمومی بنیاد مستضعفان هماهنگی‌های لازم را انجام داد تا خبرنگاران میراث فرهنگی روند تجهیز و ساماندهی فضای کاخ را از نزدیک ببینند و سرانجام یکشنبه (ششم بهمن) و بعد از انجام اقدامات حفاظتی معمول، راه برای دیدن کاخ تاریخی مرمر باز شد.
مسیر از حیاط سرسبز مجمع تشخیص مصلحت نظام به سمت کاخ مشخص‌تر می‌شود وقتی گنبدی آشنا به چشم می‌آید که داربست روی تنش جا خوش کرده و خاطره ماندگارِ ذهن‌مان با گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان در آن یکی می‌شود.
مسیر پشت کاخ به سمت در ورودی را در کنار ساختمان دو طبقه کاخ با سنگ‌های مرمر یشمی به سمت در ورودی دور می‌زنیم و فضایی باز با حوضی پرآب مقابل‌مان سبز می‌شود. انگار به مکانی مقدس پا گذاشته‌ایم، چشم‌مان برای چند لحظه مات بنا و گنبد می‌شود و بعد چارچوب‌های قهوه‌ای‌رنگ در و پنجره‌های دور تا دور ساختمان، با طرح‌های یکسان منبت‌کاری‌شده روی درهای ورودی تامل‌مان را بیشتر می‌کند.
مسئولان موزه می‌گویند قرار است چیزی حدود ۱۹ تالار برای نمایش گنجینه انتخاب‌شده از آثار ۳۰۰۰ سالِ قبل تا تاریخ معاصر در موزه «هنر ایران» تا روز افتتاح - که احتمالاً دهه فجر خواهد بود - آماده شود، اما خبرنگاران در این بازدید درِ هفت تالار را که بیشتر از دیگر تالارها آماده شده‌اند، باز می‌کنند.
مرمت‌گران، موزه‌داران و تجهیزکنندگان موزه از آغاز کار تا زمان تعیین‌شده برای افتتاح، ۷۰ روز زمان دارند و حالا که به روزهای آخر نزدیک می‌شوند، سخت مشغول کارند. گلناز گل‌صباحی که از سال گذشته تا سه سال دیگر به عنوان عضو هیات اجرایی شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) انتخاب شده و موزه‌دار موسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد مستضعفان است، به عنوان مدیر این موزه تازه تاسیس‌شده معرفی می‌شود.
به هر کدام از تالارهای موزه که پا می‌گذاریم، فقط رنگ و نور و هنر ایرانی جلوه‌گر است، تالارها کوچک‌اند و خالی از هر نوع وسایل اضافی؛ اما گچ‌کاری‌های سقف و دیوارها و آیینه‌کاری در اتاقی مخصوص به همین نام، بیشتر مطمئن‌مان می‌کند که به یکی از زیباترین بناهای تاریخی کشور که تاکنون از چشم‌ها دور مانده، پا گذاشته‌ایم.
از تالار «گذر تاریخ» که سه سرشاخه تاریخ ایران یعنی هخامنشی، اشکانی و ساسانی را نمایش می‌دهد تا تالارهای «سرمه»، «نقش»، «رنگ»، «صناعت»، «آیینه» و سرسرای اصلی با طرح و رنگ‌های خارق‌العاده‌اش که چشم را بی‌اختیار به سمت بوم‌های نقاشی‌شده روی دیوارها می‌کشاند، نمی‌توان به راحتی گذشت؛ هر کدام بخشی از هنر هزاران ساله ایرانی را طوری نمایش می‌دهند که ذهن را ساعت‌ها درگیر خود می‌کنند.
اینجا گویی همه هنر ایران را دور هم جمع کرده‌اند؛ از هنر آیینه‌کاری، خاتم‌کاری، گچ‌کاری و فرشی که خانواده هنرمند عمو اوغلو در سال ۱۳۱۷ مخصوص تالار آیینه این کاخ بافتند، گرفته تا نقاشی‌های برجسته از پل ورسک و تخت‌جمشید و طرح‌هایی از شاهان قاجار و دیگر هنرمندان دوره‌های تاریخی مختلف کشور در سرسرای اصلی و نقش و نگارها در تالارهای مختلف روی دیوارها و حتی نرده‌های از جنس سنگ مرمر در سرسرای کاخ و زیر گنبد اصلی که نقش‌هایی از دوره هخامنشی را به تن دارند. در واقع هر کدام معنای «هنر ایران» را به راحتی تفسیر می‌کنند.
گل‌صباحی در ورودی هر موزه نام تالار را می‌گوید و توضیحات بیشتر درباره آثار را به مسئول هر تالار محول می‌کند. او با اشاره به اینکه همنشینی سرشاخه‌های هنر ایران در موزه «هنر ایران» در کاخ مرمر به نمایش درمی‌آید، می‌گوید: این بنا معماری شاخصی دارد که می‌تواند خود گویای بخشی از هنر ایران باشد، به همین دلیل نمایش سرشاخه‌های هنر ایرانی و نقاشی‌های دیواری، تزئینات معماری، آیینه‌کاری، گچ‌بری و دست‌بافته در این موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.
حمیدرضا قنبری - مدیر امور توسعه خدمات موزه‌ای موسسه فرهنگی موزه‌های بنیاد مستضعفان - توضیحاتش را با اقداماتی که در طول این مدت برای این بنای تاریخی انجام داده‌اند، آغاز می‌کند و می‌گوید: تاکنون نقاشی‌های داخل سالن به اصالت و رنگ اولیه بازگردانده شده و بخش‌هایی که آسیب دیده مرمت شده و درهایی که دچار آفت و آسیب شده بودند، اصلاح شده‌اند. سیستم پایش و ضدسرقت و تجهیزاتی مانند اعلام حریق و اطفای حریق دستی در سالن‌ها انجام شده یا در حال انجام است و از دهه فجر امسال مردم می‌توانند در قالب تورهای گردشگری برای دیدن ۳۸۰ اثر تاریخی و باستانی که در کاخ مرمر به نمایش گذاشته شده است، به این موزه بیایند.
او با بیان اینکه در حال حاضر طرح چینش آثار در موزه هنر ایران تمام شده و بخش‌های نمایشی آن به پایان رسیده است، ادامه می‌دهد: نخستین بخش از اقدامات مرمتی در کاخ مرمر انجام شده و فاز دوم آن نیز به زودی انجام می‌شود که با توجه به لزوم بودن شرایط جوی مناسب، تصمیم گرفته‌ایم تا این بخش از کار را در اردیبهشت سال آینده نهایی کنیم.
او به ساماندهی و تجهیز ۱۹ تالار برای موزه هنر ایرانی که قرار است حدود ۴۰۰ اثر تاریخی از سه هزار سال قبل تا عصر معاصر را نمایش دهد، اشاره می‌کند و می‌افزاید: حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار اثر در گنجینه‌های موسسات نیروهای بنیاد مستضعفان وجود دارند که در ۴۰ سال گذشته نگهداری و صیانت شده‌اند و اکنون قرار است در موزه‌های بنیاد به نمایش گذاشته شوند.
قنبری البته به این نکته نیز اشاره می‌کند که چیزی حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار اثر در گنجینه‌های موسسات بنیاد مستضعفان وجود دارد که در ۴۰ سال گذشته نگهداری و صیانت شده‌اند و قرار است در این موزه حدود ۴۰۰ اثر از آن‌ها در این کاخ به نمایش درآیند.
تیری که در کاخ مرمر به سوی شاه شلیک شد
روزنامه همشهری، روز هفتم بهمن، در گزارشی درباره گشودن درهای سیاسی‌ترین کاخ تاریخی تهران نوشت: «پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، کاخ مرمر به بنیاد مستضعفان واگذار شد. تمامی اموال به جای مانده از خاندان پهلوی به فرمان امام‌خمینی (ره) به این بنیاد واگذار شد کاخ مرمر تنها یکی از آن‌ها بود. محدوده میدان پاستور در پایتخت محدوده‌‌ای با ضریب بالای امنیتی در کشور محسوب می‌شود و نقطه تمرکز بسیاری از مراکز حکومتی، مشتمل بر چندین کاخ و عمارت است که تمامی آن‌ها در دوره پهلوی ساخته شد. سال ۱۳۱۳ کاخ مرمر ساخته شد، رضاخان آن زمان مدتی در این کاخ اقامت کرد و بعدتر محل کار پهلوی دوم و محل اقامت او و همسرش فوزیه شد. اما تیری که از حیاط مجموعه کاخ مرمر به پهلوی دوم شلیک شد، از کلاه محمدرضا پهلوی گذشت و بر آینه بزرگ داخل ورودی کاخ نشست و با اندکی کمانه به گچبری‌های نفیس سقف کاخ برخورد کرد. جای آن تیر و آینه ترک‌خورده عمارت مرمر هنوز هم حفظ شده است و هیچیک از دستگاه‌های حاکمیتی مستقر در کاخ پس از انقلاب اسلامی ایران آینه ترک‌خورده را نه مرمت و نه تعویض کردند تا بنای ثبت ملی شده کشور همچنان دست‌نخورده باقی بماند. پس از شلیک آن تیر پهلوی دوم کاخ مرمر را ترک کرد و در یکی از کاخ‌های دیگر آن محدوده مستقر شد. از آن زمان تصمیم بر آن شد تا ساختمان کاخ تبدیل به موزه شود که نشد. درباره کاخ مرمر که خود یک عمارت هنری است و در قامت یک موزه تمام عیار از هنر ایرانی رخ نمایی می‌کند، حاشیه‌های دیگری نیز وجود دارد. مثلاً می‌گویند، سر بریده میرزا کوچک‌خان جنگلی، رهبر قیام جنگل در همین کاخ تحویل شاه وقت ایران شد.
بنیاد مستضعفان و جانبازان اکنون ۲ میلیارد تومان بابت مرمت‌های جزئی این مجموعه هزینه کرده است تا آنچه از هنر باشکوه ایرانی و کار استادکارانی همچون استاد حسین لرزاده، طراح گنبد، حسین طاهرزاده بهزاد، نقاش اسلیمی و طراح فرش ایرانی، محمود قمی، استاد مقرنس‌کار و آن‌هایی که تمامی هنر ایرانی را صرف بنای یک اثر تاریخی در پایتخت برجای مانده است، حفظ و درهای این مجموعه به روی مردم گشوده شود تا همه آنچه از هنر ایرانی لازم است، یکجا به بازدیدکنندگان معرفی شود.
کاخ ازدواج‌های شاه
کاخ مرمر به دستور رضاشاه و با معماری لئون تادوسیان با مساحت ۲۸۷۰ متر مربع در زمینی به وسعت ۳۵ هزار و ۴۶۲ مترمربع ساخته و در سال ۱۳۱۶ افتتاح شد و ابتدا به عنوان دفتر کار و محل اقامت زمستانی او مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت.
به گزارش ایرنا، تا پیش از تدوین قانون خزانه ملی، جواهرات ملی ایران از کاخ گلستان نیز به این کاخ آورده شده و در زیرزمین آن نگهداری می‌شد. پس از به سلطنت رسیدن محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۲۰، او از این کاخ به عنوان دفتر رسمی پادشاه و محل برگزاری دیدارها و ملاقات‌ها و شرفیابی‌ها استفاده می‌کرد. فوزیه و محمدرضا پهلوی در این کاخ با یکدیگر زندگی می‌کردند و مراسم عقد او با فرح پهلوی در همین کاخ برگزار شد.
پس از حادثه ترور نافرجام محمدرضا پهلوی در محوطه کاخ مرمر، دفتر ویژه شاه به کاخ صاحبقرانیه انتقال یافت و کاخ مرمر در سال ۱۳۵۵ به موزه خاندان پهلوی تغییر کاربری داد. این موزه تا سال ۱۳۵۷ با عنوان «موزه پهلوی» فعالیت می‌کرد. این اثر در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۵۷ با شمارهٔ ثبت ۱۶۰۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تعطیلی موزه، از این کاخ مدتی به عنوان مقر کمیته انقلاب اسلامی استفاده می‌شد تا اینکه با ادغام کمیته در نیروی انتظامی و پس از مدت‌ها بلاتکلیفی، در میانه دهه ۱۳۷۰ خورشیدی، مجمع تشخیص مصلحت نظام در دوره ریاست آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی به این کاخ نقل مکان کرد و در مکاتبات رسمی به عنوان «ساختمان قدس» معروف شد. بنا به گزارش‌ها، بخش‌هایی از کاخ مرمر در سال ۱۳۸۷ مرمت و بازسازی شده است.
کاخ مرمر شاهد چه وقایعی بوده؟
۲۲ مهر ۱۳۲۸: دکتر محمد مصدق و ۱۹ نفر از افراد سیاسی و روزنامه‌نگاران در اعتراض به دخالت‌های دولت محمد ساعد مراغه‌‌ای و عبدالحسین هژیر، وزیر دربار در جریان برگزاری انتخابات دوره شانزدهم مجلس شورای ملی، در کاخ مرمر دست به تحصن زدند. تقاضای تحصن‌کنندگان لغو انتخابات تا تعیین دولتی بی‌طرف برای برگزاری و نظارت بر برگزاری انتخابات آزاد بود، با آنکه این تحصن به سرانجام نرسید، اما اولین گام‌های تاسیس جبهه ملی برداشته شد و در روز اول آبان همان سال جبهه ملی ایران به رهبری محمد مصدق تشکیل شد.
۹ اسفند ۱۳۳۱: محمدرضا شاه به ظاهر به مصدق اطلاع می‌دهد که عازم مسافرت خارج از کشور است و تنها ایشان از این موضوع اطلاع دارند و لازم است که برای خداحافظی به حضور شاه در کاخ مرمر برود. طرفداران شاه به هدایت بهبهانی، شعبان جعفری و تعدادی از افسران اخراجی ارتش و اراذل و اوباش در جلوی کاخ حضور پیدا کرده و پس از اینکه مصدق به جای در اصلی از در دیگری خارج می‌شود به هدایت شاهپور حمیدرضا به خانه وی حمله می‌کنند که مصدق از خانه خود به منزل پسرش دکتر غلامحسین مصدق و از آنجا به ستاد ارتش رفته و اقدام‌های لازم برای مقابله با این شورش را انجام می‌دهد. این عمل شاه باعث قطع ارتباط مصدق با دربار شد به‌گونه‌ای که دیگر شاه و مصدق یکدیگر را ندیدند. روزنامه اطلاعات در آن روز – ۹ اسفند ۱۳۳۱ - گزارش داد: «دکتر مصدق گام‌زنان و پیاده از خانه به سمت دربار به راه می‌افتد تا با شاه ملاقات کند. البته معلوم نیست به قصد خداحافظی بوده یا برای پرداخت پولی که قول داده بود به شاه بدهد تا درخارج از کشور آسوده خاطر باشد یا حتی منصرف کردن او با این اطمینان که همچنان به سلطنت وفادار است و قانون اساسی مشروطه پادشاه را نماد وحدت کشور ترسیم کرده و نیاز به دخالت گسترده نیست اما در بیرون با تحرکات دربار، عده‌ای جمع شدند و اعتراض کردند.»
۲۹ آذر ۱۳۳۸: جشن عروسی محمدرضاشاه پهلوی و فرح دیبا در کاخ مرمر برگزار شد. خطبه عقد را امام جمعه تهران خواند و وقتی همان اولین بار از عروس سؤال کرد که آیا حاضر است به عقد دائمی پادشاه در بیاید یا نه، از فرح پاسخ شنید: «بله». این «بله»، فرح پهلوی را آخرین ملکه ایران کرد: شهبانو!
۲۱ فروردین ۱۳۴۴: سرباز وظیفه رضا شمس‌آبادی در کاخ مرمر محمدرضا شاه پهلوی را هدف تیراندازی قرار داد؛ تروری ناکام به قیمت جان ضارب. پس از آن روز ۲۱ فروردین به عنوان روز نیایش نام گرفت.
نظر شما :