اسناد راه‌اندازی و تأسیس رادیو در ایران
تأسیس اولین مرکز رادیویی ایران در اردیبهشت ۱۳۱۹ اتفاق افتاد، دقیقاً ۲۰ سال پس از آنکه برای اولین بار انسان توانست صدا را توسط امواج رادیویی در پهنه گسترده‌‌ای از زمین منتشر کند و به این ترتیب عموم مردم ایران برای اولین بار جمله «اینجا تهران است، صدای ایران» را از طریق امواج رادیویی مرکز «رادیو تهران» در میانه جاده قدیم شمیران، به فاصله ۹ کیلومتری پایتخت، شنیدند.
مخازن آرشیو ملی ایران دربردارنده اسناد زیادی از اولین مواجهه‌های ایرانیان با این تکنولوژی جدید است که در این شماره سندنامه با مرور برگ‌هایی از این اسناد، نگاهی کوتاه به داستان ورود رادیو به ایران خواهیم داشت.
رادیو به عنوان یک تکنولوژی جدید به آن میزان در دنیا هیجان ایجاد کرده بود که نگاه دولت‌ها، سرمایه‌داران و حتی عموم مردم را به خود جلب کرد. به همین دلیل در میان اسناد آرشیو ملی ایران، دیده می‌شود که در سال‌های ابتدایی دهه اول قرن ۱۴ یکی از دغدغه‌های دولت ایران پاسخگویی به درخواست‌های سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای احداث ایستگاه رادیویی در ایران بود. به عنوان نمونه سند شماره ۲۴۸۵۸/۳۱۰ «لایحه واگذاری امتیاز رادیو دیفوزیون» و همچنین سند شماره ۶۵۱۷۴/۳۱۰ با عنوان «تقاضای اجازه تأسیس رادیو و سینمای ناطق در ایران» دو نمونه از این اسناد هستند که نشان می‌دهد در سال ۱۳۰۸ شمسی هم از طرف فردی آمریکایی به نام «داود موشه لازار» و همچنین از سوی تاجر ایرانی به نام «عبدالحسین‌خان دیبا» درخواست کسب امتیاز تأسیس و راه‌اندازی پایگاه رادیویی و تلویزیونی در ایران مطرح شده است. تقاضاهایی که حتی در مورد عبدالحسین‌خان دیبا، منجر به تنظیم لایحه‌ای از سوی وزیر فواید عامه و ارسال آن به مجلس شورای ملی هم می‌شود، اما در نهایت هر دو درخواست به این دلیل که «ورود دستگاه تلگراف و تلفون بی‌سیم گیرنده و یا مخابره مطالب و اسباب و آلات آن، جز برای اداره تلگراف بی‌سیم دولت شاهنشاهی، به طور کلی ممنوع است»، رد می‌شوند. رویکردی که نشان می‌دهد از همان ابتدا تأکید بر دولتی بودن رادیو و تلویزیون در ایران وجود داشت و سرمایه‌گذاران خصوصی در این حوزه راهی برای ورود نداشتند.
در ادامه افزایش گرایش به این اختراع جدید بشر، در سال ۱۳۱۳ هیات وزیران مقرراتی را برای استفاده از رادیو تصویب می‌کند. مقرراتی که بر اساس آن از سال ۱۳۱۶ وزارت پست و تلگراف اقدامات خود را برای خریداری و تجهیز اولین مرکز رادیویی ایران آغاز می‌کند. فرایندی که بخش‌هایی از آن در سند شماره ۱۰۹۷۵/۲۴۰ با عنوان «تأسیس مرکز رادیو در ایران» در آرشیو ملی ایران ضبط شده است و در برگ‌هایی از آن، وزیر پست و تلگراف به ریاست هیات وزرا توضیحاتی درباره چگونگی تجهیز این مرکز ارائه می‌دهد. البته برخلاف ادعای وزیر پست و تلگراف در این نامه که زمان راه‌اندازی مرکز رادیویی تهران را اردیبهشت‌ماه ۱۳۱۷ اعلام می‌کند، در واقعیت تأسیس این مرکز در سال ۱۳۱۹ اتفاق افتاد، اما همانگونه که در سند شماره ۳۰۴۳۹/۲۴۰ با عنوان «ب‌خ‌ش‌ن‌ام‌ه وزارت پست و تلگراف در مورد مقررات ورود رادیو به کشور» دیده می‌شود، دولت از سال ۱۳۱۷ تمهیدات قانونی خود برای نظم‌بخشی به استفاده از رادیو در ایران را آغاز کرده بود.
در این مقررات مسائل گوناگونی همچون نحوه واردات تجهیزات و ابزارآلات رادیویی و نحوه صدور مجوز استفاده از رادیو تعیین شده است. همانگونه که در برگی از سند شماره ۲۴۸۸/۲۹۱ با عنوان «ل‌زوم صدور پ‌روان‌ه، جهت دارن‌دگ‌ان رادیو ک‌ن‌س‌رت» نیز مشاهده می‌شود، استفاده از دستگاه گیرنده رادیو در نقاط مختلف کشور نیاز به دریافت مجوز از وزارت پست و تلگراف داشته است. از سوی دیگر هیات وزیران در دی‌ماه ۱۳۱۷ اقدام به تأسیس سازمانی با عنوان «پرورش افکار» می‌کند که نظارت بر انجام امور رادیوی تهران برعهده آن قرار داشته باشد.
راه‌اندازی رسمی ایستگاه رادیویی تهران در اردیبهشت‌ماه ۱۳۱۹، دغدغه جدید نحوه تولید و انتشار محتوا، همچنین کیفیت مطالب این رسانه عمومی را مورد توجه مسئولان دولتی قرار می‌دهد. سند شماره ۸۹۸۳۷/۲۴۰ با عنوان «اساسنامه و قوانین سازمان رادیو» حاوی اسنادی ارزشمند از تلاش‌های دولت در مواجهه با این پدیده جدید است. از جمله این تلاش‌ها تصویب اساسنامه جدید برای رادیو است که در مردادماه ۱۳۱۹ در ۲۴ ماده به تصویب کمیسیون رادیوی سازمان پرورش افکار می‌رسد. اساسنامه‌ای که به سازماندهی جدید تشکیلات مدیریت و نظارت بر فرایند رادیوی تهران می‌پردازد.
همچنین در برگ‌های دیگری از این سند، کنداکتور برنامه‌های رادیوی تهران در خردادماه سال ۱۳۱۹ دیده می‌شود که شامل برنامه‌هایی همچون پخش موسیقی ایران و فرنگی و همچنین پخش اخبار به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی، روسی، انگلیسی، آلمانی و فرانسه می‌شود. قابل توجه است که در این ایام مدت زمان پخش برنامه‌های رادیویی محدود بود و در دو بخش ساعت ۱۱:۳۰ تا ۱۴ و ۱۸ تا ۲۴ منتشر می‌شد.
سند دیگری نشان می‌دهد که پخش اخبار به زبان‌های خارجی در آن ایام مورد نقد بوده و در برهه‌هایی نیز پخش آن قطع شده است، اما به هر ترتیب آنچه که این سند به ما نشان می‌دهد این است که روال حاکم بر رادیو تهران از روزهای ابتدایی فعالیت آن به این صورت بوده است که بایستی «مطالب راجع به اوضاع ایران و ترقیات و اصلاحات کشور» و همچنین «خبرهای کشور توسط دفتر مخصوص شاهنشاهی به شرف عرض پیشگاه مبارک همایون شاهنشاهی رسیده و پس از تصویب، روز بعد به زبان‌های شش‌گانه ترجمه و در رادیو گفته شود.»
به هر ترتیب رادیو تهران فعالیت خود را با این کیفیت آغاز کرد. افتتاح اولین ایستگاه رادیویی در ایران اتفاق مهمی بود که توسعه‌ای شگرف در حوزه رسانه و ارتباطات ایران ایجاد کرد و از این جهت بررسی اسناد و مدارک مربوط به این دوره ارزش ویژه‌ای پیدا می‌کند و همواره می‌تواند نکات قابل توجهی را برای پژوهشگران و اهل تحقیق به همراه داشته باشد.
نظر شما :