اسناد ممنوعیت عزاداری محرم در دوره پهلوی

رضاشاه که پیش از رسیدن به سلطنت به اصطلاح صاحب دسته و هیئت بود و در مراسم سوگواری ماه محرم شرکت می‌کرد، پس از رسیدن به حکومت تغییر رویه داد و به تدریج مراسم عزاداری را ممنوع کرد. او، نخست محل روضه‌خوانی قزاق‌خانه را به تکیه دولت انتقال داد و از شکوه، جلال و مدت زمان مراسم آن کاست. در نهم محرم سال ۱۳۱۰ شمسی، در حالی که زنجیر زدن و دسته راه انداختن ممنوع بود، او در تکیه دولت حضور پیدا کرد و روضه ساده‌‌ای خوانده شد. در ادامه محدود کردن روضه‌خوانی ماه محرم در سال بعد، ظاهراً رضاشاه در مراسم سوگواری محرم شرکت نکرد و تنها در بلدیه روضه مختصری خوانده شد. حتی برای اینکه عشق و علاقه سربازان را به امام حسین (ع) کم کنند رژه‌های مخصوص و دسته‌های مفصل موزیک و هیاهوی بسیاری به راه انداختند تا توجه آن‌ها را به شاه معطوف کنند.

شهربانی برای برقراری مجالس عزاداری موانع و مشکلاتی به وجود آورد و از صاحبان تکایا و هیئت‌ها خواست برای برگزاری مراسم ماه محرم اجازه بگیرند. بعدها هم حرکت دسته‌های عزادار در ایام عاشورا ممنوع شد. حتی اگر احیاناً در بعضی خانه‌ها مخفیانه و به صورت پنهانی مراسم عزاداری برپا می‌شد، صاحبخانه‌ها تحت تعقیب قرار گرفته و راهی زندان می‌شدند. نوحه‌گران و تعزیه‌خوانان دستگیر شدند و حتی طبق دستور رئیس‌الوزرا تعطیلی روز نهم محرم‌الحرام (تاسوعای حسینی) و ۲۱ و ۲۳ رمضان‌المبارک، ضربت و شهادت حضرت امیرالمومنین (ع) ملغی شد.

در سال ۱۳۲۰ با تصویب هیات وزیران، اجرای مراسم عزاداری در خانه‌های اشخاص بلامانع ولی اعلام شد از عزاداری در مساجد و تکیه‌ها و تظاهرات جلوگیری به عمل آید. دستورالعمل‌های بعدی سران دولتی منع راه انداختن دسته و زنجیرزنی بود. با این حال تلاش مردم و عاشقان حسینی برای برپایی مراسم سوگواری محرم و صفر حتی با وجود محدودیت‌ها و ارائه تعهدها، مانع از توفیق رژیم پهلوی در کمرنگ کردن باورها و شعائر مذهبی جامعه ایران شد.

به مناسبت فرارسیدن ماه محرم و در آستانه ایام تاسوعا و عاشورای حسینی، آرشیو ملی ایران (سازمان اسناد و کتابخانه ملی) اسنادی از ممنوعیت و محدودیت‌های برپایی مراسم سوگواری ماه محرم در دوره پهلوی منتشر کرده است.