نام بهلول در تاریخ ایران/ یادداشتی از غلامعلی حداد عادل

نام بهلول در تاریخ ایران با مساله حجاب در ایران همراه و هم پیوند است. کار ناکرده در باب واقعه مسجد گوهرشاد بسیار و نقطه های کور درباره این ماجرا زیاد است اما این ابهامات هیچکدام از اهمیت و عظمت واقعه کم نمی کند و محور این واقعه بهلول بود. 'گوهرشاد' و 'بهلول' دو لفظی هستند که شنیدن هر یک دیگری را تداعی می کند و در میان وقایع زندگی بهلول، واقعه گوهرشاد محور و اصل است.

این فاجعه بسیار بزرگتر از آن مقداری است که ما به آن پرداخته‌ایم و این واقعه هنوز چنان که باید و شاید تجزیه و تحلیل نشده است.

واقعه گوهرشاد ابعاد مختلفی دارد که یکی از آنها انگیزه مردم مسلمان ایران برای چنین فداکاری بزرگی است. آمار دقیقی در دست نیست ولی شاهدان عینی صحبت از سه تا چهار هزار نفر کشته به میان آوردند و دهها کامیون را دیدند که مردم کشته شده و نیمه جان را از مسجد گوهرشاد مشهد به بیرون شهر حمل کردند.

این واقعه، واقعه کوچکی نبود و در میان وقایع قبل از پیروزی انقلاب ما یک قیام اسلامی و مردمی با این ابعاد از لحاظ تعداد شهدا بی سابقه است آن هم در مسجدی که متصل به مضجع شریف امام رضا(ع) است.

انگیزه مردمی این اتفاق، 100 در صد دینی و اسلامی بود و مردم از اینکه حکومت رضاخانی می خواست حجاب را بردارد ناراحت و نگران بودند و برای دفاع از حکم خدا و قرآن این چنین جانفشانی کردند و هنوز برای نسل امروز ما عمق فاجعه کشتار مسجد گوهرشاد و نیز فاجعه کشف حجاب بیان نشده است.

اوج این احساسات و اعتقادات دینی در واقعه کشتار مسجد گوهرشاد به ظهور رسید که باید درسی شود برای ما تا بدانیم که مردم متدین این سرزمین برای احکام اسلامی و قرآنی از جمله حجاب چه ارزشی قائل بوده وهستند و چه فداکاریهایی کرده اند.

واکنش روشنفکران و مروجان فرهنگی دستگاه رضاخانی نسبت به فاجعه کشتار در مسجد گوهرشاد چه بود؟ آیا یک نفر از آنها پیدا شد که نه بر اساس اعتقادات دینی بلکه بر اساس موازین بشری اعتراضی کند که به چه جرمی این مردم بی پناه را اینگونه در مسجد قتل عام کردید؟ چنین اعتراضی را در تاریخ نمی بینیم.

باید از کسانی که در فتنه سال 88 برای فردی که در خیابانهای تهران به نحو مشکوکی به قتل رسید دنیایی را پر از غوغا کرده، در دانشگاه 'آکسفورد' کرسی به نام او ایجاد کردند پرسید که جریان شما و امثال شما وقتی چند هزار نفر در واقعه مسجد گوهرشاد به دست رضاخان کشته شدند چه کرد و چه واکنشی نشان داد؟

اینها مایه های بصیرت است که رهبری از ما می خواهد، پس دعوا بر سر حقوق بشر نیست، مگر این افراد بشر نبودند؟ دعوا بر سر تروریسم هم نیست چرا که وقتی در خیابانهای تهران دو استاد دانشگاه را ترور کردند مدعیان حقوق بشر حتی به شکل لفظی نیز این اقدامات را محکوم نکردند لذا باید جوانان ما با تامل در این وقایع بیدار شوند و بصیرتشان افزایش یابد.

همه این ادعاها برای حفظ منافع خود کشورهای غربی است و ملت ایران باید هم از تاریخ گذشته و دیروز و هم از وقایع امروز درس بگیرد و روی پای خود بایستد و به تبلیغات دشمنان اعتنایی نکند.

همچنین باید در باب واقعه کشتار مسجد گوهرشاد تحقیق و مشخص شود که در آن زمان میزان انعکاس این واقعه در روزنامه ها، نوشته ها، داستانها و محافل خارجی چه میزان بود و سفارتخانه های خارجی در ایران چگونه گزارش این واقعه را به کشورهایشان ارسال کردند.

در دورانی که به اصلاح الگوی مصرف احتیاج داریم در حدی که رهبری سالی را به این نام می نامند، بهلول نمونه ای ممتاز برای اصلاح الگوی مصرف است و انسان با ملاحظه ساده زیستی و کم مصرفی و پرکاری او می تواند بفهمد کسانی که قناتهایی چون قنات 'قصبه' گناباد را احداث کردند چه مردمانی بودند.

قنات قصبه که گناباد با آن خرمی و زندگی دارد به دست مردانی از جنس بهلول ساخته شد و این تمدن و تاریخ و این ایران به دست اینگونه مردانی ساخته شد و برای ادامه این تمدن نیز باید زندگی اینگونه افراد را الگو قرار داد. درسی که از بهلول می توان گرفت این است که برای خودمان چیزی نخواهیم و همه چیز را برای همگان بخواهیم.

***

این پرونده به مناسبت 16 تا 19 دی ماه سالگرد کشف حجاب و وقایع پس از آن، توسط گروه تاریخ خبرآنلاین و بزرگداشت شیخ محمدتقی بهلول، مرد تاثیر گذار در تاریخ دوره رضاخان منتشر شده است.

***

بهلول؛ مردی که 31 سال زندان کشید

روزی که بر خلاف عمر دیرپایش، هفت ماهه متولد شد و پس از ۱۴ ساعت بی‌هوشی به هوش آمد، هیچ کس باور نمی‌کرد، بناست این کودک قرنی را به شگفتی وادارد.

 تقویم زندگی شیخ محمد تقی بهلول در یک نگاه:

تولد: ۱۲۸۶ ه‍.ش شهرستان گناباد (بیلُند)

نام پدر: نظام الدین (وفات ۱۳۲۴ ه‍.ش)

نام مادر: معصومه، نوة عموی پدریش

 تاریخ تولد بهلول اختلافی‌ترین موضوع بین شرح حال نویسان ایشان است، به گونه‌ای که عمر ایشان را متفاوت نگاشته‌اند:

- کتاب اعجوبه عصر (تولد، ۱۳۲۰ ه‍.ق) ۱۰۶ سال قمری.

- شهرت در زادگاهش (تولد،‌۱۲۷۵ ش) ۱۰۵ سال شمسی.

- فرهنگ رجال و مشاهیر تاریخ معاصر ایران (۱۳۲۸ ه‍.ق) ۹۸ سال قمری.

 ولی این اقوال هیچ کدام پذیرفتنی نیست، زیرا آنچه حتمی است، هنگام حماسه گوهرشاد (۲۲ تیر ۱۳۱۴)، ۲۸ ساله بوده است. این مبنا یقینی را چندین مصاحبه از بهلول، اسناد قیام گوهرشاد و کشف حجاب و اشاره‌ای در خاطرات سیاسی، آن را تأیید می‌کند. طبق این مبنا عمر بهلول ۹۸ سال شمسی یا ۱۰۱ سال، ۱ ماه و ۱۸ روز قمری بوده است.خوشبختانه برای این بیان تصریحی در مقدمه «دیوان بهلول» چاپ ۱۳۶۱ وجود دارد«وی در سال۱۲۸۶ شمسی متولد گردید.»

سالنگار زندگی بهلول:

 ۱۲۸۸: تا ۲ سالگی را به همراه خانواده در شهرستان گناباد به سر برد، ۲ ساله که بود، به دلیل وکالت پدر عالمش به همراه خانواده به تهران رفت و۵/۳ ساله بود که دوباره به زادگاهش بازگشت.

۱۲۹۲: ۶ ساله بود که به مکتب می‌رفت.

۱۲۹۴: ۸ ساله که بود حافظ کل قرآن بود.

۱۳۰۲: در ۱۶ سالگی اولین سخنرانی‌اش را علیه رژیم ستم شاهی ایراد نمود.

۱۳۰۴: ۱۸ ساله بود که رضا خان پهلوی به قدرت رسید.

۱۳۰۵: در ۱۹ سالگی پدرش برای جلوگیری از منبرهای وی، او را با خود به سبزوار که در آن فلسفه تدریس می‌کرد برد.

۱۳۰۶: در شب ۲۸ ماه رمضان مصادف با نوروز ۱۳۰۶، حاج شید محمد تقی بافقی مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد و بهلول پس از ۹ ماه ترک منبر، دوباره بر منبر وعظ می‌نشیند.

گفتنی است عارف بزرگ حاج شیخ محمد تقی بافقی در آخرین سفر احمد شاه به قم که رضا خان سردار سپه نیز او را همراهی می‌کرد. قبل از کودتای ۱۲۹۹ ش پیشگوئی کودتا، کشف حجاب و روحانیت ستیزی رضا خان را نموده بود.

۱۳۰۷: ادامه تحصیل در قم به مدت 1.5 سال، ولی به دلیل سخنانش بر منابر توسط شهربانی مورد تعقیب قرار می‌گیرد.

۱۳۰۸: شهریور آن سال به درخواست مادرش او را به کربلا برد. در این سفر یک ماه در بیت مرجع بزرگ آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، منبر رفت. وقتی ایشان قدرت بیان و درایت بهلول را دید، دستور مبارزه با انحراف پهلوی را به وی داد.

۱۳۰۹: قبل از هر کاری به حج رفت؛ پس از این سفر بود، که همسرش را برای اینکه گرفتار شکنجه و زندان نشود، طلاق داد و او را به عقد یکی از دوستان سبزواریش که زنش از دنیا رفته بود، در آورد. بهلول در جایی نوشته است: «با همة علاقه‌ای که به او داشتم، او را طلاق دادم.»

۱۳۱۱: اوج سخنرانی‌های آتشین او در بیشتر شهرهای ایران بود.

۱۳۱۳: اسفند ماه، توفیق حجی است دگر به دعوت یکی از دوستان کویتی‌اش.

۱۳۱۴: چهارشنبه ۱۸ تیرماه در قائن خبر دستگیری آیت الله حاج آقا حسین قمی را می‌شنود.

۱۳۱۴: شب پنج شنبه ۱۹ تیر ماه خود را در مشهد به منزل آیت الله قمی می‌رساند و متوجه می‌شود که ایشان برای منصرف کردن شاه از کشف حجاب به تهران رفته، ولی زندانی می‌شوند.

۱۳۱۴: روز پنج شنبه شهربانی مشهد در حرم مطهر قصد بازداشت وی را داشت، ولی با دخالت چند مشهدی، ایشان را در یکی از غرفه‌های حرم زندانی می‌کنند.

ساعاتی بعد با تجمع و سر و صدای زنی از همشهریانش و دخالت نواب احتشام رضوی، مردم در غرفه را می‌شکنند و ایشان را بیرون می‌آورند که بسیج عمومی شروع می‌شود.

۱۳۱۴: شب جمعه ۲۰ تیرماه، بهلول آن شب را به شب عاشورا تشبیه کرده است. صبح روز جمعه صحنة درگیری‌های اولیه است که ۲۲ نفر کشته می‌شوند.

۱۳۱۴: شنبه ۲۱ تیرماه به صلح موقت، تعطیلی عمومی شهر، حکومت نظامی و حفر خندقهایی اطراف مشهد برای کشته‌های پیش‌بینی شده گذشت.

۱۳۱۴: شب یکشنبه ۲۲ تیرماه، شب عاشورای گوهرشاد است. صدای شیپور آماده باش و جابجایی سربازان، تمامی شهر را فراگرفته است. مسجد گوهر شاد و صحن‌ها، حتی از پیشت بام محاصره کامل است و سحرگاه یکشنبه، حماسه خونین گوهرشاد، لکه ننگی است نازدودنی از دودمان پهلوی به پیشگاه تاریخ.

۱۳۱۴: بهلول آنگاه که دید مقاومت بی‌فایده است و غشون نظامی وارد صحن‌ها شده‌اند با تنی چند از همراهانش از مسجد فرار می‌کند و پس از ۲ روز به تنهایی از راه تربت جام به سوی مرز افغانستان متواری شده و به محض ورود به افغانستان از سوی شهربانی افغانستان به زندان می‌افتد.

۱۳۱۵: ۲۴ بهمن (اول ذیحجه ۱۳۵۵ ه‍.ق) حکیم متأله «آیت الله حاج محمد حکیم خراسانی» عموی بهلول به رحمت خدا پیوست.

۱۳۱۶- ادامه مذهب ستیزی‌های رضا خان، انتقال مدرس به کاشمر و قتل وی به دستور رضا خان همزمان با دومین سال زندانی بودن بهلول در افغانستان.

۱۳۲۴: در سن ۹۰ سالگی پدر بهلول مسموم شده و از دنیا می‌رود.

۱۳۴۵: پایان ۳۱ سال حبس و تبعید بهلول در افغانستان. در طول این سالها بود که زندان بانها و زندانیهایی افغانستان کرامت‌های اخلاقی زیادی از او مشاهده کردند.که نگهداری و بزرگ نمودن نزدیک به ده کودک یکی از انها بود.

۱۳۴۶: با موافقت جمال عبدالناصر از راه هندوستان به مصر رفت و از بخش فارسی رادیو مصر، دوباره صدایش را به گوش مردم رساند.

۱۳۴۷: به درخواست خواهر زاده‌اش از مصر به عراق آمد.

۱۳۵۰: بعد از ۳۶ سال دوری از وطن، در پی تصمیم دولت عراق به اخراج ایرانی‌ها، بدون شرط خود را به دولت ایران تسلیم می‌کند، و فوراً به زندان تهران منتقل شده پس از ۵ روز بازجویی و ۳۵ روز زندانی، با عفو وی موافقت می‌شود.

۱۳۵۷: با پیروزی انقلاب، عشق نهفته‌اش به حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری (دام ظله) را آشکار می‌کند و بارها به دیدارشان می‌رود.

۱۳۵۹: ۷۳سالگی، سرآغاز فصل جدیدی از حضور این پیر مجاهد در جمع نورانی فرزندان انقلاب در جنگ تحمیلی است.

۱۳۶۰: ۱۶ اردیبهشت، دیوان اشعار بهلول- که در ۱۲/۱۰/۵۷ برای چاپ حسن کارگر ابرقویی اهدا کرده بود- به چاپ رسید.

۱۳۶۱: در این ایام علاوه بر سفرهای بی‌پایانش، خاطرات خود را تدوین کرد؛ کتاب «خاطرات سیاسی بهلول» که مستندی بی‌نظیر، صادقانه و دقیق از تاریخ معاصر ایران است.

۱۳۷۹: ۳۱ مردادماه،‌ همایش بزرگداشت «بهلول» به همت شورای اسلامی شهر گناباد برگزار شد.

۱۳۸۴: در ۷ مرداد، پس از اینکه ۳ ماه در کما بود،‌در حالی که از کما خارج شده بود، به ملکوت اعلی پیوست.

- ۱۰ مرداد، پیام تایخی مقام معظم رهبری (دام ظله العالی) در بزرگداشت او «یادگار یک قرن تاریخ پر حادثة مبارزات ملت ایران» است .صادر شد- و تشیع در تهران.

- ۱۱ مرداد تجلیل با شکوه در مشهد.

- ۱۲ مرداد تشییع بی‌سابقه در گناباد و آرمیدن در زادگاه ابدی خود.