فوتبال ایران ۱۰۶ ساله شد/ از تماشای بازی انگلیسی‌ها تا آموزش فوتبال در کالج آمریکایی‌ها
فوتبال در ایران در حالی یکصد و ششمین سال فعالیتش را تجربه می‌کند که در این سال‌ها تنها ۳۱ دوره مسابقات لیگ آن هم با پنج نام مختلف برگزار شده است.
تاریخ شروع فوتبال در ایران، به بیش از یک قرن پیش باز می‌گردد، زمانی که گروهی انگلیسی برای اکتشاف نفت در جنوب ایران عازم کشورمان شدند و پس از حفر اولین چاه نفت در شهر مسجد سلیمان استان خوزستان به سال ۱۲۸۶، به ساخت نخستین ورزشگاه در این شهر مبادرت ورزیدند تا فوتبال در ایران آغاز شود.
در آن سال وزیر مختار انگلیس در ایران به منظور ایجاد حس رقابت در بازیکنان و جنبه رسمی دادن به بازی‌ها، پیشنهاد برگزاری جامی را طرح کرد که در نهایت نخستین دوره رسمی آن، همان سال با حضور تیم‌های انگلیسی و بدون بازی دادن به ایرانی‌ها انجام شد. البته در سالهای ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۵ کریم زندی به عنوان نخستین فوتبالیست ایران، در آن تیم‌ها بازی کرد.
چندی بعد همین اتفاق در بوشهر رخ داد. شهروندان انگلیسی در اوقات فراغت با هیجان رودرروی تیم‌های محلی کشورمان می‌‌ایستادند، رقابت‌هایی که بیشتر حالت تفریحی داشت. این رشته مهیج به تدریج در شهرهای دیگر ایران از جمله بندرانزلی و بندرعباس توسعه پیدا کرد و در ادامه توجه جوانان شهرهای آبادان و مشهد را به سوی خود جلب کرد.
قبل از شروع جنگ جهانی اول ۱۹۱۴ (۱۲۹۳ شمسی) فوتبال در مدرسه آلمانی‌ها بازی می‌شد. نخستین تیم فوتبال در پایان دوره قاجاریه ۱۹۱۹ (۱۲۹۸ شمسی) و برای قدردانی از کوشش‌های برادران سردارخان که تحصیلکرده بلژیک بودند و در امر بسط و گسترش فوتبال نقش داشتند، تشکیل شد. بازیکنان معروف آن تیم برادران مفتاح، اکبر توفان، پان اسدالله، رضا والی کلانتری، هراند گالوستیان و گالیک هاراتونیان بودند.
تا سال ۱۲۹۹ فوتبال به صورتی پراکنده و کاملا ابتدایی در زمین‌های حاشیه تهران بازی می‌شد اما در سال ۱۳۰۰ با تشکیل انجمنی با نام انجمن ترقی و ترویج فوتبال، فعالیت این ورزش در پایتخت جنبه رسمی‌تر پیدا کرد. بعد از خاتمه جنگ، کالج آمریکایی‌ها در تهران یا همان دبیرستان البرز به آموزش فوتبال پرداخت. همچنین مسابقاتی بین اعضای سفارتخانه‌های اروپایی در ایران صورت می‌گرفت. در سال ۱۳۰۸ هم نخستین بازی خارجی فوتبال با تیم بادکوبه شوروی در تهران برگزار شد.
ابوالفضل صدری، رئیس سازمان وقت ورزش افراد را به تشکیل تیم‌های آزاد در تهران تشویق و ترغیب کرد و حتی برای برندگان رقابت‌های داخلی جوایزی در نظر گرفت. از سال ۱۳۱۲ فوتبال پیشرفت‌های زیادی داشت که در این راستا در سال ۱۳۱۳ انجمن ملی تربیت بدنی و پیشاهنگی تشکیل شد تا متصدی اداره امور تربیت بدنی و ورزش در خارج از مدارس باشد. این مسئله باعث شد تا سال ۱۳۱۵ تعداد تیم‌های فوتبال فعال در ایران به ۳۶۷ تیم در ۲۶ استان و شهرستان برسد.
چندی بعد حسین صدقیانی که برای ادامه تحصیلات عالیه به ترکیه رفته بود، به تیم فنرباغچه این کشور و سپس «راپیدوین اتریش» ملحق شد. وی در سال ۱۳۱۶ و پس از بازگشت به ایران، موسس یک تیم در شهر مقدس مشهد شد. صدقیانی از جمله اولین کسانی بود که در اروپا با فوتبال مدرن و نوین آشنا شده بود. وی پس از بازگشت به ایران مسوول آموزش و گسترش فوتبال شد و به انتقال تجربه و دانش روز فوتبال جهان به جوانان علاقمندی که تشنه یادگیری صحیح این رشته ورزشی بودند، پرداخت. از جمله اقدامات صدقیانی می‌توان به تشکیل تیم ملی و اعزام آن به افغانستان اشاره کرد.
سال ۱۳۱۸ را می‌توان یکی از نقاط عطف ورزشی به ویژه فوتبال در ایران دانست زیرا ورزشگاه امجدیه در این سال تکمیل شد و به شکلی در آمد که امروز وجود دارد. البته آن طور که به نظر می‌رسد تیم منتخب اتحادیه کارگران تحت عنوان تیم تهران اولین سفر برون مرزی که جنبه غیررسمی داشت را به «بادکوبه» شوروی انجام داد. در مجموع حاصل سه بازی فوتبالیست‌های آن موقع کشورمان، سه شکست پیاپی با نتایج ۴ بر یک، ۳ بر صفر و ۲ بر صفر بود.
البته برگزاری مسابقات فوتبال در اواسط دهه ۳۰ و در حدود سال ۱۳۳۴ در قالبی متمرکز آغاز شد، زیرا در آن زمان فوتبال ایران با ساختاری به نام لیگ یا مسابقات باشگاهی غریبه بود و فوتبال تنها در شکل مسابقات استانی و یا رقابت بین قهرمانان استان‌ها در سراسر کشور انجام می‌شد.
شاید یکی از قدیمی‌ترین مسابقاتی که در تاریخ فوتبال ایران به ثبت رسیده است، دیدارهای متمرکزی بود که در سال ۱۳۳۹ شمسی برگزار و با قهرمانی شاهین آبادان به پایان رسید. این رقابت‌ها در ۶ گروه برگزار شد و تیم‌های بر‌تر هر گروه به دیدارهای پایانی راه یافتند اما چون اکثریت تیم‌های حاضر در این مسابقات منتخب استان‌ها بودند، نمی‌توان نام آن را رقابت‌های باشگاهی یا لیگ نهاد. دو سال بعد دارایی فاتح چنین تورنمنتی شد و در سالهای ۱۳۴۶ و ۱۳۴۷ پاس در این مسابقات به مقام نخست دست یافت.
البته آمارنویسان فوتبال ایران، سال ۱۳۴۹ را سال آغاز فوتبال باشگاهی ایران می‌دانند، مسابقاتی که در زمان ریاست مصطفی مکری برای اولین بار جنبه رقابت‌های باشگاهی را به خود گرفت زیرا تمام تیم‌های حاضر در آن باشگاهی بودند. تاج یا همان استقلال پیشین قهرمان آن دوره نام گرفت ولی یک سال بعد پرسپولیس موفق به فتح این جام شد تا قهرمانان مسابقات تیم‌های سرخابی تهران باشند.
تجربه برگزاری این مسابقات، توجه بیشتر مردم به رشته ورزشی فوتبال، گسترش این رشته ورزشی در زمین‌های خاکی مناطق مختلف تهران و شهرهای دیگر و همچنین افزایش امکانات ابتدایی برای این ورزش در نقاط مختلف کشور، زمینه ایجاد مسابقات معتبری به نام تخت جمشید را در فوتبال ایران فراهم کرد.
این رقابت‌ها از سال ۱۳۵۲ به صورت رسمی آغاز شد تا فوتبال باشگاهی ایران وارد مرحله جدیدی از برنامه‌ریزی و انضباط اجرایی شود اما با شکل‌گیری انقلاب شکوهمند اسلامی، آخرین دوره آن در سال ۱۳۵۷ نیمه تمام باقی ماند. به علت جنگ تحمیلی تا ۱۳۶۸ مسابقات فوتبال در ایران، جنبه متمرکز در هر استان را داشت. پس از ۱۱ سال، فوتبال باشگاهی ایران با نام «لیگ قدس» که تنها یک سال دوام داشت، مجددا شروع به کار کرد.
از سال ۱۳۷۰ فوتبال باشگاهی ایران دوره ۱۰ سالهای را با نام «لیگ آزادگان» سپری کرد اما در دوران ریاست صفایی فراهانی بر فدراسیون فوتبال و آغاز دهه ۸۰، فوتبال ایران برای حرفه‌ای شدن با تغییرات بسیاری مواجه شد که مهم‌ترین آن تغییر عنوان مسابقات لیگ به «لیگ بر‌تر» بود، لیگی که در فصل ۹۱-۹۲ دوازدهمین دوره آن برگزار می‌شود.
از سال ۱۳۴۹ تا به امروز در فوتبال باشگاهی ایران، پرسپولیس با ۱۴ قهرمانی (نه لیگ - پنج جام حذفی) سرآمد دیگر تیم‌هاست. استقلال با ۱۳ قهرمانی (هفت لیگ - شش جام حذفی) و سپاهان هفت قهرمانی (چهار لیگ - سه جام حذفی) در رده‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند و تیم‌های پاس پنج قهرمانی (همگی در لیگ)، سایپا چهار قهرمانی (سه لیگ - یک جام حذفی)، ملوان سه قهرمانی (همگی جام حذفی)، ذوب‌آهن اصفهان دو قهرمانی (همگی در جام حذفی)، صبا باتری دو قهرمانی (یک جام حذفی - یک جام در جام ایران) و شاهین اهواز، بهمن تهران، برق شیراز و فجر سپاسی همگی یک قهرمانی در جام حذفی عناوین بعدی را از آن خود کرده‌اند.
تاریخچه کامل قهرمانان ادوار مختلف رقابت‌های لیگ بر‌تر باشگاه‌های ایران و آقای گل‌های مختلف این مسابقات را در زیر ملاحظه می‌کنید:
لیگ منطقه‌ای:
۱۳۴۹: تاج (استقلال) - آقای گل: حسین کلانی از پرسپولیس با هفت گل زده
۱۳۵۰: پرسپولیس تهران - آقای گل: حسین کلانی و صفر ایرانپاک هر دو از پرسپولیس با ۱۱ گل زده
جام تخت جمشید:
۱۳۵۲: پرسپولیس تهران - آقای گل: غلامحسین مظلومی از تاج (استقلال) با ۱۵ گل زده
۱۳۵۳: تاج (استقلال) - آقای گل: غلامحسین مظلومی از تاج (استقلال) و عزیز اسپندار از ملوان با ۱۰ گل زده
۱۳۵۴: پرسپولیس تهران - آقای گل: نادر نورایی از هما با ۱۸ گل زده
۱۳۵۵: پاس تهران - آقای گل: غلامحسین مظلومی از تاج (استقلال) با ۱۹ گل زده
۱۳۵۶: پاس تهران - آقای گل: عزیز اسپندار از ملوان بندرانزلی با ۱۶ گل زده
۱۳۵۷: این دوره به علت انقلاب شکوهمند اسلامی ناتمام ماند - آقای گل: حسین فرکی از پاس با هفت گل زده (تا پیش از لغو مسابقات)
لیگ قدس:
۱۳۶۸-۶۹: استقلال تهران - آقای گل: محمد احمدزاده از ملوان با ۱۶ گل زده
مسابقات جام آزادگان:
۱۳۷۰: پاس تهران - آقای گل: فرشاد پیوس از پرسپولیس با ۱۱ گل زده
۱۳۷۱: پاس تهران - آقای گل: جمشید شاه محمدی از کشاورز با ۱۱ گل زده
۱۳۷۲: سایپای تهران - آقای گل: عباس سیمکانی از ذوب‌آهن با ۱۷ گل زده
۱۳۷۴: سایپای تهران - آقای گل: فرشاد پیوس از پرسپولیس با ۲۰ گل زده
۷۵ - ۱۳۷۴: پرسپولیس - آقای گل: محمد مومنی از پلی اکریل اصفهان با ۱۹ گل زده
۷۶ - ۱۳۷۵: پرسپولیس - آقای گل: علی اصغر مدیرروستا از بهمن با ۱۸ گل زده
۷۷ - ۱۳۷۶: استقلال تهران - آقای گل: حسین خطیبی از شهرداری تبریز با ۱۵ گل زده
۷۸ - ۱۳۷۷: پرسپولیس - آقای گل: عبدالجلیل گل‌چشمه از ابومسلم و کورش برمک از تراکتورسازی با ۱۱ گل زده
۷۹ - ۱۳۷۸: پرسپولیس - آقای گل: مهند المهدی از صنعت نفت آبادان با ۱۵ گل زده
۸۰ - ۱۳۷۹: استقلال تهران - آقای گل: رضا صاحبی از ذوب‌آهن اصفهان با ۱۴ گل زده
تیم‌های بر‌تر ادوار مختلف لیگ بر‌تر:
۸۱ - ۱۳۸۰: پرسپولیس - آقای گل: غلامرضا عنایتی از ابومسلم با ۱۷ گل زده
۸۲ - ۱۳۸۱: سپاهان اصفهان - آقای گل: ادموند بزیک از سپاهان با ۱۲ گل زده
۸۳ - ۱۳۸۲: پاس تهران - آقای گل: علی دایی از پرسپولیس با ۱۶ گل زده
۸۴ - ۱۳۸۳: فولاد خوزستان - آقای گل: غلامرضا عنایتی از استقلال با ۲۰ گل زده
۸۵ - ۱۳۸۴: استقلال - آقای گل: غلامرضا عنایتی از استقلال با ۲۱ گل زده
۸۶ - ۱۳۸۵: سایپای کرج - آقای گل: عرفان اولروم از ابومسلم و مهدی رجب‌زاده از ذوب‌آهن با ۱۷ گل زده
۸۷ - ۱۳۸۶: پرسپولیس - آقای گل: محسن خلیلی از پرسپولیس و هادی اصغری از راه آهن با ۱۷ گل زده
۸۸ - ۱۳۸۷: استقلال - آقای گل: آرش برهانی از استقلال با ۲۱ گل زده
۸۹ - ۱۳۸۸: سپاهان اصفهان - آقای گل: عمادرضا از سپاهان با ۱۹ گل زده
۹۰ - ۱۳۸۹: سپاهان اصفهان - آقای گل: رضا نوروزی از فولاد خوزستان با ۲۴ گل زده
۹۱ - ۱۳۹۰: سپاهان اصفهان - آقای گل: کریم انصاری‌فرد از سایپا با ۲۱ گل زده
منبع: خبرگزاری مهر
نظر شما :