آغاز به کار بانک اطلاعات رجال خاورمیانه/ خرازی: نخبگان منطقه نیازمند شناخت یکدیگر هستند
آنگونه که در مقدمه این مراسم گفته شد «بانک اطلاعات رجال خاورمیانه» می‌تواند نوعی ارتباط بین‌نسلی را میان ایران با محیط اجتماعی همسایگان و پیرامونیان طی چند دهه آینده ایجاد نموده، از این طریق زمینه افزایش شناخت و تفاهم میان نخبگان، ملت‌ها و دولت‌ها را فراهم سازد. در حال حاضر این سایت با ارائه مشخصات قریب به ۷۰۰۰ شخصیت اجتماعی از معاصران که عموما در عرصه‌های فرهنگی، علمی، اقتصادی، صنعتی، سیاسی، اجتماعی، رسانه‌ای، هنری، ورزشی و... به تعبیری در «ساخت» کشور و جامعه خویش ایفای نقش می‌نمایند، فعالیت خود را آغاز نموده و طی شش ماه آینده تعداد پروفایل‌های این منبع اطلاعاتی به ۲۰ هزار رکورد افزایش خواهد داد.
سید علی موجانی، مدیر علمی این برنامه با اشاره به اینکه منطقه ما به رغم مانایی تاریخش، نا‌آشنا، غریب، پیچیده و پُرمسئله است و دنیای خارج از آن، بدان وابسته، اما در شناخت آن کم دانش مانده، به طرح این نکته پرداخت که دنیای درون آن نیز، صرفنظر از تنیدگی‌ها و پیوست‌هایش که برای خود خاستگاهی کهن دارد، در درک درونی برای تعاملی سازنده ناتوان مانده است.
وی سپس با بیان این پرسش که حقیقت این نکات و اشارات در چیست و ریشه در کجا دارد، تاکید نمود این بنیادی‌ترین پرسشی بود که ذهن ما را طی دو دهه تلاش در شناخت تاریخ منطقه، اعم از جهان ایرانی‌اش یا محیط هندی آن، قلمرو عربش یا جغرافیای ترک پراکنده‌اش، به خود معطوف داشته بود. سفرهای بی‌شمار، گفت‌وگوهای کم و بیش سخت، اما پُرنتیجه، لحظاتی شیرین که با گذر ایام و گسترش خشونت در منطقه، خاطرات تلخی را از یادبود دیدار‌ها برجای گذاشت و... جملگی ما را بر آن داشت فارغ از ترتیبات مرسوم و ادبیات رایج به تکاپو برای شناختی از درون منطقه برآئیم، بشناسیم و بشناسانیم.
از نظر موجانی، منطقه ما قلمرویی بهم پیوسته از اقوام و طوایفی است که تنوع آن‌ها بر زیبایی آن افزوده است. با این همه، اگر نظامی درون منطقه‌ای در پی بلوغ اندیشه‌ها شکل نگیرد، بیم از آن است که این تنوع بهم تنیده اسباب تزاحمات سختی را به دنبال آورد. نزاعات نژادی، قومی، مذهبی، دینی، طائفی، حتی محلی و زبانی همگی در این جغرافیا آزموده شده و شوربختانه نتایج تلخی را بر جای نهاده‌اند. گاه سطح اینگونه جدال‌ها به تقابل در عرصه ژئوپلتیک کشانده شده و گاه در وجه تمدنی نیز چهره کریه خود را به تاریخ مشترک ما نمایانده است.
برای گذر از این دشواری‌ها، راه‌حل چه باید باشد؟ این سؤال را موجانی چنین پاسخ گفت که برآورد ما آن بود که ایجاد «یک شبکه درون منطقه‌ای» از عناصری که توان ساخت جامعه و محیط خود را دارند، به همراه رهگیری «تاثیر قدرت جذاب» یا همان عناصر کاریزماتیک شخصیت‌هایی که تاریخ مدرن ما را ساخته و می‌سازند، می‌تواند «قدم نخستین» در مسیر «همگرایی درون منطقه‌ای» باشد. مدیر علمی این منبع اطلاعاتی طی این مراسم تاکید داشت که شناخت از «حال کنونی خود و پیرامونیان ما» اجازه می‌دهد آن‌ها را درک کنیم، با آن‌ها رابطه برقرار کنیم و سرانجام فکر خود را با آن‌ها به اشتراک گذاریم. در نتیجه، جامعه‌ای بسازیم که اصل توجه به «سرنوشت جمعی» بر آن حاکم شود. نیل به این هدف به شناخت نیاز داشت، از این رو «بانک رجال خاورمیانه» کوششی است برای پیمودن این مسیر و افزایش خرد جمعی ما و پیرامونیان خود. آنگونه که از کارکرد سایت دریافت می‌شود، یافتن پیشینه تنها هدفگذاری برای رسیدن به این مقصود نبوده است، بلکه شناخت دنباله‌ها و رابطه‌ها و فصل مشترک گرفتن از آن‌ها است که می‌تواند راز پیچیدگی‌های تاریخی منطقه ما را بگشاید. لذا، کوشش ما بر آن شالوده بنا نهاده شد بلکه این امر تحقق یابد.
موجانی با اشاره به اینکه محیط ژئوپلتیک ایران گستره‌ای وسیعی است، گفت: ایران هم تاثیر تاریخی دارد، هم تاثیر زبانی، هم تاثیرات مذهبی و فرهنگی و حتی تاثیرات قومی. هنر ما شناسایی این عقبه‌ها و تدوین برنامه کاری برای ارتباطی جامع در درون منطقه، به گونه‌ای است که این ویژگی‌ها در روند «حرکت برنامه‌ای ما» تداخل پیدا نکنند و اسباب تزاحم را فراهم آورند. ما در میان کردهای منطقه هم‌نژادیم، اما الزاما با همه آن‌ها هم‌مذهب نیستیم. در میان شیعیان آذری، یا عرب چه در عراق و بحرین و احساء، و حتی هزاره‌جات افغانستان هم‌مذهبیم اما هم‌نژاد نیستیم. با ترک‌های ترکیه همبستگی تمدنی و فرهنگی و نیز پیوستگی مضامین زبانی و ادبی داریم اما نه با همه آن‌ها هم‌مذهبیم و نه هم‌نژاد. پس با اشاره به این مثال‌ها می‌توان گفت که تدوین یک برنامه چقدر ظرافت، دقت و شناخت می‌خواهد. شما باید بر عمق مناسبات و تاریخی خود با این منطقه وقوف داشته باشید تا اگر خواستید برنامه‌ای را اجرا کنید لااقل بخشی از این محیط ژئوپلتیک درباره ادبیات، روش‌ها و نتایج آن گلایه‌مند نگردند. اما اینکه اولویت ما کجاست؟ به باورم با توجه به شرایط کنونی، منطقه پیرامونی ما اولویت هستند این به معنای آن نیست که بقیه را نادیده انگاریم. کلیدهای ما در شرایط کنونی همسایگان و پیوستگان تمدنی ما هستند که اگر آن‌ها را بشناسیم و خود را نیز بدان‌ها بشناسانیم، شاهد تحول در عرصه سیاست خارجی منطقه‌ای خواهیم بود.
در ادامه مراسم دکتر سید محمد صادق خرازی که موسس و حامی اجرای این طرح علمی بوده به تشریح دلایل و اهداف خود و همکارانش در اجرای مجموعه‌ای از طرح‌های پایه برای شناخت حوزه همسایگان و محیط بین‌الملل اشاره نمود. وی در توصیف محیط کنونی ایران اظهار داشت که منطقه ما، محیطی ایرانی، عربی، ترکی و هندی است و به گواهی تاریخ، هرگاه که میان این عناصر «مفاهمه» برقرار بوده، بر اثر آرامش حاصل از آن، تمدن و فرهنگ و سپس اقتصاد و تجارت رونق چشمگیر گرفته است. در برابر، رقابت موجب نزاع و تصادم شده و زمینه را برای کشمکش‌های عنیف هموار کرده است. در تاریخ نزدیک به روزگار ما، تحولات ناخواسته در این منطقه، مانند جنگ اول جهانی، بیش از همه بر جغرافیای سیاسی پیرامون ما تأثیر نهاد، ملت‌هایی شکل گرفتند که به رغم همه یگانگی‌‌ها و تنیدگی‌های اجتماعی از هم دور ماندند.
در نگاه خرازی، تاریخ یک قرن اخیر خاورمیانه نشان داده که نامناسب‌ترین روند در مسیر ثبات این منطقه رویکردهای قومی و ملی‌گرایانه افراطی بوده است. این وضعیت نامتعادل، طی دهه‌های اخیر و با تشکیل نظام‌های سیاسی مبتنی بر باورهای ملی‌گرایانه و سپس رشد شووینیسم، صورتی تازه به خود گرفت و چالش‌های متعدد در سرزمین‌های پیرامونی ما سر باز کردند. اقلیم‌هایی که در درون خود همبستگی میان اجزاء را استوار کرده بودند، با مرزبندی‌ها و مفاهیم جدید، دچار گسیختگی و دگرگونی شدند. عواملی چون دورافتادگی و جدایی فرهنگی مانع از آن شد تا شالوده یک نظام منطقه‌ای متعامل شکل گیرد. افراط گرایی دینی که به جدال طائفی می‌انجامد هم یکی از معضلات اساسی در منطقه ما بوده که ایجاب می‌کند در قالب یک همکاری درون منطقه‌ای بر این موانع فائق شده و بر بحران‌های بر ساخته بیگانگان فائق گردیم.
خرازی با تاکید بر موضوع هویت چنین بیان داشت که هویت واحد منطقه‌ای پس از ارتباط نخبگان و لایه‌های متنوع اجتماعی حاصل خواهد شد. پذیرفتن حق فراگیر همگان توام با رعایت حقوق اقلیت و احترام به تصمیمات اکثریت، در قالب تحقیق و تحلیل منصفانه تاریخ در این جغرافیا قابل تعریف است. تنها شرط لازم و ملزوم آن اینست که جمعی از نخبگانی که در ساخت دنیای درون منطقه‌ای نقش دارند، به شناختی واقعی از خود دست یابند. فلذا اگر ما در ظرف منطقه‌ای خود عمل کنیم، شاهد تغییر نگرش دنیای معاصر به خود خواهیم بود. جهان ما یک محیط مشترک است. بنابراین در دنیای جدید، عضوی از جامعه جهانی را نمی‌توان منزوی نمود، مصداقش همین تلاش همه‌جانبه غرب برای منزوی‌سازی ایران با اعمال سیاست‌های تحریمی بوده است، که اگرچه با همه ابزار‌ها سازمان یافت، اما منتج به نتیجه‌ای که خواستند، نگشت. در حقیقت در دنیای جدید نه می‌توان «سیاست انزواطلبی» پیشه کرد و نه «سیاست منزوی‌سازی» را اعمال نمود. در این حالت، به همان میزانی که یک طرف در پیشبرد این سیاست‌ها ناکام خواهد ماند، طرف مقابل نیز نمی‌تواند سرنوشت خود را منفک از مسیر همکاری‌های درون منطقه‌ای و بین‌المللی شکل دهد. اینجاست که برای نیل به این مقصود باید روشمندانه عمل کرد تا در دنیای جدید حل و هضم نشد و این نیاز به شناخت دیگران به همراه «رویه»ها و «تکنیک»های بین‌المللی و درک عمیق از محیط و خاستگاه فرهنگی – تاریخی خود دارد.
در نگاه خرازی، ایران کنونی بخشی از تمدنی بزرگ است که هم اقتباس کرده و هم تاثیر گذاشته است. در این شرایط ما نماینده تمدن بزرگ اسلامی – ایرانی هستیم که باید با اتکا به عمق استراتژیک - هم به جهات ژئوپلتیک و هم جهات فرهنگی - عمل نمائیم. این یعنی آنکه در ابتدا مناسباتی سامان یافته را باید با حوزه تمدنی خود بنا گذاریم. اگر به این ظرفیت رسیدیم، دیگر تنها یک عضو جامعه دویست و چند کشوری سازمان ملل نخواهیم بود که رای ما هم‌سنگ رای فلان کشور یا جزیره ده هزار نفری اقیانوس آرام باشد. آن وقت ما یک نظام محوری در جهت‌دهی همکاری‌های درون منطقه‌ای و بین‌المللی خواهیم شد که نظر و دیدگاه‌هایش طبیعتا مورد اعتنا واقع شده و بقیه اجزای دنیای جدید به همکاری با آن به دلیل «سرنوشت جمعی» خود نیازمند خواهند شد. این دقیقا یکی از اهداف چنین مجاهدت‌هایی است که امروز با رونمایی یک بانک اطلاعات از نخبگان درون منطقه شاهدش هستیم. بنابراین اگر طرف‌های مقابل دریابند که شما دارای نقشی محوری و موثر در جهت‌دهی به «سرنوشت جمعی» هستید، در بیان خود تجدیدنظر می‌کنند. اینکه اشاره داشتم برخی نمی‌خواهند ایران ظرفیت‌های ژئوپلتیک خود را در دست بگیرد و به صورت پیوسته در تمام دهه‌های اخیر در تضعیف موقعیت منطقه‌ای ایران کوشیده‌اند، تنها به این جهت است که نمی‌خواهند ایران و حتی برخی از کشورهای مهم دیگر اسلامی منطقه در طی مسیر تاریخی خود کامیاب گردند. زیرا تجربه ببرهای آسیا در چند دهه قبل نشان داد که اگر آهنگ توسعه منطقه‌ای در قطبی مستعد پیشی بگیرد، اقتصادهای بزرگ باید از سود سرشار خود چشمپوشی کنند.
آدرس کنونی این منبع طلاعاتی نخبگان خاورمیانه www.rijaldb.com است.
نظر شما :