اسناد محرمانه: نگرانی کندی از برنامه هسته‌ای اسرائیل
متن مذاکره با بن‌گوریون درباره تاسیسات اتمی دیمونا منتشر شد
شیدا قماشچی
تاریخ ایرانی: آرشیو امنیت ملی آمریکا، پروژهٔ بررسی تاریخچهٔ «اشاعه بین‌المللی سلاح هسته‌ای» و مرکز مطالعات «منع اشاعه سلاح هسته‌ای جیمز مارتین» اسنادی را منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد جان اف. کندی برنامه هسته‌ای اسرائیل را تهدیدی در راستای گسترش سلاح‌های هسته‌ای می‌شمرده و اصرار داشته تا اسرائیل اجازه بازرسی‌های دوره‌ای را صادر کند تا این خطر کاهش بیابد.
کندی، دولت داوید بن‌گوریون، نخست‌وزیر اسرائیل را تحت فشار قرار داده بود تا برنامهٔ هسته‌ای نظامی‌اش را متوقف سازد؛ در سال‌های ۶۲-۱۹۶۱ پس از آنکه دولت اسرائیل یک برنامهٔ صحنه‌آرایی شده برای بازدید دانشمندان آمریکایی از مرکز هسته‌ای دیمونا اجرا کرد، آژانس اطلاعاتی آمریکا به اهداف پنهانی این برنامهٔ هسته‌ای مشکوک شد. این اسناد نشان می‌دهند که هدف درازمدت کندی این بود که بازرسی‌ها از دیمونا توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزایش یافته و نظام‌مند شوند.
در ۳۰ می ۱۹۶۱، کندی با بن‌گوریون در منهتن دیدار کرد تا به روابط دوجانبه و خاورمیانه بپردازند. اما مسالهٔ اصلی (و نخستین موضوع مطرح شده) در این دیدار برنامهٔ هسته‌ای اسرائیل بود که موجبات نگرانی کندی را فراهم آورده بود. بنا به یادداشت‌های این جلسه - که برای نخستین بار منتشر شده‌اند - بن‌گوریون «بسیار سریع ولی با صدایی آرام» سخن می‌گفت و «برخی از کلمات مفهوم نبودند». او بر صلح‌طلبانه بودن این برنامه با هدف توسعه در زمینه‌های اقتصادی تاکید کرد. با این وجود معاون وزیر امور خارجه - فیلیپس تالبوت - که از این جلسه یادداشت برمی‌داشت معتقد است که بن‌گوریون به یک نیروگاه «آزمایشی» هسته‌ای اشاره کرده که پلوتونیوم را برای «انرژی هسته‌ای» پردازش می‌کند و «اکنون قصد تولید سلاح را ندارند». تالبوت عقیده دارد که بن‌گوریون به صورت ضمنی پتانسیل نظامی نیروگاه دیمونا را تأیید کرده است. نسخهٔ نهایی گزارش این جلسه که توسط ایالات متحده تهیه شده است جملهٔ مربوط به پلوتونیوم را حفظ کرده ولی سخنی در مورد نیروگاه «آزمایشی» و «پتانسیل تسلیحاتی» به میان نیامده است.
تفاوت میان این دو نسخه نشان از پیچیدگی ثبت دقیق این نوع ملاقات‌ها دارد. به هر حال هر پاسخی که بن‌گوریون داده باشد هیچ‌وقت نتوانسته کندی را قانع کند که دیمونا فقط یک پروژه صلح‌آمیز است. متخصصین آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده نیز این موضوع را نپذیرفتند. نتیجه‌گیری آژانس اطلاعات ملی ایالات متحده در مورد اسرائیل (که چندین ماه پس از این ملاقات تهیه شده است) در یکی از اسناد منتشر شده ثبت شده است: «ممکن است اسرائیل برنامهٔ هسته‌ای نظامی را طرح‌ریزی کرده باشد. دست‌کم می‌توان گفت که تاسیسات هسته‌ای‌اش را به شکلی گسترش داده که در صورت نیاز به تسلیحات هسته‌ای بتواند از آن‌ها بهره بگیرد.» این تنها مورد از مباحث مربوط به دیمونا در مجموعهٔ نظرات آژانس اطلاعات ملی است که تاکنون از رده‌بندی محرمانه خارج شده است.
اسناد از رده‌بندی خارج شده نشان می‌دهند که جان اف. کندی تنها رئیس‌جمهور آمریکاست که تا این حد با مسالهٔ برنامه هسته‌ای اسرائیل درگیر بوده است؛ او همچنین بیش از باقی جانشینانش نگران این موضوع بوده است. در میان تمامی کسانی که در عصر انرژی هسته‌ای رهبری ایالات متحده را بر عهده داشته‌اند، کندی تنها رئیس‌جمهوری است که به عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای معتقد بوده است. گلن سیبرگ، رئیس کمیسیون انرژی اتمی در زمان ریاست جمهوری کندی می‌گوید که گسترش سلاح‌های هسته‌ای «کابوسی مختص کندی» بود. کندی با این عقیده پا به کاخ ریاست جمهوری گذاشت که گسترش سلاح‌های اتمی دنیا را به محلی بسیار خطرناک بدل خواهند کرد؛ به نظر او گسترش سلاح‌های هسته‌ای یک نبرد هسته‌ای جهانی را به دنبال خواهند آورد. حتی پیش از آغاز کارزار انتخاباتی سال ۱۹۶۰ این دغدغه کندی در نوع نگرش او نسبت به جنگ سرد تأثیر داشت. او با ادامهٔ آزمایش‌های هسته‌ای مخالف بود و آن را در راستای گسترش سلاح‌های هسته‌ای می‌دانست، تجربهٔ دوران ریاست جمهوری‌اش و بحران موشکی کوبا نیز این عقیده را مستحکم‌تر ساخت.
این گزارش‌های الکترونیکی که در دو جلد منتشر شده‌اند به موضوع جان اف. کندی، دولت او و اسرائیل می‌پردازند. از وزارت امور خارجه، کمیسیون انرژی اتمی و آژانس‌های اطلاعاتی تعداد سی سند منتشر شده که نشان‌دهندهٔ توجه شخصی کندی و نقش مستقیم او - به خصوص در دو سال اول دورهٔ ریاست جمهوری‌اش - در بکارگیری سیاست‌های عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای هستند. برخی از این اسناد به تازگی از رده‌بندی محرمانه خارج شده‌اند و برخی دیگر در بایگانی وجود داشتند ولی اکثر آن‌ها برای نخستین بار منتشر شده‌اند. این مجموعه با ملاقات جان اف. کندی با سفیر اسبق آمریکا در اسرائیل - اگدن راید - در ۳۱ ژانویه ۱۹۶۱، چند روز پس از به قدرت رسیدن کندی، آغاز می‌شود و با گزارش داخلی وزارت امور خارجه در اواخر سال ۱۹۶۲ پس از دومین بازدید ایالات متحده از دیمونا خاتمه می‌یابد.
اسرائیل بیش از هر دولت دیگری، پیچیدگی برنامهٔ گسترش سلاح هسته‌ای را به کندی نشان داد. اسرائیل نخستین چالش کندی در دوران ریاست جمهوری‌اش بود. تنها چند هفته پیش از آنکه قدرت را در دست بگیرد، دولت آیزنهاور رآکتور مخفی دیمونا را کشف و وجود آن را به صورت محرمانه تأیید کرد. در اواسط ماه دسامبر در حالیکه دولت آیزنهاور مشغول سنجش گزارش ویژهٔ آژانس اطلاعات ملی بود که در آن شواهدی به دست آمده بود که نشان می‌داد «تولید پلوتونیوم برای سلاح‌های هسته‌ای حداقل یکی از اهداف اصلی این پروژه است»، این خبر به رسانه‌ها درز پیدا کرد. بنا به این گزارش، اگر اسرائیل به تسلیحات هسته‌ای دست می‌یافت یک «آشفتگی» در دنیای عرب پدید می‌آمد و فرانسه و ایالات متحده به دلیل تسهیل این روند مورد شماتت قرار می‌گرفتند. جمهوری متحده عربی (مصر - سوریه) «بیش از همه احساس خطر خواهند کرد و برای رفع این تهدید و برابری نظامی و پشتیبانی سیاسی» به شوروی پناه خواهند برد. دنیای عرب نیز «واکنش جدی» علیه منافع غرب در منطقه نشان خواهد داد. به علاوه «این حرکت اسرائیل باعث خواهد شد تا برخی از محدودیت‌های موجود علیه گسترش سلاح‌های هسته‌ای در دیگر کشورهای دنیای آزاد مرتفع شوند».
کندی در نخستین شب به قدرت رسیدنش در ۱۹ ژانویه ۱۹۶۱، به همراه مشاوران ارشد خود برای آخرین بار به عنوان یک مهمان به کاخ سفید رفت. پس از یک دیدار ۴۵ دقیقه‌ای با رئیس‌جمهور آیزنهاور، هر دو نفر به اتاق کابینه رفتند تا با وزرای خارجه، دفاع و خزانه‌داری اسبق و جدید دیدار کنند و انتقال دولت را مورد بررسی قرار دهند. یکی از نخستین سؤالات کندی این بود که کدام کشورها بیش از بقیه به دنبال دستیابی به بمب هستند. کریستین هرتر وزیر امور خارجه به سرعت پاسخ داد: «هند و اسرائیل» و در ادامه اضافه کرد که رآکتور به تازگی کشف شدهٔ دیمونا، که با کمک فرانسه تأسیس شده است، تا سال ۱۹۶۳ توانایی تولید ۹۰ کیلوگرم پلوتونیوم لازم برای ساخت بمب را به دست خواهد آورد. هرتر به رئیس‌جمهور جدید پیشنهاد کرد که پیش از آنکه اسرائیل سلاح هسته‌ای را به خاورمیانه معرفی کند بر بازرسی‌های سختگیرانه از این دولت پافشاری بورزد.
کندی که دغدغهٔ ثبات در خاورمیانه و تهدیدات گسترده‌تر از جانب گسترش سلاح‌های هسته‌ای را داشت، اندرز هرتر را جدی گرفت. در چند روز آینده با سفیر اسبق آمریکا در اسرائیل (راید) دیدار کرد تا راجع به مسالهٔ دیمونا و دیگر مسائل منطقه‌ای صحبت کنند. وزیر امور خارجهٔ کابینهٔ جدید - دین راسک - به منظور آماده‌سازی کندی برای این ملاقات گزارش به روز شده از وضعیت فعالیت‌های هسته‌ای اسرائیل و تاریخچهٔ دقیق کشف رآکتور هسته‌ای دیمونا را برای رئیس‌جمهور فراهم کرد. تا پایان دوران کندی، مساله دیمونا برای او و نزدیکترین مشاورانش دغدغه‌ای خاص و شخصی باقی ماند.
مهم‌ترین نشستی که در این مجموعه به آن پرداخته شده است «نشست هسته‌ای» است که در ۳۰ ماه می ۱۹۶۱ در هتل والدورف آستوریای نیویورک میان کندی و بن‌گوریون برگزار شد. از این نشست با عنوان نشست هسته‌ای یاد می‌شود زیرا دیمونا موضوع اصلی این گفت‌وگوها بود. امکان این گفت‌وگو برقرار شد زیرا ده روز پیش از آن گزارش‌های اطمینان‌بخشی از نخستین بازدید فرستادگان آمریکا از دیمونا رسیده بود.
کندی از زمان به دست گرفتن قدرت به طور خستگی‌ناپذیری به بن‌گوریون اصرار می‌کرد تا اجازهٔ دیدار از این مرکز هسته‌ای را صادر کند - درخواستی که دولت آیزنهاور نیز پس از آگاهی یافتن از تاسیسات دیمونا آن را مطرح کرده بود - و آن را تنها شرط برقراری روابط میان آمریکا و اسرائیل برشمرد. کندی به نوعی به اسرائیل اولتیماتوم داد. بن‌گوریون به مدت چند هفته قضیه را طول داد و مشکلات داخلی (آنچه که در اسرائیل با عنوان ماجرای لاوون شناخته می‌شود) را بهانه کرد و حتی این مشکل را بزرگسازی کرده و دولت را به استعفا تهدید کرد تا بازدید از دیمونا را متوقف ساخته و یا به تعویق بیاندازد.
در آوریل سال ۱۹۶۱ زمانی که یک دولت جدید آغاز به کار کرد، سفیر اسرائیل - آورام هرمان - به دولت آمریکا گفت که اسرائیل با بازدید آمریکا از تاسیسات دیمونا موافقت کرده است. در ۲۰ می، دو دانشمند از کمیسیون انرژی اتمی آمریکا - یو.ام. استبلر و جی. دابلیو، کروچ جونیور - از این تاسیسات بازدید کردند؛ این بازدید به طور دقیقی صحنه‌سازی شده بود. تور بازدید با سخنرانی گروه مدیران ارشد دیمونا به ریاست کل مِینس پرات آغاز شد و او دلایل وجود این تاسیسات را از منظر فناوری و تاریخی توضیح داد: به آمریکایی‌ها گفته شد که «دیمونا به عنوان ابزاری برای دستیابی به تجربه ساخت تاسیسات هسته‌ای بنا شد تا اسرائیل را برای دستیابی به قدرت هسته‌ای در طولانی مدت آماده سازد». به گفتهٔ پرات این تاسیسات در اصل با اهداف صلح‌آمیز ساخته شده‌اند. بنا به گزارش تیم دانشمندان آمریکایی که در اختیار مشاور امنیت ملی مک گرگور باندی قرار گرفت، تیم اعزامی از جانب کمیسیون انرژی اتمی متقاعد شده بودند که اسرائیل حقیقت را به آن‌ها می‌گوید: دانشمندان «راضی بودند و مطمئن از اینکه هیچ مساله‌ای از آن‌ها پنهان نمانده است و همانطور که نمایندگان دولت اسرائیل پیش‌تر به مقامات آمریکایی خاطرنشان ساخته بودند، این رآکتور با اهداف کاملاً صلح‌طلبانه تأسیس شده است».
گزارش رسمی کمیسیون انرژی اتمی آمریکا اکنون برای اولین بار در دسترس قرار گرفته است. پیش از این فقط یادداشت‌های سران این گروه در دسترس محققان قرار داشت. تفاوت میان دو نسخه اندک است فقط در گزارش نهایی یک پاراگراف وجود دارد که حائز اهمیت است و زیر تیتر «توضیح کلی» قرار گرفته است. این پاراگراف مهم است زیرا در آن افشا شده که میزبانان اسرائیلی به تیم اعزامی از جانب کمیسیون انرژی اتمی آمریکا اطلاع می‌دهند که قدرت این رآکتور در آینده دو برابر خواهد شد. «این امکان کاملاً وجود دارد که پس از دستیابی به تجارب عملیاتی، قدرت رآکتور با ایجاد تغییراتی در سیستم به دو برابر افزایش بیابد». تیم کمیسیون انرژی اتمی می‌توانستند چنین موضوعی را زنگ خطر به شمار بیاورند، هشداری برای اینکه رآکتور قابلیت تولید پلوتونیوم بسیار بیشتری را دارد. اما این تیم فقط به یک پاسخ بی‌ارزش یک خطی بسنده کرد: «محافظه‌کاری در طراحی پروژه‌هایی از این دست قابل درک است.» به دلیل وجود چنین گزارش‌های مثبتی، برگزاری نشست والدورف آستوریا امکان‌پذیر شد.
ملاقات کندی - بن‌گوریون
رونوشت تهیه شده توسط طرفین اسرائیلی و آمریکایی از این جلسه در این مجموعه اسناد منتشر شده‌اند. یکی از این رونوشت‌ها نسخهٔ گزارش ملاقات کندی - بن‌گوریون است که پیش‌تر منتشر نشده بود و تفاوت‌های جالبی با نسخهٔ نهایی دارد. رونوشت مقامات آمریکایی از این دیدار - که در دههٔ ۱۹۹۰ از رده‌بندی محرمانه خارج شد - توسط فیلیپ تالبوت معاون وزیر امور خارجه در خاور نزدیک و جنوب آسیا آماده شده است. (و توسط مایر مایک فلدمن، مشاور مخصوص کاخ سفید تأیید و احتمالاً تصحیح شده است.)
رونوشت اسرائیل توسط سفیر این دولت آورام هرمان نوشته شده و در دههٔ ۱۹۹۰ از رده‌بندی محرمانه خارج شد و تاکنون به کررات مورد استفادهٔ تاریخ‌پژوهان قرار گرفته است. بن‌گوریون دلایل راه‌اندازی پروژه دیمونا را همچنان که اسرائیلی‌ها برای تیم کمیسیون انرژی اتمی آمریکا توضیح داده بودند، روشن کرد. (البته از عباراتی بیشتر سیاسی استفاده می‌کرد تا تکنیکی): پروژهٔ دیمونا یک پروژهٔ صلح‌آمیز است که به توسعه و انرژی مربوط می‌شود.
اما برخلاف آنچه که در زمان بازدید از پروژه توضیح داده شده بود، توضیحات بن‌گوریون امکان ایجاد تغییراتی در آینده را باقی می‌گذاشت. نخست‌وزیر اسرائیل هدف از تأسیس این پروژه را صلح‌آمیز توصیف کرد ولی تغییر عقیده در آینده نیز ممکن بود.
در متن رونوشت این دیدار اخطار و پیش‌بینی بن‌گوریون کاملاً مشخص است: «در حال حاضر تنها اهداف صلح‌آمیز وجود دارند… اما باید ببینیم در آینده در خاورمیانه چه اتفاقی خواهد افتاد. این از عهدهٔ ما خارج است.» در نسخهٔ آمریکایی این رونوشت نیز مورد مشابهی وجود دارد: «هدف اصلی - و کنونی - ما انرژی ارزان و … است». نخست‌وزیر اضافه کرد: «نمی‌دانیم در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد» … اضافه بر آن با اشاره بر عواقب سیاسی و استراتژیک دستیابی به تسلیحات هسته‌ای، نخست‌وزیر گفت که به عقیدهٔ او «طی ده تا پانزده سال آینده مصر به این قدرت دست خواهد یافت».
تالبوت - معاون وزیر - در یادداشت‌هایش در این بخش داخل پرانتز اضافه کرده است که بن‌گوریون «با صدایی آرام ولی به سرعت سخن می‌گفت» در نتیجه «برخی از کلمات مفهوم نبودند». با این وجود تالبوت فکر می‌کرد که بن‌گوریون به «نیروگاه آزمایشی به منظور جداسازی پلوتونیوم که برای دستیابی به قدرت هسته‌ای لازم است» اشاره کرده است؛ اتفاقی که ممکن است «طی چهار تا پنج سال آینده به وقوع بپیوندد» و «هیچ‌گونه قصدی برای دستیابی به توان تولید سلاح هسته‌ای وجود ندارد». نسخهٔ تالبوت مدت‌ها پیش از رده‌بندی محرمانه خارج شده بود ولی ابهامات زیادی در آن وجود دارد که محققین باید به آن‌ها بپردازند. رونوشت اسرائیلی این جلسه به طور چشمگیری در مورد نگاه بن‌گوریون به مسالهٔ نیروگاه آزمایشی، رک و بی‌پرواست: «پس از سه یا چهار سال ما باید نیروگاه آزمایشی برای جداسازی پلوتونیوم داشته باشیم که به هر حال برای یک رآکتور هسته‌ای مورد نیاز است.»
چند روز پس از این دیدار، تالبوت و فلدمن با هم جلسه‌ای در کاخ سفید تشکیل دادند تا «سود و مصلحت این موضوع را بررسی کنند». مسالهٔ پلوتونیوم وجود داشت که بن‌گوریون به سرعت و با صدایی آهسته از آن گذشته بود. به نظر می‌رسید که بن‌گوریون گفته باشد که مسالهٔ پلوتونیوم تا زمان تکمیل این پروژه در سال ۱۹۶۴ نباید مورد بحث واقع شود و تنها در آن زمان است که اسرائیل می‌تواند تصمیم بگیرد چگونه این مساله را ادامه دهد. اما به نظر می‌رسید این سخنان با آنچه که نخست‌وزیر به سفیر ایالات متحده – راید - در ژانویه ۱۹۶۱ گفته است تطابق ندارد. گفته شده بود که سوخت مصرفی به کشوری که اورانیوم را تهیه کرده است (فرانسه) باز خواهد گشت. اما ویلیام آر. کرافورد مشاور بخش اسرائیل در وزارت امور خارجه به اسناد مربوطه رجوع کرد و گفت که آنچه بن‌گوریون گفته است دوپهلو و طفره‌آمیز بوده است. پس از بررسی‌های دقیق‌تر به نظر می‌رسید که بن‌گوریون قصد داشته تا از آزادی عمل اسرائیل برای تولید پلوتونیوم دفاع کند. ممکن است کندی این موضوع را متوجه نشده باشد اما از سوی دیگر این احتمال نیز وجود دارد که او هم مانند تالبوت سخنان بن‌گوریون را به خوبی نشنیده باشد.
ارزیابی اطلاعاتی
اما جالب‌ترین اسناد در این مجموعه، ارزیابی آژانس اطلاعات ملی اس ۳۵-۶۱ است، با عنوان «چشم‌اندازی بر اسرائیل» که در فوریه سال ۲۰۱۵ از رده‌بندی خارج شد. این سند ارزیابی جای شکی باقی نمی‌گذارد که بازدید دانشمندان کمیسیون انرژی اتمی آمریکا از دیمونا هیچ تاثیری بر دیدگاه گروه‌های اطلاعاتی آمریکا مبنی بر اهداف تاسیسات اتمی دیمونا نگذاشته است. اگرچه این دیدار به وضوح از تنش سیاسی و دیپلماتیک میان ایالات متحده و اسرائیل بر سر مسالهٔ دیمونا کاست و دست‌کم به طور موقت مسالهٔ هسته‌ای را از موارد مورد بحث میان دو دولت حذف کرد، ولی تغییر در عقیدهٔ متخصصین اطلاعاتی ایالات متحده ایجاد نکرد. به عقیده آن‌ها، علیرغم ادعای مقامات اسرائیل که دیمونا را با اهدافی صلح‌آمیز معرفی می‌کردند، این تاسیسات به منظور دستیابی به تسلیحات هسته‌ای راه‌اندازی شده است. تاسیسات دیمونا برای اسرائیل تجارب و منابعی را فراهم می‌آورد تا «قابلیت تولید پلوتونیوم را به دست بیاورند». ارزیابی ۳۵-۶۱ به خوانندگان یادآوری می‌کند که کشور فرانسه «نقشه‌ها، مصالح، تجهیزات و کمک‌های تکنیکی را برای اسرائیلی‌ها فراهم کرده است».
مهم‌تر از همه آنکه مجامع امنیتی در سال ۱۹۶۱ پیش‌بینی کردند که اسرائیل «تا سال ۶۶-۱۹۶۵ در موقعیتی قرار خواهد داشت که پلوتونیوم کافی برای ساخت یک تا دو جنگ‌افزار خام هسته‌ای را تولید کند و تاسیسات جداسازی با ظرفیت بیشتری از نیروگاه آزمایشی که اکنون در دست تأسیس هستند، راه‌اندازی می‌شوند». اکنون می‌دانیم که این پیش‌بینی‌ها و ارزیابی‌های اطلاعاتی همگی درست بوده‌اند، اما کسی از جانب ایالات متحده مطمئن نبود که اسرائیل چه زمان به تاسیسات غنی‌سازی مجدد دست خواهد یافت. مطلب مربوط به «تاسیسات جداسازی» پرسش‌های مهمی را برانگیخت. اگر اسرائیل قصد تولید سلاح هسته‌ای را داشت می‌باید تکنولوژی بازفرآوری سوخت مصرفی به پلوتونیوم را تهیه کند. اینکه چه زمانی و چگونه آژانس اطلاعاتی آمریکا متوجه شد که اسرائیل به صورت محرمانه مشغول کار بر یک نیروگاه مختص جداسازی - بزرگتر از نیروگاه آزمایشی - در دیمونا است را نمی‌دانیم زیرا این اطلاعات هنوز محرمانه هستند. اما اگر سی‌آی‌ای از چنین طرحی باخبر بود اطلاعات اصلی آن را از دانشمندان کمیسیون انرژی اتمی که از دیمونا بازدید کردند، پنهان ساخته است. (و شاید به آن‌ها دستور داده شده که مکان این تاسیسات را شناسایی کنند.)
تهیه‌کنندگان ارزیابی اطلاعاتی ۳۵-۶۱ از آنجایی که به اطلاعات محرمانه داخل دولت اسرائیل دسترسی نداشتند، به عمق مسالهٔ انرژی هسته‌ای اسرائیل پی نبردند یا نحوهٔ عملکرد اسرائیل برای ادامه دادن پروژهٔ هسته‌ای را نمی‌دانستند. مسالهٔ انرژی هسته‌ای اسرائیل - از منظر مفهمومی و از منظر حقیقی - برای آن‌ها روشن نبود؛ آن‌ها نمی‌دانستند که آیا دیمونا با هدف ساخت سلاح راه‌اندازی شده است یا به عنوان زیربنایی ساخته شد تا بعدها به قابلیت ساخت سلاح دست بیابد. تهیه‌کنندگان این اسناد معتقد بودند که «اسرائیلی‌ها قصد داشتند که خود را دست‌کم در موقعیتی قرار دهند که اندکی پس از تصمیم‌گیری به تولید سلاح، بتوانند به تولید آن دست بیابند.»
با وجود برخی ابهامات، یافته‌های آژانس‌های اطلاعاتی با آنچه که بن‌گوریون در باب اهداف کلی دیمونا و قابلیت تولید پلوتونیوم به کندی گفت، همخوانی نداشتند. به همین ترتیب با گزارش‌های تیم اعزامی کمیسیون انرژی اتمی به اسرائیل نیز تطابقی نداشتند زیرا نویسندگان این گزارش سخنان اسرائیلی‌ها دربارهٔ ماهیت دیمونا را باور کرده بودند.
به هر صورت، سی‌آی‌ای از سال ۱۹۶۱ می‌دانست و یا شک کرده بود که اظهارنظر مقامات اسرائیلی در مورد پروژهٔ دیمونا - چه از جانب نخست‌وزیر و چه از جانب دانشمندان اسرائیلی - یک داستان ساختگی است تا ماهیت اصلی دیمونا را پنهان بسازند.
دیدار دوم
بازدید دانشمندان کمیسیون انرژی اتمی از اسرائیل و ملاقات بن‌گوریون - کندی باعث شد تا روابط میان دو دولت بهبود بیابد ولی در اصل، ملاحظات آژانس‌های اطلاعاتی بر نگرش ایالات متحده نسبت به پروژهٔ دیمونا تأثیرگذار بود. دولت کندی معتقد بود که موظف است بر دیمونا نظارت داشته باشد، نه فقط به خاطر گسترش سلاح‌های هسته‌ای بلکه به خاطر آرام ساختن اضطراب و نگرانی منطقه نسبت به دستیابی اسرائیل و تهدید هسته‌ای توسط این دولت. ایالات متحده نمی‌خواست تنها کشوری باشد که ماهیت صلح‌آمیز دیمونا را نزد کشورهای عربی تضمین می‌کند. به همین دلیل، در ماه‌های پس از جلسات ملاقات، مقامات وزارت امور خارجه سعی کردند تا پیگیر درخواست کندی از دانشمندان دیگر کشورهای بی‌طرف همچون سوئد باشند تا آن‌ها نیز از نیروگاه دیمونا بازدید به عمل بیاورند.
انگلیسی‌ها نیز با این عمل موافق بودند ولی آن‌ها می‌خواستند که آمریکا به اسرائیل فشار بیاورد تا اجازهٔ بازدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را صادر کند. دولت کندی عقیده داشت که بازدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک هدف درازمدت است ولی اگر امکان بازدید نمایندگان کشورهای بی‌طرف همچون سوئد فراهم نشود، بازدید دوم از سوی دانشمندان آمریکایی الزامی خواهد بود.
مذاکرات با مقامات سوئدی موفقیت‌آمیز نبود؛ در ژوئن سال ۱۹۶۲ دولت کندی تصمیم گرفت تا «یک بار دیگر این مسئولیت را به عهده بگیرد». در ۲۶ سپتامبر ۱۹۶۲، «پس از چندین بار درخواست در طول چند ماه» دومین بازدید آمریکایی‌ها از دیمونا صورت گرفت. تا همین اواخر اطلاعات زیادی از این دیدار در دست نبود، فقط آنکه سفیر آمریکا والورث باربر آن را «محدودیت بی‌مورد برای بازدید ۴۵ دقیقه» برشمرد.
پروفسور یوال نیمان که در آن زمان مدیر علمی مرکز تحقیقات اتمی سورِک و میزبان رسمی فرستادگان کمیسیون انرژی اتمی آمریکا بود، در کتاب «اسرائیل و بمب» از او نقل قول شده است که این بازدید دوم از مرکز دیمونا یک «حیله» بود که برای رهایی از فشارهای آمریکا بر اسرائیل طراحی و اجرا شد. (در متن کتاب کلمهٔ «حیله» حذف شده است.)
در این مجموعه، اسناد مربوط به دومین بازدید نیز وجود دارند. یک سند کلیدی، گزارشی است که در ۲۷ دسامبر سال ۱۹۶۲ توسط راجر دیویس، معاون رئیس بخش روابط خاور نزدیک وزارت امور خارجه خطاب به تالبوت، معاون وزیر، در رابطه با بازدید ماه سپتامبر نگاشته شده است. این سند در یک میکروفیلم در مجموعه اسناد تاریخی وزارت امور خارجه پنهان مانده بود. این گزارش، وقایع پیش آمده حین بازدید از مرکز اتمی را تشریح می‌کند و با آنچه که نیمان در دههٔ ۱۹۹۰ توضیح داد، تطابق بسیار دارد. دو دانشمند کمیسیون انرژی اتمی آمریکا - اولیسیس استابلر و توماس هنکوک - که به بازدید رآکتور کوچک واقع در سورِک رفته بودند، در حال بازگشت از تور دریای مرده بودند که نیمان به طور ناگهانی متوجه شد که در مسیرشان از کنار رآکتور دیمونا عبور می‌کنند و او می‌تواند «با تماس با مدیر نیروگاه امکان بازدید ناگهانی آن‌ها را فراهم کند». استابلر یکی از دانشمندانی بود که در ماه می ۱۹۶۱ از دیمونا بازدید کرده و با مدیر نیروگاه – پرات - آشنا شده بود.
معلوم شد که مدیر نیروگاه در آنجا حاضر نیست ولی رئیس مهندسین نیروگاه برای آن‌ها یک تور ۴۰ دقیقه‌ای برگزار کرد. سند روز ۲۷ دسامبر نشان می‌دهد که این بازدید در دانشمندان احساس بدی را ایجاد کرده بود، «مشخص نبود که آیا مهمان دانشمند اسرائیلی هستند یا برای بازدید آمده‌اند». آن‌ها نتوانستند از تمام تاسیسات بازدید کنند و به تمامی ساختمان‌ها نیز وارد نشدند، ولی معتقد بودند که آنچه دیده‌اند بیانگر آن است که دیمونا یک رآکتور تحقیقاتی است نه یک رآکتور تولیدی؛ و همین باعث شد که این بازدید را پراهمیت بشمارند. در این گزارش همچنین ذکر شده که به دانشمندان پیشنهاد شد که صبح روز آینده برای ادامهٔ بازدید به مرکز دیمونا بازگردند ولی آن‌ها نپذیرفتند زیرا در این صورت مجبور بودند که پروازشان را چهار روز به تعویق بیاندازند.
بنا به گفتهٔ راجر دیویس، ماهیت غیرمعمول این بازدید شک مقامات اطلاعاتی در واشنگتن را برانگیخت. در یک ملاقات درون سازمانی، «رئیس اطلاعات» سی‌آی‌ای (به احتمال زیاد منظور رِی کلاین معاون رئیس سازمان است)، گفته است: «شاید به اهداف ثانوی این بازدید دست یافته باشیم، اما به اطلاعات ابتدایی و پایه دسترسی نداریم.» همچنین مشاهده شده که «اختلافات مشخصی میان بازدید اول و دوم وجود دارد تا آنجایی که نحوهٔ استفاده از برخی تجهیزات نگرانی آفریده بود». اینکه از بازدیدکنندگان دعوت شد تا روز بعد برای ادامه بررسی بازگردند نشان می‌دهد «که حقه و حیلهٔ تعمدی از جانب اسرائیل در کار نبوده است». ولی تأخیر چهار روزه در پرواز دانشمندان در صورت پذیرفتن این دعوت، حاکی از آن است که پیشنهاد اسرائیلی‌ها به دروغ و غیرعملی بوده است.
علیرغم بدگمانی‌های متخصصین اطلاعاتی، وزارت امور خارجه نتیجه‌گیری خود را به کشورهای دیگر اینگونه اعلام کرد که دیمونا پروژه‌ای صلح‌آمیز است. چند هفته بعد، با آغاز شکل‌گیری بحران موشکی کوبا، وزارت امور خارجه در خفا به دولت‌های چندین کشور اعلام کرد که نظر مثبتی نسبت به دیمونا دارد. دیپلمات‌های آمریکایی به جمال عبدالناصر، رئیس‌جمهور مصر در حین اعلام گزارشی دربارهٔ وضعیت کوبا، اطمینان دادند که بازدید اخیر دانشمندان بر ادعای اسرائیل دربارهٔ رآکتور صحت گذاشته است. به بریتانیا و کانادا نیز گزارش مشابهی از «بازید مختصر و کوتاه» از دیمونا ارائه شد بدون اینکه دلایل کوتاه و مختصر بودن این بازدید توضیح داده شود. در پایان ماه اکتبر وزارت امور خارجه بیانیهٔ کامل‌تری را به سفارت کشورهای مختلف ارسال کرد.
در یادداشت دیویس، گزارش رسمی ۱۲ اکتبر ۱۹۶۲ ذکر شده که در آن تیم اعزامی کمیسیون انرژی اتمی بازدید خود را تشریح کرده‌اند. اما این گزارش به یادداشت مربوطه در پرونده وزارت امور خارجه ضمیمه نشده است. متاسفانه، به جز گزارش بازدید سال ۱۹۶۱، کمیسیون انرژی اتمی نمی‌تواند گزارش‌های بازدید در سال ۱۹۶۲ و سال‌های پس از آن را بیابد.
نظر شما :