مواضع کاخ سفید از آبان تا دی ۵۷/ از همدردی با شاه تا پیشنهاد رفتن به تعطیلات

تاریخ ایرانی: از دو ماه پیش از برگزاری کنفرانس گوادلوپ در 14 دی 1357 دولت ایالات متحده آمریکا در بیانیه‌ها و موضع‌گیری‌های متعدد، بر حمایت کاخ سفید از محمدرضا شاه پهلوی تاکید کرد ولی از یک ماه پیش از کنفرانس، با تشدید حرکت‌های انقلابی در ایران، جلسه کمیته ویژه برای بررسی مسائل ایران در کاخ سفید تشکیل شد که طی آن جورج بال، مشاور قدیمی کندی و جانسون توصیه کرد که آمریکا از شاه بخواهد اختیارات را به طور کامل به یک دولت غیرنظامی تفویض کند و فقط در راس نیروهای مسلح باقی بماند.آنچه در پی می‌آید گاه شمار تحولات دیپلماتیک از آبان تا دی 57 است که مروری است بر مواضع آمریکایی‌ها در قبال تحولات ایران در این مقطع زمانی:

‌

1357/08/09-1978/10/31

- جیمی کارتر، رییس جمهور آمریکا و وزیر امور خارجه‌اش با صدور بیانیه‌ای حمایت خود را از شاهنشاه ایران اعلام داشتند و ضمن ابراز همدردی اظهار اطمینان کردند که ایران از بحران‌های سیاسی خشونت آمیز به سلامت خواهد گذشت.پنتاگون هم اعلام کرد که هیچ گونه برنامه اضطراری برای خارج کردن 41 هزار آمریکایی ساکن ایران در دست ندارد.

(اطلاعات 1357/08/10)

- جیمی کارتر در ملاقات با ولیعهد ایران از اقداماتی که شاهنشاه در جهت استقرار دموکراسی به عمل آورده است،ابراز خوشحالی کرد. وی حمایت آمریکا را از شاه ایران مورد تائید قرار داد و ابراز امیدواری کرد که تظاهرات خشونت آمیز مخالفان و اعتصاب در نواحی نفت خیز کشور هر چه زودتر خاتمه یابد. وی در این دیدار گفت: دوستی و اتحاد با ایران، یکی از مبانی مهمی است که سیاست خارجی آمریکا به طور اعم بر روی آن پایه‌ گذاری شده است.

(اطلاعات 1357/08/10 و 1357/08/11)

1357/08/13-1978/11/04

- محافل نزدیک به مقام‌های عالی ایران گفتند که دولت ایران در برابر تظاهرات و اعتصابات،اقدام جدی و واکنش سختی نشان نمی‌دهد چرا که از حمایت کارتر در این مورد مطمئن نیست. ویلیام سالیوان، سفیر آمریکا در ایران طبق دستورهایی که از وزارت امور خارجه آمریکا دریافت داشته است، دولت ایران را از هرگونه اقدام خشونت بار بر حذر داشته است تا حمایت آمریکا،همچنان ادامه داشته باشد.

(اطلاعات 1357/08/13)

- سایروس ونس، وزیر امور خارجه آمریکا، شاه را به عنوان متحدی بسیار صمیمی و گرانقدر مورد ستایش قرار داد و خواستار پایان یافتن ناآرامی‌های جاری ایران شد. وی گفت: ایران ظرف ده سال گذشته سهم بزرگی در ثبات خاورمیانه داشته است... ما همکاری صمیمانه با شاهنشاه داشته‌ایم و ایران دوستی بسیار صمیمی و ارزشمند برای ماست... ما کاملا از تلاش‌های شاهنشاه به منظور اعاده نظم و ادامه برنامه اعطای آزادی‌های سیاسی کاملا جانبداری می‌کنیم.

(اطلاعات 1357/08/13)

1357/09/04-1978/11/25

- کارتر، رییس جمهور آمریکا، سازمان سیا را به علت عدم توانایی‌اش در پیش بینی حوادث ایران مورد انتقاد قرار داد.

(هفت هزار روز،جلد دوم، ص 1011)

1357/09/09-1978/11/30

- کارتر، رییس جمهور آمریکا، در یک مصاحبه گفت که به شاه اعتماد دارد و از وی در مبارزه با مخالفین حمایت می‌کند.

(هفت هزار روز،جلد دوم، ص 1015)

1357/09/15-1978/12/06

-هادینگ کارتر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا حمایت مجدد کشورش را از سیاست‌های شاه اعلام کرد و گفت:کارتر از جورج بال، مشاور قدیمی کندی، جانسون و ریچارد هلمز، سفیر سابق آمریکا در ایران خواسته است تا وی را درباره اوضاع ایران یاری دهند.

(هفت هزار روز،جلد دوم، ص 1019)

1357/09/16-1978/12/07

- کارتر، رییس جمهور آمریکا گفت: ما امیدواریم شاه برسر کار باقی بماند. البته این چیزی است که به دست مردم ایران است. ما هرگز قصد نداشته‌ایم در امور سیاسی داخلی ایران دخالت کنیم.

(هفت هزار روز،جلد دوم،ص 1020)

1357/09/22-1978/12/13

- جلسه کمیته ویژه برای بررسی مسائل ایران،در کاخ سفید تشکیل شد.جورج بال در این جلسه اعلام کرد: اگر ما برای تشکیل یک دولت غیرنظامی که دارای قدرت و اختیارات کافی است دست به کار نشویم، کار تمام شده است. بال توصیه کرد که آمریکا از شاه بخواهد که اختیارات را به طور کامل به یک دولت غیرنظامی تفویض کند و فقط در راس نیروهای مسلح باقی بماند. وارن کریستوفر، معاون وزیر امور خارجه، از این پیشنهاد استقبال کرد ولی برژینسکی و هارولد براون با آن مخالفت کردند.

(روزشمار روابط ایران و آمریکا،ص268)

1357/09/24-1978/12/15

- کارتر،رییس جمهور آمریکا در مصاحبه‌اش اظهار داشت که ایالات متحده به برژنف،صدر هیات رییسه شوروی،اطلاع داده است که در امور داخلی ایران دخالت نمی‌کند و به کسی چنین اجازه‌ای هم نخواهد داد.

(هفت هزار روز،جلد دوم،ص 1029)

1357/09/30-1978/12/21

- الکساندر دومرانش،رییس سازمان جاسوسی فرانسه در دیدار با شاه درباره اقامت امام خمینی در پاریس مذاکره کرد.وی گفت که شاه در این باره گفت:چون عزیمت آیت الله به لیبی یا سوریه خطرناک‌تر است،لذا اقامت او را در پاریس ترجیح می‌دهم.دومرانش وضع شاه را به لویی شانزدهم تشبیه کرده بود.

(هفت هزار روز،جلد دوم،ص 1036)

- یکی از فرستادگان آمریکا به تهران پس از ملاقات با شاه، وضعیت او را اینگونه توصیف کرد: با مردی گیج و مریضی روبرو بودم که در برابر مشکلات جاری کشور دائم می‌گفت:نمی دانم چه کنم؟وی در دیدار با برژینسکی مشاور امنیت ملی کارتر گفت: شما یک مرده متحرک در آنجا دارید...باید بدانی که دیگر نمی‌توانیم روی شاه حساب کنیم.

(هفت هزار روز،جلد دوم،ص 1037)

1357/10/16-1979/01/06

- شاپور بختیار، نخست وزیر جدید ایران اعضا کابینه خود را به حضور اعلیحضرت معرفی کرد. در این کابینه،احمد میرفندرسکی، وزیر امور خارجه است.

(اطلاعات 1357/10/16)

- خبرگزاری فرانسه گزارش کرد که انتصاب یک نخست وزیر غیرنظامی در ایران،عامل جدید است که آمریکا را وادار می‌کند در موضع خود نسبت به شاه، تجدید نظر کند. محافل آگاه گفتند که ویلیام سالیوان سفیر آمریکا در تهران از واشنگتن پرسیده است که آیا وقت آن رسیده است که به شاه توصیه کند کشور را ترک کند. ظاهرا شاه ایران از چند روز پیش،عقیده سفیر آمریکا را در این باره خواستار شده است.در واشنگتن رسما گفته می‌شود که اگر شاه تصمیم بگیرد به آمریکا بیاید،مقدم او را گرامی خواهد داشت اما هیچ‌گونه توصیه‌ای در این زمینه به ایشان نشده است.

(اطلاعات 1357/10/16)

1357/10/17-1979/01/07

- سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در مصاحبه‌ای ضمن اعلام همکاری کامل ایالات متحده با دولت بختیار گفت: ما مایلیم با دولتی که در ایران در چارچوب قانون اساسی یعنی مشروطه سلطنتی تشکیل می‌شود همکاری کنیم.ما آنچه را مردم ایران انجام می‌دهند یا نمی‌دهند، مورد ارزیابی قرار نخواهیم داد...ثبات اوضاع، استقلال و تحول سیاسی و اقتصادی منظم ایران، یگانه هدف آمریکا است...آمریکا به شاه هیچ‌گونه توصیه‌ای برای خارج شدن از تهران نکرده است و لذا تصمیم، مربوط به خود ایشان است که آیا کشور را ترک کند یا خیر. با این حال شاه مایل است هنگامی که دولت جدید تشکیل شد، برای استفاده از تعطیلات، ایران را ترک کند.

(اطلاعات 1357/10/17)

1357/10/18-1979/01/08

- روزنامه پراودا،ارگان حزب کمونیست شوروی در شدیدترین موضع‌گیری خود در قبال اوضاع ایران، به آمریکا اخطار کرد: مسکو مداخله نظامی خارجی را در ایران، به عنوان رودررویی با منافع امنیت خود تلقی خواهد کرد...علایم و نشانه‌های زیادی برای مداخله در امور ایران از جانب آمریکا به چشم می‌خورد که با وجود تکذیب واشنگتن،اضطراب و نگرانی شدیدی در ایران و کشورهای منطقه بوجود آورده است...رفت و آمد واحدهای دریایی آمریکا در خلیج فارس که یک اسکادران دیگر از نیروی دریایی این کشور در مدخل اقیانوس هند لنگر انداخته و ورود گروه‌های ویژه مستشاران آمریکایی به تهران، را غیر از تلاش برای مداخله در ایران به چیزی دیگر نمی‌توان تعبیر کرد.

(اطلاعات 1357/10/18)

- یونایتدپرس از گوادلوپ گزارش داد که کنفرانس غیررسمی سران آمریکا، فرانسه، آلمان غربی و انگلستان در مورد نیاز ابرقدرت‌ها به تشنج‌زدایی پایان یافت.در این کنفرانس، آشوب در ایران، سقوط کامبوج و خشونت بالقوه در آفریقای جنوبی مورد توجه قرار گرفت ولی در پایان اعلام شد که دست آنها در کشمکش‌های محلی بسته است و سران غرب تصمیم به مداخله ندارند و دیپلماسی زور را مردود می‌شناسند. به گزارش این خبرگزاری، شاه ایران در حالی که چشم به راه پاسخ ایالات متحده آمریکا است باید خود سرانجام تصمیم بگیرد که بماند یا برای یک تعطیلات که ممکن است منجر به پایان یافتن سلطنتش گردد، برود و آمریکا به خاطر مخالفت‌های فزاینده و همه‌جانبه ایرانیان نمی‌تواند از او حمایت کند.

(اطلاعات 1357/10/18)

1357/10/19-1979/01/09

- جیمی کارتر، رییس جمهور آمریکا در پیامی برای امام خمینی تاکید کرد که اگر امام خمینی از دولت بختیار حمایت نکند، در ایران حمام خون راه خواهد افتاد.امام خمینی نیز با قاطعیت این تقاضای کارتر را رد کرد.

(اطلاعات 1358/05/15، ص 2 به نقل از ابراهیم یزدی)

- هادینگ کارتر،سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا با اعلام پشتیبانی کامل ایالات متحده از کابینه جدید ایران اعلام کرد که رابرت هایزر، معاون فرماندهی نیروهای آمریکا در اروپا،چند روزی بیش از وقت تعیین شده قبلی در ایران اقامت خواهد کرد تا بتواند با رهبران نظامی ایران بیشتر گفت‌و‌گو کند...هایزر به عنوان نماینده دولت آمریکا با چند نفری از فرماندهان ارتش ایران به گفت‌و‌گو نشسته و به آنان توصیه کرده است که از دولت بختیار پشتیبانی کند...این عمل،مداخله آمریکا در امور ایران نمی‌تواند به حساب آید...این امر که توصیه شود از قانون اساسی ایران حمایت شود،امری کاملا عادی است. به عکس اگر سرنگونی حکومت موجود توصیه می‌شد،آن وقت مداخله بود.

(اطلاعات 1357/10/19)

منابع:

1- گاه شمار سیاست خارجی ایران؛ دکتر بهرام نوازنی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی

2- آرشیو روزنامه اطلاعات، دی ماه 1357