چرا برایان هوک تاریخ کودتای ۲۸ مرداد را تحریف می‌کند؟
رهام الوندی و مارک گازیوروسکی در یادداشتی مشترک در فارین‌پالیسی نوشتند: محمد مصدق نامی است که احساسات قوی را در بین مردم ایران برمی‌انگیزد. مصدق در یک خانواده اشرافی بزرگ شد و تحصیلات خود را در زمینه حقوق در فرانسه و سوئیس به پایان رساند. او از سال ۱۹۵۱ دو دوره به عنوان نخست‌وزیر ایران انجام وظیفه کرد. مصدق به عنوان رهبر اصلی جنبش ملی کردن صنعت نفت ایران در نظر گرفته می‌شود. اما در آگوست ۱۹۵۳ هواداران محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران با حمایت سیا و سرویس اطلاعاتی بریتانیا دولت او را در یک کودتای نظامی سرنگون کردند.
ملی کردن صنعت نفت ایران نه تنها ضربه مهلکی به منافع اقتصادی بریتانیا در ایران وارد نمود، بلکه بقای امپراطوری بریتانیا در خاورمیانه را به خطر انداخت. در ابتدا هری ترومن، رئیس‌جمهور آمریکا از کلمنت اتلی و وینستون چرچیل، نخست‌وزیرهای سابق بریتانیا درخواست کرد که با دولت مصدق مصالحه کنند. مصدق حتی در سال ۱۹۵۱ برای مذاکره به واشنگتن سفر کرد. اما در نهایت صبر آمریکا بعد از شکست مذاکرات بین ایران و بریتانیا به پایان رسید. دولت دوایت آیزنهاور از این موضوع هراس داشت که ادامه بحران و بی‌ثباتی در ایران به حزب کمونیست توده کمک کند. در نهایت دولت آمریکا مجوز اجرای کودتای سال ۱۹۵۳ را صادر کرد.
این کودتا حکومت پادشاهی مشروطه تحت رهبری محمدرضا پهلوی را به یک دیکتاتوری سلطنتی تبدیل کرد که البته خود در انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ سرنگون شد. اما مصدق هنوز برای بیشتر ایرانیان به عنوان یک قهرمان ملی در نظر گرفته می‌شود، زیرا با قاطعیت از حاکمیت ایران بر مهم‌ترین منبع ملی کشور یعنی نفت دفاع کرده بود. اما مصدق همچنین برای ایرانیانی که خواستار برقراری دموکراسی در کشور خود هستند نماد ملی‌گرایی مدنی و باور به حکومت قانون محسوب می‌شود. مصدق از محمدرضا شاه درخواست کرده بود که در جایگاه خود باقی بماند، اما نقشی در اداره کشور نداشته باشد.
اخیراً تقی امیرانی، کارگردان ایرانی در مستند جدید خود با نام کودتای ۵۳ به خوبی این حادثه تاریخی را به نمایش کشیده است. در سال ۱۹۸۵ تلویزیون بریتانیا یک سری مستند با نام «پایان امپراطوری» را در ارتباط با وقایع سال ۱۹۵۳ به نمایش گذاشت. این مجموعه جزئیات زیادی در مورد نقش سرویس اطلاعاتی بریتانیا در کودتا فراهم می‌کند. امیرانی از اسناد و تحقیقات این مجموعه در کار خود بهره می‌گیرد. امیرانی همچنین موفق شد در زیرزمین آپارتمان نوه مصدق در پاریس نسخه رونوشت یک مصاحبه تلویزیونی با نورمان دربی شایر، افسر سرویس اطلاعاتی بریتانیا را کشف کند. دربی شایر نقش مهمی در طراحی کودتای سال ۵۳ داشته است. جالب توجه است که این مصاحبه به طور مرموزی در ساخت مجموعه مستند سال ۱۹۸۵ استفاده نشده بود.
رالف فاینس، بازیگر انگلیسی نقش دربی شایر را در مستند امیرانی بازی کرده است. در این فیلم جاسوس سابق بریتانیا به طور صریح به نقش خود در اجرای کودتا از جمله قتل ژنرال محمود افشارطوس، فرمانده نیروی پلیس تهران اعتراف کرده است. بریتانیایی‌ها نقش مهمی در کودتای سال ۵۳ داشتند. در واقع دولت بریتانیا هیچ وقت به طور رسمی نقش خود در این حادثه را تائید نکرده است.
در سال‌های گذشته تعدادی از سیاستمداران، محققان، اندیشکده‌ها و مفسران ایرانی و آمریکایی تلاش کرده بودند که با تحریف تاریخ مسئولیت آمریکا در سرنگونی دولت مصدق را انکار کنند. همزمان با کمپین فشار حداکثری دولت ترامپ علیه جمهوری اسلامی، برخی مقامات دولت کنونی آمریکا نیز برای پنهان کردن دخالت‌های خود در ایران به بازبینی تاریخی روی آورده‌اند. اما مستند جدید امیرانی می‌تواند نقش مهمی در افزایش آگاهی مردم و رسانه‌ها ایفا کند.
برایان هوک، نماینده ویژه دولت ترامپ در امور ایران در تاریخ ۸ مه در کنفرانس مرکز مطالعات بین‌المللی و استراتژیک سقوط محمد مصدق را به عوامل داخلی در ایران نسبت داد. این در حالی است که وزارت خارجه آمریکا در سال ۲۰۱۷ مجموعه اسناد «روابط خارجی آمریکا» را منتشر کرده بود. در اسناد منتشر شده سازمان سیا نقش مخفیانه آمریکا در اجرای این کودتا تائید شده است.
مطابق با اظهارات برایان هوک، اسناد منتشر شده نشان می‌دهند که مصدق توسط ائتلافی از بازیگران داخلی از جمله روحانیون شیعه سرنگون شده است. هوک تلاش می‌کند که نقش مهم سیا در گزینش، سازماندهی و هماهنگ‌سازی عوامل اصلی کودتا را پنهان کند. او به طور ویژه سقوط مصدق را به روحانیون ایران نسبت داد: «سران کنونی دوست ندارند این واقعیت را به مردم خود یادآوری کنند که تشکیلات مذهبی در آن دوره زمانی از سقوط دولت مصدق حمایت کرده بود.»
محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در شصت‌و‌ششمین سالگرد این کودتا در ماه آگوست اظهارات این مقام آمریکایی را کذب توصیف کرد. ظریف کمپین فشار کنونی دولت ترامپ را با تلاش‌های آمریکا و بریتانیا در سال ۱۹۵۳ برای سرنگونی دولت مصدق مقایسه کرده است. این درحالی است که محمد مصدق به عنوان یکی از نمادهای ملی‌گرایی سکولار در ایران در نظر گرفته می‌شود.
بیشتر تاریخدانان از ادعاهای اخیر برایان هوک در مورد نقش آمریکا در سرنگونی مصدق حمایت نمی‌کنند. در واقع، تلاش‌های مقامات آمریکا و مقامات رژیم محمدرضاشاه برای مخفی نگه داشتن عوامل این کودتا در سال ۱۹۵۳ موفقیت‌آمیز نبود. لوی هندرسون، سفیر آمریکا در تهران در سال ۱۹۵۳ چند روز بعد از حادثه کودتا در پیام خود به دولت آیزنهاور اشاره می‌کند که شایعات زیادی در مورد نقش آمریکا در بین مردم منتشر شده است. افراد نزدیک به ژنرال فضل‌الله زاهدی، نخست‌وزیر جدید ایران بعد از سقوط مصدق نیز گفته بودند که حکومت جدید ایران باید کمک‌های آمریکایی‌ها را جبران کند.
آمریکا و بریتانیا برای چندین دهه به طور رسمی نقش خود در کودتای سال ۱۹۵۳ را انکار می‌کردند تا روابط سیاسی و اقتصادی نزدیک خود با ایران را به خطر نیندازند. اما بعد از آنکه حکومت پهلوی در سال ۱۹۷۹ توسط اسلام‌گراها سرنگون شد، افسران اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا خاطرات خود را منتشر کردند و به نقش خود در این کودتا اعتراف می‌کنند.
در نهایت خانم مادلین آلبرایت، وزیر خارجه سابق آمریکا در ماه مارس سال ۲۰۰۰ بعد از بهبود موقتی روابط ایران و آمریکا به طور رسمی اعتراف کرد که آمریکا نقش مهمی در پیاده‌سازی کودتای سال ۵۳ داشته است. خانم آلبرایت سرنگونی دولت مصدق را به عنوان مانعی در مقابل پیشرفت سیستم سیاسی ایران توصیف کرد. او اشاره می‌کند که عصبانیت مردم ایران در مورد دخالت آمریکا در امور داخلی کشورشان قابل درک است.
چند هفته بعد روزنامه نیویورک‌تایمز یکی از اسناد محرمانه سازمان سیا در مورد تاریخچه این کودتا را منتشر کرد. این سند جزئیات زیادی در مورد این واقعه فراهم می‌کند. مدارک ارائه شده تردیدی به جا نمی‌گذارد که سازمان سیا نقش کلیدی در برنامه‌ریزی و هدایت عوامل اصلی کودتا ایفا کرده است. البته دولت آمریکا هیچ وقت به طور رسمی اعتبار این سند را تائید نکرده است. اما سازمان سیا در سال ۲۰۱۳ با انتشار مدارکی به نقش خود در این واقعه اعتراف کرد.
اسناد منتشر شده توسط سیا در سال‌های گذشته برای تاریخدانان حرفه‌ای غافلگیر نبوده است، زیرا آن‌ها تردیدی در مورد نقش آمریکا در سقوط دولت مصدق نداشتند. اما اسناد جدید برای مخالفان جمهوری اسلامی که خواستار تغییر رژیم ایران هستند ناامیدکننده بوده‌اند.
طرفداران حکومت پادشاهی سابق در حال حاضر از رضا پهلوی، فرزند آخرین شاه ایران حمایت می‌کنند. طرفداران شاه در سال‌های گذشته به دنبال القای این برداشت بوده‌اند که کودتای سال ۱۹۵۳ در واقع یک قیام مردمی در حمایت از شاه بوده است. اسناد جدید در واقع مشروعیت حکومت پادشاهی ایران در دوره بعد از کودتا را زیر سوال می‌برند.
هواداران تغییر رژیم ایران نگرانند که اسناد جدید ادعاهای مشروع جمهوری اسلامی در مورد دخالت‌های آمریکا در طول جنگ سرد را تائید کنند. مخالفان ایرانی و آمریکایی جمهوری اسلامی نگرانند که چنانچه جامعه آمریکا در مورد نقش سیا در کودتای سال ۱۹۵۳ احساس گناه کند، از تلاش‌های آینده برای دخالت در امور ایران حمایت نخواهد کرد.
در نتیجه، مخالفان حکومت ایران تصمیم گرفتند که برای دستیابی به اهداف خود به تحریف تاریخ روی آورند. در سال‌های گذشته نویسندگانی همچون داریوش بایندر، دیپلمات سابق ایران در دوره رژیم پهلوی و ری تکیه، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا تلاش کرده‌اند که مسئولیت آمریکا در سرنگونی مصدق را انکار کنند و روحانیون شیعه ایران را به عنوان عامل اصلی این کودتا معرفی کنند.
ری تکیه این اتهام را رد می‌کند که آمریکا مسئول اصلی سقوط دولت مصدق بوده است. او معتقد است که رهبران مذهبی ایران به دنبال سوءاستفاده از این واقعه تاریخی برای ترویج ایدئولوژی ضد آمریکایی و پنهان کردن نقش خود در کودتا هستند.
در عوض، تکیه ادعا می‌کند که سازمان سیا تأثیر قابل توجهی در رویدادهای منتهی به کودتای سال ۱۹۵۳ نداشته است. مطابق با این دیدگاه، محمد مصدق متحدان داخلی خود را به دلیل عدم مصالحه با بریتانیا از دست داد و سرنگونی دولت او اجتناب‌ناپذیر بوده است.
منبع: انتخاب
نظر شما :